حمید رضا ترقی فعال سیاسی اصولگرا حادثه کوی طلاب مشهد در سال ۱۳۷۱؛ را معلول سیاست های نادرست اقتصادی و ضعف نیروی انتظامی وقت می داند.
مرزنیوز به نقل از ایرنا:
پروژه تاریخ شفاهی سومین مصاحبه شونده خود را از اعضای جمعیت موتلفه اسلامی برگزیده است. «حمید رضا ترقی» در شمار چهره های مشهور این حزب در سال های اخیر بوده است .
سیاست پیشه ۶۳ ساله نیشابوری که نمایندگی مجلس پنجم شورای اسلامی را هم در کارنامه خود دارد. عضویت در شورای مرکزی کمیته امداد امام خمینی(ره) ، سردبیری نشریه« شما» ارگان خبری- تحلیلی حزب موتلفه، مدیریت کمیته امداد خراسان بزرگ از جمله مسوولیت های دیگر او است. ترقی علاوه بر عضویت طولانی در شورای مرکزی این حزب، تا دو سال پیش معاون بین الملل این تشکل بود.
بخش نخست گفت و گو با این فعال سیاسی و اجتماعی بیشتر به اتفاقاتی برمی گردد که در نیمه اول دهه ۷۰ شمسی رخ داد. از اختلافات بین راست سنتی با دولت آقای هاشمی رفسنجانی گرفته تا شورش های شهری به وقوع پیوسته به ویژه ماجرای کوی طلاب.
ایرنا: از مجلس پنجم شروع کنیم. شکافی بین اصولگرایان سنتی و طیفی که موسوم به کارگزاران سازندگی شد.
ترقی: اکثر قریب به اتفاق مجلس چهارم در دست طیف اصولگرا بود. این مجلس از یکدستی قابل توجهی برخوردار و ریاست آن با آقای ناطق نوری بود.
از سال ۱۳۷۱ که آن شورش ها در کشور رخ داد، مشکلات و عوارض سیاست های دولت هاشمی داشت به تدریج بروز و ظهور پیدا می کرد که انتقاداتی را متوجه دولت ساخت.
در اواخر کار مجلس چهارم دولت هاشمی با انتقاداتی در حوزه های مختلف روبرو شد. انتقاد به خاطر فضای بسته ای که دولت در حوزه سیاسی ایجاد کرده و تورم بالایی که در اقتصاد به وجود آمده بود. در حوزه فرهنگ هم این دولت مورد انتقاد بود.
در واقع سال آخر دولت ششم بود که هاشمی طرح « فقرزدایی» را ارایه کرد. چون بخشی از درآمدهای دولت از محل افزایش نرخ حامل های انرژی برق، گاز و بنزین در کشور حاصل می شد، مقرر شد مبلغی از این درآمد به حمایت از اقشار محروم جامعه اختصاص یابد.
دولت هاشمی که با مقاومت مجلس در برابر اجرای سیاست های خود روبرو بود، با تشکیل حزب کارگزاران زمینه ای را برای حمایت تشکیلاتی تعدادی از نماینده ها از خود فراهم کند.
در بدو ورود قرار بود کارگزاران از وزرا و معاونین وزرای آقای هاشمی تشکیل شود که این کار با مخالفت مقام معظم رهبری روبرو شد و ایشان توصیه کردند که تشکیل یک حزب در سطح وزرا و معاونین وزیر برای انتخابات اقدام درستی نیست. به همین خاطر وزرا و معاونین از شورای مرکزی کارگزاران کنار رفتند و عده دیگری از مدیران دولت آمدند و در ویترین این حزب قرار گرفتند.
ایرنا: چه کسانی؟
ترقی: آقایان حسین مرعشی، غلامحسین کرباسچی، نوربخش و اسحاق جهانگیری که آن موقع استاندار بود و عده ای دیگر. این آقایان حزب کارگزاران سازندگی را شکل دادند. آقای هاشمی در پیشنهادی که به جامعه روحانیت مبارز و آیت الله مهدوی کنی داد اصرار داشت که جامعه روحانیت مبارز پنج نفر را از فهرست نامزدهای تهران خود به اعضای کارگزاران اختصاص دهد تا یک لیست واحد داده شود.
روحانیت مبارز پس از بررسی و مشورت هایی که انجام داد با این پیشنهاد موافقت نکردند. بنابراین کارگزاران و روحانیت مبارز هر کدام لیستی جداگانه دادند.
