استان اردبیل با بیش از ۱٫۲۵۰٫۰۰۰ نفر جمعیت و ۱۷۹۵۳ کیلومتر مربع وسعت در شمال غربی ایران قرار داشته و حدود ۱/۰۹ درصد مساحت کل کشور را تشکیل می دهد.
به گزارش مرزنیوز؛ این استان از شمال با کشور جمهوری آذربایجان، از جنوب با استان زنجان، از غرب با استان آذربایجان شرقی و از شرق با استان گیلان همسایه است و ۵ شهرستان این استان حدود ۳۶۹ کیلومتر با کشور جمهوری آذربایجان مرز مشترک دارد.
این استان دارای ۱۰ شهرستان به نام های پارس آباد، مغان (گرمی)، بیله سوار، مشگین شهر، نمین، نیر، خلخال، کوثر و سرعین بوده و مرکز آن شهرستان اردبیل می باشد.
استان اردبیل به لحاظ برخورداری از اقلیم مناسب به ییلاق ایران شهرت یافته و ظرفیت های بسیار و گاهاً بی نظیری در حوزه طبیعی، تاریخی و فرهنگی دارد و گردشگری به عنوان یکی از مهمترین محورهای توسعه استان به شمار می رود.
مجموعه جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی به عنوان یکی از ۱۹ اثر تاریخی ثبت شده در یونسکو در استان اردبیل قرار دارد.
این استان ۱۸۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده و حدود ۹۲۰ اثر ثبت شده ملی در کشور و۱۲۰ امامزاده و ۱۱ موزه دارد که ۸ موزه تحت مالکیت میراث فرهنگی، موزه شهداء تحت مالکیت بنیاد شهید، موزه مفاخر دینی تحت مالکیت بنیاد دایره المعارف استان اردبیل و موزه تاریخ طبیعی تحت مالکیت سازمان حفاظت محیط زیست استان اردبیل می باشد.
علاوه بر مجموعه جهانی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، آثار متعدد تاریخی دیگری از جمله: بقعه شیخ جبرائیل کلخوران، بقعه شیخ حیدر مشگین شهر و محوطه تاریخی شهر یری، قلعه اولتان پارس آباد، مجموعه بازار اردبیل، کاروانسرای شاه عباسی نیر، خانه صارم السلطنه نمین، مساجد، قلعه ها، پل ها، خانه های تاریخی و کاروانسراها نشان دهنده اهمیت تاریخی این استان می باشد.
توده کوهستانی سبلان با ۴۸۱۱ متر ارتفاع به عنوان یکی از هفت قطب گردشگری کشور، منشاء چشمه های آب گرم و سرد است و دریاچه واقع در قله آن و شیروان دره سی به عنوان ژئو پارک در استان اردبیل قرار دارد.
این استان۱۱۰ چشمه معدنی دارد که ۷۵ چشمه آن آب گرم ۳۵ چشمه آن آب سرد است و به همین جهت شعار گردشگری استان «اردبیل، سرزمین چشمه های بهشتی» انتخاب شده است.
آب گرم قینرجه با ۸۴ درجه سانتیگراد به عنوان گرم ترین، آب گرم قوتور سویی با ph برابر با ۲٫۷ به عنوان اسیدی ترین آب گرم و آب گرم گاومیش گلی با دبی۶۵ لیتر در ثانیه به عنوان پر آب ترین آب گرم در استان اردبیل قرار دارد.
۱۲مجتمع آب درمانی از جمله آب درمانی ایرانیان، شهر آفتاب، سردابه، قیه سویی، قینرجه مشگین شهر، شابیل، وله زیر، ژنرال، قهوه سویی، پهنلو، قینرجه نیر، بش باجیلار و گیوی در شهرستان های اردبیل، سرعین، مشگین شهر، نیر، و کوثر قرار داشته و توسعه توریسم سلامت در استان را رونق می بخشد.
استان اردبیل دارای ۳۷ منطقه نمونه گردشگری در سطح بین المللی، ملی، منطقه ای و محلی و ۱۲ روستای هدف گردشگری و ۵۲ روستای دارای قابلیت طبیعی و تاریخی است.
تله کابین مجموعه گردشگری حیران، پیست اسکی روی برف و تله سیژ آلوارس شهرستان سرعین و مجموعه پل معلق با ۳۶۵ متر طول و۸۰ متر ارتفاع در منطقه نمونه گردشگری خیاو تا گردولی در شهرستان مشگین شهر در استان اردبیل قرار دارد.
نخستین پل تمام شیشه ای کشور نیز در شهرستان هیر قرار دارد. این پل شیشه ای اولین پل معلق در سطح کشور و جزو نمونه های ممتاز در سطح جهانی است.
تنوع تولید صنایع دستی، استان اردبیل را در زمره استان های مهم و فعال تولید کننده محصولات صنایع دستی کشور قرار داده است. بیش از ۵۰ نوع محصول صنایع دستی در مناطق روستایی، عشایری و شهری استان اردبیل تولید و به بازارهای داخل و خارج از کشور عرضه می شود. قالی، ورنی، گلیم، مسند، جاجیم، انواع محصولات چرمی و… از جمله تولیدات مهم صادراتی به خارج از کشور به شمار می آیند.
ساوالان بالی (عسل سبلان)، آیران آشی(آش دوغ) و قارا حلوا (حلوای سیاه) از سوغاتی های استان اردبیل بوده و اغلب گردشگران در مسافرت به استان اردبیل از گوشت و لبنیات در کنار دیگر سوغاتی های استان خریداری می کنند.
استان اردبیل دارای ۷۵ هزار نفر جمعیت عشایری با ۴۳ طایفه است که از نظر جمعیت رتبه سوم کشوری را داشته و توسعه عشایری در استان را رونق می بخشد. کشت و صنعت مغان و پارس آباد در شهرستان پارس آباد با زمین های مکانیزه زراعی و باغی و دامپروری و صنایع تبدیلی عاملی برای توسعه توریسم کشاورزی در استان می باشد.
