محمد معین در فرهنگ فارسی رودخانه را به معنای جایی که رود عبور می کند و رود را نهری که از جویبارهای متعدد تشکیل می شود، تعریف نموده است. در ادبیات مرزی، رودخانه مرزی، رودخانه ای است که خط مرز با کشور همسایه را تشکیل می دهد. رودخانه مرزی، رودخانه ای است که تمام یا قسمتی از آن، مرز مشترک دو کشور را تشکیل می دهد.
رودخانه های مرزی بر دو نوع است:
۱- رودخانه قابل کشتیرانی
۲- رودخانه غیر قابل کشتیرانی
در رودخانه های قابل کشتیرانی «خط تالوگ» خط مرز را تشکیل می دهد و در رودخانه های غیر قابل کشتیرانی «خط منصف المیاه» خط مرز را تشکیل می دهد. نظريه بين المللي كردن رودخانه ها براي اولين بار توسط گروسيوس و واتل مطرح شد. قبل از آن، تمامی رودخانه ها را داخلي و تحت حاكميت سرزمين كشورهاي كناره آنها مي دانستند. همچنان كه قبل از كنگره وين (۱۸۱۵) نيز حاكميت بر رودها مطلق بود و به منافع ساير دولت ها توجه نمي شد. در عهدنامه صلح ورساي ۱۹۱۹ واژه رودهاي بين المللي براي اولين بار جايگزين واژه رودهاي چند سرزمين گرديد. اين عهدنامه در ماده ۳۳ تعريفي از رودخانه بين المللي به دست داده است. به موجب اين ماده، رودخانه بين المللي، رودخانه اي است كه قابل كشتيراني بوده و بيش از يك كشور را به آب آزاد مرتبط مي نمايد.
رودخانه هاي بين المللي خود به دو دسته تقسيم مي شوند:
۱) رودخانه مرزي كه مرز بين دو كشور را تشكيل مي دهند. مانند اروندرود (رود مرزي ايران وعراق) و رود ارس (رودخانه مرزی ایران با ارمنستان و آذربایجان) و همچنین رودخانه (دانوب) كه مرز مشترك بين كشورهاي چك اسلواكي، مجارستان، بلغارستان، روماني، يوگسلاوي و روماني را تشكيل مي دهد.
۲) رودخانه هايي كه از خاك دو يا چند كشور عبور مي كنند مانند رود نيل و راين كه رودخانه نيل از كشورهاي سودان، مصر، اتيوپي، اوگاندا، كنيا، تانزانيا،زئير، بروندي، وروآندا مي گذرد.
رودخانه های مرزی علاوه بر تعیین خط مرزی به طرق گوناگون در امور توسعه کشاورزی، رونق صنعت و تأمین منابع آب شرب مورد استفاده و بهره برداری قرار گرفته و روز به روز بر اهمیت راهبردی آنها افزوده می شود. از سوی دیگر، تأمین منابع آب پایدار برای ساکنان نواحی مرزی نقش مؤثری در ایجاد اشتغال و جلوگیری از تخلیه سرزمین های مرزی، مهاجرت بی رویه به سمت سایر شهرها و نواحی داخلی دارد. کشور جمهوری اسلامی ایران با کلیه کشورهای همجوار دارای مرز رودخانه ای و منابع آب مشترک است. از مجموع ۸۷۰۰ کیلومتر طول مرزهای کشور و پیرامون ایران، ۱۹۱۸ کیلومتر (۲۲ درصد) آن را بیش از سی رودخانه مرزی کوچک و بزرگ تشکیل می دهد.
منبع: مرکز مطالعات خلیج فارس
به گزینی: محمدنقی دیده بان
http://marznews.com/?p=188406