ایرنا: نتیجه چه شد؟
ترقی: کارگزاران با حمایت های دولت توانست حدود نود و خرده ای کرسی را در مجلس پنجم تصاحب کند که رقم تعیین کننده ای بود و می توانست نوسانان قابل توجهی را در پارلمان به وجود آورد. رابط اصلی دولت کارگزاران با مجلس پنجم هم آقای حسین مرعشی بود.
یعنی چون نیروهای اصولگرا عمکرد مناسب و بی حاشیه ای در مجلس چهارم داشتند و زمینه رای آوری مجدد خوبی داشتند با از دادن لیست مشترک با کارگزاران خودداری کردند. مجلس چهارم برخلاف مجلس سوم که پر از تنش بود کم حاشیه بود. در انتخابات مجلس پنجم من هم به عنوان یکی از نمایندگان مشهد انتخاب شدم و فرصت جدیدی در زندگی ام برای انجام وظیفه و خدمت به وجود آمد.
ایرنا: به شورش های شهری اوایل دهه ۷۰ اشاره کردید. ناآرامی هایی که در اسلامشهر، مشهد، فارس و از این دست رخ داد. آیا اکثر این شورش ها در مناطق حاشیه ای شهرها رخ داد؟
ترقی: بله. اغلب توسط حاشیه نشین ها به وقع پیوست ولی خب افراد دیگری هم قاطی آن شدند.
ایرنا: علت به وجود آورنده این ناآرامی ها از نگه جنابعالی چه بود؟
ترقی: تورم اقتصادی نزدیک به ۵۰ درصدی که به وجود آمده بود.
ایرنا: مگر در اسلامشهر مساله کرایه مینی بوس ها به این شورش ها منجر نشد؟
ترقی: هر شهری بهانه خودش را داشت. ولی این ها فقط بهانه بود. مثل همین جنبش هایی که سالهای اخیر در بعضی کشورها رخ داد که یکی بهانه اش خودسوزی یک جوان بود و دیگری کتک زدن دانش آموزان در یک مدرسه.
به طور مشخص در مشهد که خود من شاهد وقوعش بودم شورش به این خاطر رخ داد که شهرداری یکی از خانه های غیرقانونی ساخته شده در منطقه ای محروم ازاین شهر را تخریب کرد که منجر به مجروح شدن فرزند این خانواده هم شد. همین بهانه موجب بروز این جرقه و روشن شدن آتش اعتراضات شد. ولی ریشه اصلی این قضیه تورم اقتصادی سنگینی بود که در کشور ایجاد شده بود.
ایرنا: این ناآرامی کشته هم داد؟
ترقی: فکر نکنم. ولی این تجمع در آن شرایط با فضایی که دولت ایجاد کرده بود خیلی غیرمترقبه بود.
ایرنا: منظورتان از فضای ایجاد شده توسط دولت وقت چیست؟
ترقی: فضای بسته سیاسی که به وجود آورده بود. روزنامه ها را می بست و نقد را برنمی تابید.
ایرنا: غیر از روزنامه سلام و به طور مشخص چه روزنامه ای را بست؟
ترقی: سلام که در دولت آقای خاتمی بسته شد.
ایرنا: تا جایی که یادم است روزنامه سلام یک چند روزی در دولت هاشمی توقیف شد و عباس عبدی سردبیر آن هم مدتی را در زندان به سر برد؟
ترقی: بله.
ایرنا: چه روزنامه ای بسته شد؟
ترقی: به روزنامه ها برای نقد دولت میدان داده نمی شد.
ایرنا: مثلا کیهان نمی توانست هر چه می خواست بنویسد؟
ترقی: نه نمی توانست. دولت با چند روزنامه برخورد کرد طوری که کمتر کسی جرات نقد دولت را پیدا می کرد و آقای هاشمی هم این نقدها را چندان برنمی تابید.
ایرنا: البته من هم با این ایراد شما به فضای حاکم بر آن دوران موافقم. فقط می خواستم بدانم منظورتان از بسته شدن روزنامه ها چه بود. خب. این شهرهایی که به اصطلاح شلوغ شد چند کشته داد؟
ترقی: من یادم نمی آید.
ایرنا: آن موقع شایعه شده بود که دهها نفر کشته شده اند؟
ترقی: خیر. چنین چیزی نبود. ولی باز دقیق نمی دانم.
ایرنا: بالاخره جناب عالی در حزب موتلفه بودید و این حزب در حکومت ذینفوذ بود و بالطبع از مسایل زیادی هم خبر داشت؟
ترقی: بله. من خودم در مشهد از نزدیک شاهد این شورش ها بودم.