این استان دارای ۲۱۷ واحد مرکز اقامتی از جمله هتل و هتل آپارتمان و میهمانپذیر بوده و از نظر تعداد مراکز اقامتی رتبه سوم کشوری را دارد، این استان ۳۱ دفتر خدمات مسافرتی و ۲۱ واحد مرکز پذیرایی بین راهی دارد.
استان اردبیل در منطقه کوهستانی واقع شده و دارای اقلیم نیمه خشک سرد می باشد. ویژگی های خاص جغرافیایی و توپوگرافی استان، وجود رشته کوه هایی با ارتفاع بیش از ۴۰۰۰ متر و دشت های وسیع باعث شده این استان از لحاظ میزان نزولات جوی وضعیت بهتری نسبت به سایر مناطق کشور داشته باشد بطوریکه شاخص بارندگی استان بین ۲۵۰ تا ۶۰۰ میلی متر متغیر است.
دین رسمی مردم استان اسلام و مذهب ایشان شیعه جعفری است و این استان به دلیل محبت قابل وصف نسبت به اهل بیت(ع) زبانزد خاص و عام می باشد و در گذشته با نام های دارالارشاد، دارالملک، دارالعرفان، دارالامان و شهر مقدس معروف بوده است. زبان مادری عامه مردم منطقه زبان ترکی آذری است. البته ساکنین برخی از روستاهای نمین و شهرستان خلخال به لهجه تات و تالش سخن می گویند. مردم آذربایجان که استان اردبیل نیز جزوی از آن به شمار می رود خالق یکی از گنجینه های ادبیات شفاهی ملل خاورمیانه و ایران اند. چنانچه هر جهانگردی که از این خطه دیدن کرده، شیفته ادبیات شفاهی آن شده است و این دیار را سرزمین شعر و هنر نام نهاده اند. توجه به امر آموزش در کنار فرهنگ و هنر، از ویژگی های بارز مردم استان اردبیل می باشد. به همین خاطر مدارس، دانشگاه ها و حوزه های علمیه و آموزشگاه های آزاد همه ساله شاهد حضور دانش پژوهان می باشد. علاوه بر دانشگاه محقق اردبیلی که در زمره دانشگاه های مطرح کشور است، دانشگاه های علوم پزشکی، پیام نور، آزاد اسلامی، مدیریت صنعتی، جهاد دانشگاهی، علمی و کاربردی و موسسات غیر انتفاعی نیز وجود دارند که دانش آموختگان و نخبگان بسیاری تحویل جامعه می دهند.
شهرستان های استان اردبیل: اردبیل، بیله سوار، پارس آباد، خلخال، سرعین، کوثر، گرمی، مشکین شهر، نمین و نیر
اردبیل
شهرستان اردبیل با دارا بودن مساحتی بالغ بر ۲۰۹۸ کیلومتر مربع از کل استان یکی از وسیع ترین شهرستان های استان می باشد. این شهرستان علاوه بر مرکزیت سیاسی- اداری از یک مرکزیت جغرافیایی نیز برخوردار است به این دلیل در سطح استان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. به لحاظ طبیعی، تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی نیز پررونق ترین شهرستان استان بوده و از جاذبه های متعدد گردشگری برخوردار است. دسترسی آسان از این شهرستان به مناطق و جاذبه های گردشگری استان، برخورداری از امکانات مناسب زیرساختی و اقتصادی از جمله مزیت های این شهرستان بوده که مجموعه ای از عوامل و عناصر جذب گردشگر را در خود جمع کرده است. این شهرستان شامل بخش مرکزی و بخش هیر می باشد. خواهر خوانده شهر اردبیل شهر تیساوازوری مجارستان می باشد.
پیشینه تاریخی- فرهنگی:
هویت و پیشینه تاریخی این شهرستان در مرکز سیاسی – اداری آن (شهر اردبیل) نهفته است. اردبیل در مأخذ گوناگون به صورت های اَردویل، اَردُئیل و بیشتر اَردَبیل آمده و در منابع ارمنی به صورت آرتاوِت و سپس آرتاوِل یاد شده است. ظاهراً نام اردبیل ترکیبی است از دو جزء ارد به معنای درستی، راستی و پاکی، و بیل یا ویل (پسوند مکان) به معنای جایگاه. این ترکیب را به صورت های آرتاویل و آرتاویلا به معنای شهر مقدس نیز نوشته اند. بسیاری از مورخان اسلامی نیز همچون یاقوت حموی بنای این شهر را به فیروز شاه پادشاه ساسانی۴۳۸ -۴۵۹ میلادی نسبت می دهند.
جاذبه های تاریخی:
مجموعه جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی: این اثر تاریخی و فرهنگی سال ۷۳۵ هجری قمری توسط شیخ صدرالدین موسی فرزند شیخ صفی بنا شده در دوران حکومت صفوی مورد احترام شاهان صفوی بوده است. در سال ۱۳۸۹ به همت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در ردیف آثار ثبت شده جهانی یونسکو قرار گرفته و به عنوان میراث جهانی ثبت گردیده است. اهمیت این بقعه نه تنها به خاطر جنبه کاربرد زیارتی آن بلکه به واسطه ویژگی هایی است که در ابعاد هنری و معماری تاریخی آن نهفته است. بخش های اصلی این مجموعه تاریخی عبارتند از: صحن مرکزی به عنوان شاه نشین، مقبره شیخ صفی الدین معروف به گنبد الله الله، آرامگاه شاه اسماعیل اول بنیانگذار سلسله صفویه، آرامگاه محیی الدین محمد معروف به حرم خانه، چله خانه، مسجد جنت سرا، عمارت چینی خانه، تالار دارالحفاظ، قندیل خانه یا نمازخانه، دارالحدیث (طاق متولی یا دارالسلام)، سردر شاه عباسی، دروازه اصلی یا سردر بزرگ، حیاط بزرگ یا حیاط باغ، حیاط کوچک میانی، ساحت یا صحن اصلی، محوطه معروف به قبرستان شهیدگاه، خانگاه یا زاویه، حیاط معروف به مقابر و آثار و بقایای معماری کشف شده طی سال های مختلف بوده است.
مقبره شیخ جبرائیل: این مقبره در محله کلخوران شهر اردبیل واقع شده است. شیخ امین الدین جبرائیل پدر شیخ صفی الدین اسحق اردبیلی و جد پادشاهان صفوی است. مکانی که این مقبره در آن احداث شده، محوطه ای وسیع است که به باغ شیخ معروف می باشد، در سال ۱۰۳۰ هجری قمری یعنی اوایل قرن دهم ساخته شده است.
مجموعه بازار تاریخی اردبیل: این مجموعه به عنوان یکی از نمونه های بازار سنتی ایران محسوب می شود. بازار قدیمی اردبیل که بافت قدیمی آن تا حدودی حفظ شده، قسمت های اصلی از راسته های پیرعبدالملک، قیصریه، کفاشان، علافان، زرگران، سراجان، پنبه فروشان، مسگران، چاقو سازان و آهنگران تشکیل شده و سراهای آنها عبارتند از: سرای خشکبار، گلشن، وکیل، زنجیرلو، حاج احمد، حاج شکر، مجیدیه، امام جمعه و دوگوچی. اهمیت بازار اردبیل در دوران صفویه بیشتر به دلیل تجارت ابریشم و حضور کاروانیان در این بازار بوده است.
جاذبه های طبیعی:
اثر طبیعی ملی سبلان: کوه سبلان به عنوان یکی از آثار طبیعی، ملی و یکی از هفت قطب گردشگری کشور بوده و به عنوان یک کوه آتشفشانی خاموش منشأ بالغ بر ۷۵ چشمه آبگرم و ۳۵ چشمه آب سرد معدنی است. این کوه به روایتی زادگاه زرتشت پیامبر بوده و در احادیثی از حضرت محمد(ص) نیز به کوه سبلان اشاره گردیده است. کوه سبلان دارای سه قله بوده و در رأس بلندترین قله آن دریاچه سبلان به عنوان یک جاذبه ژئو توریستی قرار دارد.
دریاچه نئور: منطقه نمونه گردشگری نئور در ۴۸ کیلومتری جنوب شرقی اردبیل به طرف خلخال در یکی از دره های کوهستانی در ارتفاع ۲۵۰۰ متری از سطح دریا با مساحتی بالغ بر ۲۲۰ هکتار و عمق متوسط ۵ متر یکی از زیباترین و دیدنی ترین دریاچه های ایران می باشد. در حال حاضر نوعی ماهی قزل آلای رنگین کمان که از زمره بهترین نوع ماهیان دنیا می باشد در آن پرورش داده می شود که هر ساله عده زیادی از مردم جهت ماهیگیری و کوهنوردی و استفاده از مناظر بدیع و بی نظیر منطقه و هوای خنک و مطبوع آن به دریاچه روی می آورند. این دریاچه از سوی سازمان ملل به عنوان محل زیست و حیات پرندگان با اهمیت منظور شده است. دریاچه نئور که ماهی قزل آلای آن شهرت جهانی دارد، دارای جاذبه های بسیار مساعد گردشگاهی است و حواشی این دریاچه از تفرج گاه های مهم اردبیل بوده و همه ساله مسابقه تفریحی تحت عنوان مسابقه ماهیگیری در این دریاچه بین دوست داران صید ماهی انجام می گیرد. از پستانداران حوزه ی زیست این منطقه می توان به خرس قهوه ای، گرگ، روباه، گراز و از پرندگان به انواع اردک وحشی، خوتکا، آنقوت، کبک، چکاوک، بلدرچین، عقاب طلایی و… اشاره نمود.
منطقه نمونه گردشگری دریاچه شورابیل: این منطقه یکی از نقاط تفریحی و گردشگری شهر اردبیل می باشد. این دریاچه آب شور داشته و به همین نام نیز نامگذاری شده که اخیراً با هدایت آب رودخانه بالیقلو از شوری آن کاسته شده به طوری که در زمستان ها شاهد یخ زدگی سطح آب آن می شویم. با گسترش و توسعه شهری شهر اردبیل این دریاچه که قبلاً در حاشیه شهر قرار گرفته بود در داخل شهرک های مسکونی و مجتمع های تفریحی و تجاری و شهر بازی محصور شده است و یکی از تفرجگاه های اصلی گردشگری مردم اردبیل می باشد.
منطقه نمونه گردشگری هیر: دربند هیر یکی از مراکز بسیار مهم تفریحی و گردشگری منطقه هیر است، این دربند از دهانه دریاچه نئور شروع می شود و تا ابتدای قوری چای ادامه می یابد. دربند هیر شامل رودخانه بسیار جذاب بوده و حاشیه رودخانه مملو از باغات گیلاس و آلبالو است. این منطقه در بالا دست پوشیده از گیاهان مرتعی اعم از انواع گون، آویشن و صدها گونه ی دیگر از پوشش گیاهان دارویی است. برای دست یابی به این مکان جذاب از داخل شهر هیر که در جاده اردبیل به خلخال واقع شده است استفاده می گردد.
منطقه نمونه گردشگری آبگرم سردابه: این آبشار در ۲۴ کیلومتری غرب اردبیل و در منطقه نمونه گردشگری آبگرم سردابه در دامنه شرقی توده سبلان واقع است. ارتفاع این آبشار در حدود ۱۵ الی ۲۰ متر می باشد. این آبشار از محل های دیدنی مجتمع آبگرم معدنی سردابه و از نقاط گردشگری اردبیل است. این منطقه به دلیل برخورداری از مجتمع های آبگرم سردابه و قیه سویی از مناطق گردشگرپذیر استان و شهرستان اردبیل بوده و همه ساله پذیرای تعداد زیادی از گردشگران از سراسر کشور می باشد.