ایرنا: واکنش حزبتان به این ناآرامی ها چه بود؟ آیا دولت را به خاطر سیاست های اقتصادی اش مورد نقد قرار داد؟
ترقی: بله.
ایرنا: حزب شما در انتخابات ۷۲ از نامزدی آقای احمد توکلی حمایت کرد؟
ترقی : خیر. موتلفه هیچ وقت آقای توکلی را برای ریاست جمهوری معرفی نکرد.
ایرنا: ایشان در مقابل هاشمی رای بالایی آورد؟
ترقی: بله. آن زمان هر کس مقابل آقای هاشمی می ایستاد از موقعیت خوبی در نزد افکار عمومی برخوردار می شد. آقای توکلی خودش مستقلا نامزد شد و فکر نمی کنم هیچ تشکلی به طور رسمی و اسمی از او حمایت کرده باشد. با این وجود فکر کنم حدود چهار میلیون رای آورد که قابل توجه بود. هاشمی هم رایش نسبت به دوره اولش خیلی پایین آمد.
البته موتلفه چون با سیاست های اقتصادی هاشمی مشکل داشت برخی عناصر این حزب از جمله آقایان یحیی آل اسحاق،حسن غفوری فرد و مصطفی میرسلیم دیگر در دولت دوم ایشان حضور پیدا نکردند.
ایرنا: پس سال ۷۲ جریان موتلفه از کدام نامزد حمایت کرد؟
ترقی: یادم نمی آید از نامزد خاصی حمایت کرده باشد.
ایرنا: خود شما به چه کسی رای دادید سال ۷۲؟
ترقی: واقعا یادم نمی آید.
ایرنا: به ناآرامی های شهری ابتدای دهه ۷۰ برگردیم. در مقابل آن ناآرامی های شهری ابتدای دهه ۷۰ به عنوان یک فعال سیاسی احساس ناراحتی نمی کردید؟
ترقی: بله. به نظر من سیاست های تعدیل عامل اصلی این مشکلات بود. از سویی چون در کمیته امداد حضور داشتم از نزدیک فشار و تنگناهای اقتصادی وارده به مردم را شاهد بودم. معترضین بانک ها و مکانهای دیگری را به آتش می کشیدند ولی وقتی از مقابل کمیته امداد عبور می کردند واکنش منفی نسبت به آن نشان نمی دادند. این نشان می داد که آنها از اقشار حاشیه نشین بودند و چندان هم هویت مشخصی نداشتند و فقط دنبال یک جرقه می گشتند تا نارضایتی خود را بروزد دهند.
براساس تحلیلی که حزب موتلفه داشت این فشارهای اقتصادی بود که منجر به بروز این اعتراضات شد. در برخی شهرها از جمله مشهد که این تجمعات اعتراضی از کنترل نیروی انتظامی خارج شد. نوع مواجهه آقای علی جنتی استاندار خراسان هم با این ناآرامی ضعیف بود. نیروی انتظامی هم عملکرد خوبی نداشت و با فرمانده آن هم بعدا برخورد شد.
ایرنا: آقای جنتی را که از استانداری خراسان برکنار نکردند؟
ترقی: خیر. ولی او نتوانست مساله را مهار و جمع و جور کند. معترضان از کوی طلاب مشهد تا استانداری را که مسافت قابل توجهی است جلو آمدند. پاسگاههای نیروی انتظاامی نتوانستند مردم را کنترل کنند و آنها از زیر گذر پل عبور کردند.
ایرنا: فاصله کوی طلاب تا استانداری چقدر بود؟
ترقی: حدود سه تا چهار کیلومتر.
ایرنا: جمعیت چقدر بود؟
ترقی: تقریبا دو سه هزار نفر.
ایرنا: چه شعارهایی می دادند؟
ترقی: خیلی شعار نمی دادند فقط شیشه بانک ها را می شکستند. البته به فروشگاه تعاونی آستان قدس هم حمله و آنجا را غارت کردند. مغازه های بزرگ را مورد حمله قرار دادند.
ایرنا: چوب و چماق هم داشتند؟
ترقی: بعضی شان اشیایی مانند پنجه بکس همراهشان بود. عده ای شان هم چهره خود را پوشانده بودند.
ایرنا: پس ماجرا از تخریب یک خانه شروع شد؟
ترقی: بله. از درگیری بین یک خانواده که خانه ای را غیرمجاز ساخته بودند و شهرداری هم با بولدوزر آنرا خراب کرده بود.