امام زاده ها: امام زاده صالح، امام زاده سید صدرالدین، امام زاده حلیمه خاتون و…
امام زاده صالح: از اماکن مذهبی شهر اردبیل است. هسته اولیه بنا متعلق به عصر صفوی و بنای فعلی در یک دهه گذشته نوسازی شده است. قبلا رواق، حرم، مسجد و یک ایوان در ضلع جنوبی، مهمترین عناصر کالبدی آن را تشکیل می دهد. اشعار نوشته شده برروی کاشی های ایوان بیانگر این است که در سال ۱۱۳۰ هجری قمری یعنی در زمان شاه عباس صفوی احداث شده است. رواق این امام زاده به شکل مستطیل است و روشنایی درون آن از طریق پنجره هایی که در طاق نماهای جنوبی تعبیه شده تأمین می گردد. حرم نیز دارای هفت طاق نما با پنجره هایی برای نورگیری است. ضریح آهنی بقعه نیز در مرکز آن قرار دارد. امام زاده صالح مدفن دوتن از علما و مراجع عالی قدر است.
خانه های تاریخی: خانه صادقی، خانه رضازاده، خانه ابراهیمی، خانه ارشادی و …
حمام های تاریخی: حمام آقانقی (موزه مردم شناسی)، حمام شیخ (موزه صنایع دستی)، حمام ابراهیم آباد (سفره خانه سنتی) و …
مساجد تاریخی: مسجد جمعه، مسجد میرزا علی اکبر، مسجد جامع و …
پل های تاریخی: پل هفت چشمه(پل ججین)، پل یعقوبیه، پل پیر مادر (سید آباد)، پل گیلانده، پل سرخ سامیان و …
رودخانه های شهرستان اردبیل: رودهای مهم اردبیل قره سو، بالیقلی چایی، و هیرچایی می باشد.
بالیقلی چایی: بالیقلی چایی (رودخانه ماهی دار ) اردبیل، که از چشمه سارها و برف های دامنه های جنوبی کوه سبلان و دامنه های شمال غربی رشته کوه های بزغوش سرچشمه می گیرد، از شهر اردبیل می گذرد و به رودخانه قره سو می ریزد.
صنایع دستی شهرستان اردبیل: معرق چوب، سفال گری، منبت چوب، تراش سنگ های نیمه قیمتی، نگارگری، قلاب بافی، ورنی بافی، گلیم بافی، تذهیب، سوزن دوزی، جاجیم بافی، احجام چوبی، البسه محلی (لباس های سنتی)، خراطی، گره چینی، نقره سازی، صنایع دستی چرمی، ساخت ساز سنتی، طراحی نقشه فرش، زیورآلات سنتی، تراش روی شیشه، چلنگری، حکاکی روی سنگ، مشبک چوب، کاشی معرق، چاپ باتیک، نقاشی روی پارچه، پیکر تراشی، ساخت احجام سفالی، نقاشی روی شیشه، سوخت روی چوب، کاشی هفت رنگ، گچ بری، ورشو سازی، نقاشی روی چرم، دوات گری، قلم زنی، حجاری، مس گری، چاقو سازی، زین سازی، سراجی، رنگرزی، چاروق دوزی، ملیله سازی.
غذاها و سوغات محلی شهرستان اردبیل:
عسل: عسل معروف ترین محصول و سوغاتی مناطق اطراف سبلان و استان اردبیل می باشد. دامنه ها و کوه پایه های حوالی سبلان به لحاظ تنوع گیاهی و ویژگی های اقلیمی استعداد فوق العاده ای برای تولید عسل و زنبورداری دارد. بهترین نوع عسل در دامنه های پوشیده از سنبل، ریحان، پونه و گون سبلان تولید می گردد و به سبب مرغوبیت، شهرت ملی و جهانی پیدا کرده است. عسل های تولیدی این منطقه به صورت عسل بدون موم و عسل با موم عرضه می شود. بهترین نوع عسل، عسل بهاره است و برای درمان بیماری ها مفید می باشد.
حلوای سیاه: این خوراکی خاص شهرستان اردبیل است و در این شهر نیز عرضه می گردد. حلوای سیاه رنگی بوده و بسیار مقوی می باشد. این حلوا از آرد، جوانه گندم، آب، کره طبیعی، عصاره عسل و ادویه و سایر افزودنی های مجاز به دست می آید.
فرآورده های لبنی: از سوغاتی های دیگر منطقه می توان به فرآورده های لبنی نظیر سرشیر، کره، ماست، دوغ، پنیر و… اشاره نمود.
غذاهای محلی: غذاهای محلی مردم منطقه شامل پیچاق قیمه، آش دوغ، خشیل، هرا، سوغان سوئی، بوزباش، کله جوش، مرجی شورباسی، سوتدی پلو، ساری حلوا، انواع آبگوشت و انواع کباب ها، قیقناغ، شوربا، ساج ایچی(بوزارتما)، مرجی پته، قوزولی پلو، ترشی قورمه، ترشلی آش، امام آشی (ساری آش)، یاوان آش، گیلدیک آشی (نسترن وحشی)، چغرتما، قویماق، قیساوا و… می باشد.
بیله سوار
این شهرستان در شمال استان و در فاصله ۱۷۱کیلومتری شمال شرق اردبیل در قسمت وسیعی از جلگه حاصلخیز مغان قرار گرفته، ارتفاع متوسط آن از سطح دریا حدود ۹۰ متر و آب و هوای آن در تابستان گرم و در سایر فصول سال معتدل است. به سبب ارتفاع کم از سطح دریا و مقدار بارندگی نسبتاً خوب و خاک حاصلخیز از عمده ترین مناطق کشاورزی کشور محسوب می شود، این شهرستان به دلیل مرز مشترک زمینی با جمهوری آذربایجان و گمرک و پایانه مرزی کریدور اصلی ورود اتباع جمهوری آذربایجان به ایران بوده و نقش مهمی در توسعه گردشگری خارجی استان دارد و دارای مرغوب ترین نوع مرتع برای اتراق قسمتی از طوایف ایل شاهسون در پاییز و زمستان می باشد.
جاذبه های تاریخی: کاروانسرای شاه عباسی در منطقه شورگل خروسلو، مزار سربازان گمنام شهریور ۱۳۲۰ در داخل شهر، تپه ایلان جیغ در روستای دمیرچی، قیز قلعه سی( قلعه دختر) مربوط به دوره اشکانی و ساسانی در بخش مرکزی و مدرسه تاریخی امام خمینی(ره) در داخل شهر می باشد.
جاذبه های طبیعی: شکارگاه کوه های خروسلو، کشتزارهای زیبای دانه های روغنی و غلات، پارک جنگلی(تپه نرگس) در داخل شهر، دریاچه شورگل، جنگل های شرکت پارس در ۲۰ کیلومتری بیله سوار، طبیعت گلی بلاغ، سواحل رود ارس و بالهارود.
جاذبه های اقتصادی: بازارچه مرزی بیله سوار
صنایع دستی: گلیم بافی، جاجیم بافی، قالیبافی، ورنی بافی، تراش روی شیشه
محصولات کشاورزی: گندم، سویا و عدس
پارس آباد
این شهرستان در شمال اردبیل و با فاصله ۲۲۲ کیلومتری مرکز استان در دشت مغان و در ارتفاع ۲۰-۴۰ متر از سطح دریا قرار گرفته است. شهرستان پارس آباد که قطب کشاورزی استان محسوب می شود حدود ۶۰ کیلومتر مرز آبی (به واسطه رود ارس) و ۲۵ کیلومتر مرز زمینی با جمهوری آذربایجان دارد. آب و هوای این شهرستان در تابستان گرم و در زمستان و سایر فصول معتدل و خنک می باشد، دو رود مهم و پرآب آن ارس و قره سو (سیاه رود) در اقتصاد و کشاورزی منطقه اعتبار خاص داشته و از شریان های حیاتی استان به شمار می روند.
جاذبه های تاریخی: قلعه اولتان، تپه نادری(اصلاندوز)
جاذبه های طبیعی: منطقه نمونه گردشگری اطراف دریاچه مجتمع کشت و صنعت مغان، سد میل مغان، منطقه نمونه گردشگری اطراف تالاب توپراق کندی، رود ارس، قره سو، باغات میوه مجتمع کشت و صنعت مغان، روستای هدف گردشگری اولتان
صنایع دستی: ورنی بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، اوجاق قراقی، خورجین بافی، چنته بافی، جوراب بافی، نواربافی و نمکدان بافی
محصولات کشاورزی و دامی: گندم، جو، دانه های روغنی، پنبه و میوه های درختی، علوفه و لبنیات
خلخال
این شهرستان در جنوب استان اردبیل و در فاصله ۱۱۴ کیلومتری مرکز استان قرار گرفته است. خلخال تا سال ۱۳۵۸ به هرو آباد معروف بوده است. ارتفاع این شهرستان از سطح دریاهای آزاد حدود ۱۷۹۶ متر و آب و هوای آن در قسمت شرقی ارتفاعات تالش سرد و در قسمت شمال، جنوب و غرب معتدل و مطبوع است. با استناد به یافته های باستان شناسی قدمت خلخال به نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد می رسد.
جاذبه های تاریخی: موزه خلخال (حمام نصر از دوره قاجاریه)، مسجد حاج عبدالغنی رزاقی روستای خمس، شیخ انصاری، حمام کلور ۱و۲، خانه تاریخی نصیری، خانه تاریخی صالحی، امامزاده سید دانیال، روستای خانقاه سادات، امامزاده روستای کالار در ۱۱ کیلومتری خلخال، امامزاده آل هاشمین در ۳ کیلومتری خلخال بخش شاهرود، منطقه نمونه گردشگری امامزاده عبدالله کلور، غار جلال آباد، قلعه خشتی گیلوان، بقعه شیخ کشف الدین انصاری روستای دایی کندی، امامزاده سید احمد معراجی روستای سفید آب، بقعه شیخ محمد قریشی در هشتجین، قیز و اوغلان قلعه سی و بنای چهارگوش .
جاذبه های طبیعی: دامنه زیبای جنگلی اسالم به خلخال، گردنه الماس، چشمه ازناو، چشمه میر عدیل (تفرجگاه اندبیل مناطق نمونه گردشگری)، آبشار نره گر روستای اسبو، آبشار لرد بخش خورش رستم خلخال، باغات روستای نمهیل، باغات برندق، منطقه نمونه گردشگری گردنه الماس، منطقه نمونه گردشگری اندبیل و منطقه نمونه گردشگری ازناو.
روستاهای هدف گردشگری: روستای هدف گردشگری اندبیل، روستای هدف گردشگری کزج، روستای هدف گردشگری برندق، روستای هدف گردشگری خوجین و روستای هدف گردشگری ماجولان.
مهمترین رودهای خلخال: قزل اوزن، شاهرود، سنگ رود، آرپاچایی، هروآباد و پر آب ترین حوزه اردبیل یعنی قره سو از ارتفاعات آن سرچشمه می گیرد.
صنایع دستی: جاجیم بافی، گلیم بافی، قالی بافی، شال بافی، گیوه بافی و کلاه نمدی، بافته های سنتی، لباس های سنتی
نمایشگاه دائمی و صنایع دستی شهرستان خلخال
سرعین
این شهرستان در ۲۸ کیلومتری غرب اردبیل و در دامنه شمال شرق کوه سبلان قرار گرفته است. وجود آثار و معماری های صخره ای و آثار باستانی در شهر و حومه حاکی از اهمیت این منطقه در طول ادوار گذشته است. اما اشتهار کنونی شهر به سبب وجود بیش از ۱۲ آب گرم معدنی و اماکن اقامتی متعدد می باشد. سرعین در فرهنگ لغات فارسی به معنای سرچشمه می باشد.