ایرنا: آن موقع شهرداری هم دست طیف آقای هاشمی بود؟ چون شهردار مستقیم منصوب وزیر کشور بود؟
ترقی: بله.
ایرنا: چطور شد که این تنش وسعت پیدا کرد؟
ترقی: افراد دیگری که از شرایط موجود ناراضی بودند هم به این جمع اضافه شدند. البته تعداد زیادی از آنها دستگیر و تفکیک شدند و معلوم شد عوامل ضد انقلاب یا نیروهایی که از خارج کشور دستور بگیرند در بین آنها نیست. بیشتر افرادی حاشیه نشین بودند و برخی شان هم بزهکاران اجتماعی بودند که معمولا از این فرصت ها استفاده می کنند.
ایرنا: واکنش استانداری چه بود؟
ترقی: استانداری مقر نیروهای نظامی و امنیتی شده بود. چون مردم تعدادی از کلانتری های پلیس را به تصرف خود در آورده بودند.
ایرنا: چند کلانتری به تصرف معترضین در آمده بود؟
ترقی: دو کلانتری که در مسیر معترضین بودند. فرمانده وقت نیروی انتظامی شهر هم آمده و در استانداری مستقر شده بود. افراد زیادی را هم بازداشت کردند و به استانداری آوردند. نیروی انتظامی خیلی منفعل عمل کرد ولی بچه های وزارت اطلاعات بسیار فعال و خوب کار کردند و توانستند ماجرا را جمع کنند. اما استانداری به موقع ورود پیدا نکرد چرا که می توانست جلوی پل کوی طلاب تجمع را قطع کند و نگذارد ماجرا به داخل شهر مشهد کشیده شود.
ایرنا: چقدر طول کشید؟
ترقی: همان یکروزه قضیه تمام شد.
ایرنا: در مقابل استانداری کسی کشته شد؟
ترقی: خیر. چون درگیری پیش نیامد که منجر به کشته شدن کسی شود. معترضین به راحتی پیش می آمدند و تظاهرات می کردند و کسی هم جلوی آنها را نمی گرفت. در واقع ایستاده بودند و تماشا می کردند. ولی بسیاری از مردم مغازه هاشان را بستند تا آسیبی به اموالشان نرسد.
در کل هم مشکلات اقتصادی و هم نوع برخورد شهرداری در ایجاد این قضیه نقش داشت.
ایرنا: توالی تاریخی این اعتراضات چگونه بود؟ اعتراضات مشهد و اسلامشهر و …؟
ترقی: اغلب فاصله زیادی با هم نداشتند. ظرف ۳ تا ۴ روز به برخی جاهای دیگر هم سرایت پیدا کرد.
ایرنا: موتلفه آن وقت جلسه ای در این رابطه تشکیل نداد؟
ترقی: چرا تشکیل داد. البته من در مشهد بودم ولی در تهران چنین جلسه ای برگزار شد.
ایرنا: از شما نخواستند گزارشی به دفتر تهران بدهید؟
ترقی: چرا خواستند و من خودم گزارشی تهیه کردم. موتلفه بیانیه هم داد و خود من هم به عنوان موتلفه مشهد بیانیه ای تنظیم و منتشر کردم واین اعتراضات را ریشه یابی کردم.
ایرنا: محتوای بیانیه را یادتان هست؟ ریشه این اعتراض را چه دانسته بودید؟
ترقی: ضعف دولت و نیروی انتظامی.
ایرنا: در این بیانیه عوامل خارجی متهم به شیطنت نشده بودند؟
ترقی: خیر. چون مساله کاملا داخلی بود. مدرکی دال بر اینکه این ناآرامی ها کار خارجی ها باشند به دست نیامد. فشارهای اقتصادی و بی توجهی به حاشیه نشین ها منجر به این اعتراضات شده بود.
ایرنا: موتلفه با خود آقای هاشمی رییس جمهور وقت درباره این ناآرامی ها جلسه ای نگذاشت؟
ترقی: گمان می کنم آقای عسگراولادی و برخی دوستان با آقای هاشمی جلسه ای را در این باره برگزار کردند. حالا محتوای این جلسه را نمی دانم. چون آن موقع انتقاد به آقای هاشمی توسط دوستان موتلفه ای که با ایشان آشنا بودند از نزدیک به راحتی انجام می شد. و خیلی راحت می شد مسایل را به ایشان منتقل کرد.
گفت و گو از: ناصرغضنفری