جاذبه های تاریخی: تپه باستانی آناهیتا، غارهای تاریخی روستای کنزق، غارهای تاریخی روستای ویند کلخوران، امامزاده سید ابوالقاسم، تپه آتشگاه و…
جاذبه های طبیعی: منطقه نمونه گردشگری سرعین، منطقه نمونه گردشگری آلوارس، منطقه نمونه گردشگری طبیعت سبز پارس، روستای هدف گردشگری آلوارس، روستای هدف گردشگری کنزق، منطقه نمونه گردشگری ویند کلخوران، دهکده صخره ای ویند کلخوران، آبشار چشمه گورگور، دربند ورگه سران، ییلاقات عشایری در دامنه کوه سبلان، منطقه نمونه گردشگری ویلا درق، دره زیبای ورنیاب.
مهم ترین آبگرم های سرعین: مجتمع آب درمانی ایرانیان، مجتمع آب درمانی سبلان، مجتمع آب درمانی ارشاد (پهنلو)، مجتمع آب درمانی شهرآفتاب، مجتمع آب درمانی قهوه سوئی، مجتمع آب درمانی ژنرال، آب درمانی بش باجیلار، آب گرم گاومیش گلی، آب گرم ساری سو، آب گرم یئل سویی، آب گرم پهنلو، چشمه معدنی و گازدار روستای ارجستان.
کوثر
این شهرستان در حد فاصل شهرهای اردبیل، خلخال، میانه و تالش واقع شده و مرکز آن شهر گیوی است. شهر گیوی در فاصله ۷۵ کیلومتری اردبیل از دو بخش مجزای گیوی سفلی و علیا تشکیل شده است و دارای آب و هوای کوهستانی سرد در زمستان، خنک و مطبوع در سایر فصول سال است. کوه های باغرو و گیل داغ این شهرستان را احاطه کرده است و رود های قزل اوزن، سنگوار چای، آرپا چای و گیوی چای از رودهای مهم آن محسوب می شود.
جاذبه های تاریخی: منبر مشکول مربوط به دوران سلجوقی در روستای مشکول، قلعه خشتی فیروزآباد مربوط به دوران صدر اسلام، پل تاریخی فیروز آباد، کاروانسرای شاه عباس روستای آرپاچای، کول تپه و قالا دوزی در گیوی علیا، دلیکلی داش در شمال شرقی گیوی سفلی، رستم داشی در شمال شرق گیوی واقع در کوه ازناو، مسجد قاجاری جان آغا در گیوی سفلی، امامزاده زینج رو پیر در گیوی سفلی، قیز کورپوسی.
جاذبه های طبیعی: منطقه نمونه گردشگری داش حمامی (حمام سنگی) در جنوب شرق گیوی سفلی، ارتفاعات سرمستان در شمال گیوی سفلی نزدیک کوه یال، منطقه نمونه گردشگری آب گرم گیوی در ارتفاع ۱۵۰۰ از سطح دریا در ۷ کیلومتری شرق گیوی سفلی، منطقه نمونه گردشگری و اثر طبیعی- ملی غار یخگان، تالاب گنجگاه واقع در روستای گنجگاه در ۱۳ کیلومتری گیوی علیا، ژئو پارک فیروزآباد، باغات میوه در داخل شهر و پاییز سحرانگیز آن و دربند مشکول.
صنایع دستی: قالیبافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، فرش.
محصولات کشاورزی: به، گیلاس، آلبالو، گردو و سیب و عسل و لبنیات از جمله سوغاتی های شهرستان کوثر به شمار می رود.
گرمی
شهرستان گرمی با سه بخش موران، مرکزی و انگوت و با داشتن بیش از ۹۳ کیلو متر نوار مرزی با جمهوری آذربایجان در شمال استان اردبیل واقع شده و قسمت وسیعی از نواحی جنوبی جلگه زرخیز مغان را دربرگرفته است. این شهرستان از شمال به بیله سوار و پارس آباد مغان، از جنوب به جمهوری آذربایجان و شهرستان مشکین شهر، از شرق به جمهوری آذربایجان و از غرب به هوراند و کلیبر محدود می شود.
پیشنه تاریخی: قدیمی ترین آثار شناسایی شده از این شهرستان مربوط به دوران پالئولتیک قدیم (حدود۵۰۰ هزار سال پیش) از حوزه رودخانه قارا سو و سامبور چایی است. در شهرستان گرمی مغان، شهرهای مهمی در دوره اسلامی شکل گرفته که برزند و باجروان از آن جمله است. تپه ها، قلعه ها، آثار برج های مقبره ای، سنگ قبرها و شهرهای تاریخی نشانگر غنای منطقه از منظر باستان شناختی است و تا به حال بیش از ۳۵۰ مورد از این آثار شناسایی شده و یا در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
جاذبه های تاریخی: واقع شدن شهرستان گرمی مغان در شاهراه ارتباطی قدیمی میانه- اردبیل به قفقاز باعث شکل گیری انواع استقرارگاه ها، قلعه ها و شهرها در این خطه شده و شناسایی بیش از ۳۰ مورد از قلعه های تاریخی، گرمی را به دیار قلعه ها معروف ساخته است. از قلاع مهم و دیدنی گرمی می توان به اینی قالاسی در روستای اینی، قیز قایا قالاسی در روستای قوزلو، دئو قالاسی و قالاباشی در گرمی، شهر تاریخی برزند در روستای قالا برزند، اوغلان و قیز قالاسی در روستای دیمولو و بویوک قالا در روستای داش زئیوه اشاره کرد.
اوجاق ها، امامزاده ها و مقابر مشاهیر و قهرمانان تاریخی مغان از دیگر جاذبه های گردشگری منطقه هستند از جمله بارگاه امامزاده محمد بن محمد حنفیه در قالابرزند، مقبره آقا میر عزیز در شهر گرمی، مزار میر سادات خان در قوزلو و رحیم خان در برزند را می توان نام برد.
خانه های تاریخی شهر گرمی و مجموعه خانه های اربابی خاندان وکیلی در روستای آشاغا و یوخاری وان در بخش موران و نیز غارهای تاریخی-طبیعی، سنگ قبرها، استل ها و بقایای آسیاب های آبی روستاهای آلایله، آبازآلیلی، قوزلو، اوماستان، دریامان و رمضانلو از دیگر جاذبه های گردشگری منطقه هستند.
جاذبه های طبیعی: گذشته از آب و هوای مساعد، قلل زیبا و دیدنی رشته کوه های صلوات و خوروزلو از جمله میرو داغی، قاراجا داغ، آلایله داغی، شیناوار، موغان گوروکن،گنجه داغی، لنگان، ماراللی، آنزیر از جاذبه های بی نظیر طبیعی شهرستان محسوب می شود. تراس و سواحل سرسبز و بکر رودخانه های دائمی و فصلی چون قاراسو، بولغارچایی، ساری قمیش، اوجارلی چایی، سامبور، برزند چایی، گئرمی چایی، داش دیبی چایی مکان مناسبی برای اتراق و تفرج است.
منطقه گردشگری شلاله دره سی(دره آبشارها) در روستای قوزلو و دییرمان دره سی روستای آلایله و نار دره سی(دره انار) در روستای هئران، ژئوپارک دومولی و نیز آبشارهای زیبا و دیدنی روستای افچه، سالالا، پیه دره، پرمئییر و آسوران در بخش موران، قوزلو، بییره، رمضانلو، آلایله، اینی و اوجاق آلازار در بخش مرکزی و چالاچوخور قاری قیشلاقی و دومولو در بخش اونگوت از دیگر جاذبه های طبیعی مهم این شهرستان هستند.
دریاچه های طبیعی قالغانلی گول در روستای خانکندی و آواس گولی در روستای هاواس و نیز دریاچه سد گیلارلو به عنوان یکی از مناطق نمونه گردشگری استان، پارک های جنگلی سرجه کالان اونگوت و ایرناواش و کوتول در گرمی از دیگر جاذبه های گردشگری منطقه محسوب می شود.
درختان کهنسال گردو در روستاهای قوزلو، تولییر، افچه، اوماستان و درخت دیر زیست چنار در روستای چنار و نیز پوشش جنگلی و بافت سنتی روستاهای نوار مرزی در بخش موران به همراه یخچال های طبیعی قاراقایا و اینی در بخش مرکزی که در محل به بیزخانا معروف است از دیگر جاذبه های طبیعی منطقه می باشند.
جاذبه های عشایری و مردم شناسی، وجود عشایر شاهسون با زندگی سنتی، اوبه ها و آلاچیق ها و نیز غذاها و شیرینی های بومی چون خشیل، اگردک و کته و بازی های محلی مانند قییش گوتوردو، چیلینگ آغاجی، اوزوک آتدی و پاپاق گوتوردو و دیگر مراسمات خاص از جمله آللاهلاما (مراسم ویژه پایان دوره درو گندم) از دیگر جاذبه های اتنوگرافی این شهرستان می باشد.
صنایع دستی و سوغاتی ها: گلیم موران، ورنی اونگوت، فرش گرمی، عسل موران، گوشت قرمز، گیاهان دارویی، لبنیات (پنیر، کره، کشک)، گردو، انار و به و…
رودهای مهم: زینگیر(تپه چایی)، بالهارود، گرمی چایی(تولون) و برزندچایی (ساری قمیش)
مشگین شهر
مشگین شهر در ۹۰ کیلومتری شهر اردبیل و در قسمت شمال سبلان قرار گرفته است، مساحت این شهر ۳۶۱۷ کیلومتر مربع بوده و از جنوب به سراب، از شمال به گرمی، از غرب به اهر و از شرق به اردبیل و از طرف شمال شرقی با کشور جمهوری آذربایجان هم مرز است .
کوه سبلان از مسیر موئیل در ۱۶ کیلومتری و از مسیر لاهرود در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی مشگین شهر واقع شده است. سلسله کوه های سبلان ۳ قله معروف دارد: قله بزرگتر به سلطان ساوالان مشهور و ارتفاع آن ۴۸۱۱ متر از سطح دریا می باشد و دو قله دیگر آن هرم و کسری نام دارد. در قله اصلی آن دریاچه زیبا و شگفت انگیز با آب زلال خود چشم نوازی می کند و در دامنه این قله ها یخچال های دائمی و در ارتفاع بالاتر از ۴۵۰۰ متر وجود دارند .
جاذبه های تاریخی: سنگ نبشته ساسانی، مقبره شیخ حیدر، قلعه قهقهه، دیو قلعه سی، کهنه قلعه، قلعه ارشق، محوطه تاریخی شهر یری، امامزاده سید سلیمان فخر آباد، غارهای تاریخی بینه لر، امامزاده سید ابراهیم و سید جعفر اونار .
جاذبه های طبیعی: منطقه نمونه گردشگری شیروان دره سی، منطقه نمونه گردشگری شابیل، منطقه نمونه گردشگری قینرجه، منطقه نمونه گردشگری قوتورسوئی، منطقه نمونه گردشگری ایلاندو، منطقه نمونه گردشگری خیاو تا گردولی (پل معلق)، منطقه نمونه گردشگری ملک سوئی و مجموعه تفریحی و توریستی پل معلق، سایت های پاراگلایدر در تپه گردولی(منطقه نمونه گردشگری خیاو تا گردولی)، پارک جنگلی مشگین شهر، پارک ولایت (پارک و مسافر)، زیستگاه هوشنگ میدانی و قره گول، دامنه سبلان و دریاچه زیبای قله سبلان، عقاب سنگی، آبشار گور گور، ییلاق عشایر در دامنه سبلان، طاووس گولی، آت گولی، قلعه بربر، کاروانسرای قانلی بلاغ، روستاهای هدف گردشگری اونار و موئیل، باغات میوه به ویژه سیب و تاکستان های انگور از جاذبه های دیگر گردشگری مشگین شهر می باشد .
آب های گرم مشگین شهر: مجتمع آب درمانی قینرجه، مجتمع آب درمانی شابیل، مجتمع آب درمانی وله زیر (آب گرم ایلاندو)، آب معدنی قوتور سویی، آب گرم دوبدو (دودو)، آب معدنی موئیل، آب گرم ملک سوئی .
صنایع دستی مشگین شهر: ورنی بافی، طراحی نقشه قالی و گلیم، گلیم بافی، قالی بافی، جاجیم بافی، منبت و معرق چوب، احجام چوبی، سفالگری، پیکرتراشی چوبی و نمد مالی، ساخت سازه های سنتی، چاقو سازی، مسگری، چلنگری، نگارگری و دست بافته های سنتی، لباس های سنتی و…
نمین
شهرستان نمین در شمال استان اردبیل با فاصله ۲۵ کیلومتری جاده اردبیل به تهران و در منطقه مرزی کشور جمهوری آذربایجان واقع شده است. آب و هوای معتدل با رطوبت و نم نسبتاً خوب متأثر از دریای خزر محیطی سرسبز و با صفا را برای این شهرستان فراهم آورده است. اسم این شهر هم بنا به برخی از منابع به همین خاطر نمین (رطوبت دار) ذکر شده است. شهرستان نمین دارای مردمانی با فرهنگ و مهمان نواز می باشد. رودخانه مهم آن نمین چایی و محصولات کشاورزی آن گندم، جو ، عدس و فندق می باشد .
جاذبه های تاریخی: خانه تاریخی میر کاظم خان صارم السلطنه (موزه نمین)، مسجد جامع نمین، مسجد سرهنگ واقع در خیابان طالقانی، حمام محمدیان واقع در خیابان بهشتی، مقبره پیر بدرالدین نمینی، بقعه پیرلنگ ننه کران، حمام تاریخی روستاهای حور، سولا، ننه کران و خانقاه سفلی، پل تاریخی نوجه ده، پل تاریخی سولا، مساکن اولیه انسان ها به نام دلمن در ۱ کیلو متری نمین، دژ شیندان قلعه سی، آتشگاه ساسانی روستای کله سر، پیکر طبیعی انسان نما به نام بابا داوود در عنبران، بقاع متبرکه سید بابا خرم در عنبران، هفت گنبد متبرکه در عنبران علیا، بقعه بابا روشن در خشه حیران.
جاذبه های طبیعی: پیست اسکی روی چمن فندق لو، آب گرم چشمه سویی، گرمه چشمه، چشم انداز طبیعی جنگلی کوه سنگر، سایت پرورش و تکثیر مارال در جنگل فندقلو، جاده کوهستانی و جنگلی حیران به طول ۳۵ کیلومتر، منطقه سرسبز و جنگلی شغال دره (شغالا دره) با آثار به جا مانده از شیندان دره سی از خروجی تونل تا منطقه مینا آباد، منطقه نمونه گردشگری آلا دیزگه، منطقه نمونه گردشگری فندقلو در ۳۰ کیلومتریی اردبیل و ۱۰ کیلومتری نمین، سد طبیعی جنگلی سوها در روستای سوها، سد سربند واقع در روستای سربند، مجتمع تفریحی و توریستی و اقامتی تله کابین حیران، نمایشگاه دائمی و فروشگاه صنایع دستی نمین، نمایشگاه دائمی و فروشگاه صنایع دستی عنبران در شهرستان نمین قرار دارد.
صنایع دستی: گلیم بافی، جاجیم بافی، مسند بافی، قالی بافی، لباس های سنتی، بافته های سنتی و…
نمایشگاه و فروشگاه صنایع دستی: نمایشگاه و فروشگاه صنایع دستی نمین صنایع دستی، نمایشگاه دائمی صنایع دستی شهر مرزی عنبران
نیر
شهرستان نیر در ۳۵ کیلومتری مرکز استان در مسیر جاده ترانزیتی اردبیل به تبریز قرار دارد. این شهر به لحاظ سنگ نبشته های اورارتوئی و نزدیک به سراب و سبلان و معماری خاص صخره ای از استقرار گاه های قدیمی استان محسوب می شود. ضمناً قرار گرفتن خطوط فرعی جاده تاریخی ابریشم در آن نشانگر رونق آن در دوره های گذشته است. در منابع تاریخی اسم این شهر به صورت نریز، نیریز ذکر شده است .
جاذبه های تاریخی: پل تاریخی قیرمیزی کورپی (پل قرمز)، کاروانسرای شاه عباسی، قلعه باستانی بوینی یوغون در روستای هدف گردشگری کور عباسلو، امامزاده کورائیم واقع در شهر کورائیم، دژ و پناهگاه زیرزمینی گلستان در فاصله ۱۲ کیلومتری شمال شرق نیر، غارهای باستانی اباذر، موزه نیر.
جاذبه های طبیعی: منطقه نمونه گردشگری بولاغلار، منطقه نمونه گردشگری سبلان (آبگرم های برجلو و قینرجه)، منطقه نمونه گردشگری سقزچی (آبگرم های ایستی سو و دیب سیزگول)، منطقه نمونه گردشگری ایلانجیق (آبگرم های ایستی سو و حمام دره سی) منطقه نمونه گردشگری گلستان، منطقه نمونه گردشگری قره شیران، منطقه نمونه گردشگری حاشیه سد یامچی، تفرجگاه آشاغی شام.
صنایع دستی: گلیم بافی، قالی بافی، جاجیم بافی و…
سوغاتی: لبنیات و عسل
به گزینی: فرناز قنبری