جهت اطلاع از آخرین وضعیت مرزهای کشور با مهدی حسن عباسی مشاور وزیر کشور و مدیر اجرایی توسعه شرق و غرب کشور گفت و گویی را انجام داده ایم که در پی می آید:
– در حوزه مرز تفاوت فاحشی بین مرز های کشورهای جهان سوم با کشورهای پیشرفته وجود دارد به عنوان مثال اتحادیه اروپا آنها چگونه امنیت شان را برقرار کردند که نیاز به مرز بندی و مرز کشی های خاص مانند کشور ما ندارند؟
البته این نوع مقایسه کردن مرزها اشتباه است اروپا را میتوان در قالب اتحادیه اروپا دید. شروع دو جنگ جهانی بزرگ از اروپا بوده است اما همان کشورها به آن بلوغ رسیده اند که مسائل و مشکلاتشان را در منافع مشترک و اقتصادی و امنیت دسته جمعی اتحادیه اروپا حل کنند با این وجود هنوز هم مسائلی مانند استقلال خواهی را در برخی نقاط اروپا شاهد هستیم اما در اروپا مسائل اختلافات مرزی نداریم و همچنین تهدیداتی مانند آنچه کشور ما با آن مواجه است را ندارند اما همین اروپای منسجم وقتی با مهاجرت تنها چند صد هزار نفری مواجه شد کل اروپا تحت تاثیر قرار گرفت این در حالی است که ما در کشور روزانه بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر ورود اتباع غیر مجازافغانی و پاکستانی داریم و هرسال بالای ۶۰۰ هزار نفر دستگیری و طرد از مرز داریم و این آمار غیر از سه میلیون نفری است که در ایران حضور دارند که نیمی از آنها شناسنامهدار و قانونمند هستند. ما همچنان با کشورهای همسایه مان اختلافات مرزی داریم به عنوان مثال با افغانستان، پاکستان و همچنین عراق در بحث اروند رود، با ترکمنستان در خصوص تغییر مسیر رودخانه های مرزی که باعث شده برخی زمین هایی که واگذار شده در خاک کشور همسایه افتاده باشد
بعد از گذشت سال های متمادی از امضای قرارداد های مرزی با کشورهای همسایه هنوز بر سر خطوط مرزی با چالش های روبرو هستیم اما کشورهای اروپایی یکی دو قرن پیش این مسائل را بین خودشان حل کردند و به نتیجه رسیدند که امنیت دسته جمعی داشته باشند و درگیر چند متر زمین نباشند لدا بیشتر فعالیت شان را بر جنبه اقتصادی گذاشته اند.
از سویی با کشورهای هم مرزیم که یکی از آنها برای کل اروپا بس است. به عنوان مثال افغانستان که بالاترین میزان تولید مواد مخدر را در دنیا دارد و علاوه بر مشکلات اقتصادی و فعالیت گروه های تروریستی از جمله القاعده و طالبان و اخیراً داعش در آن منطقه هستند. ضمن اینکه دخالت و حضور نیروهای فرامنطقه ای از جمله آمریکا ناتو شرایط را پیچیده تر کرده و هیچ جای امیدواری نداریم که وضعیت افغانستان در کوتاه مدت بهتر شود . پاکستان هم به همین منوال است در آنجا نیز مشکلات مهاجران افغانی ؛ برخوردهای که در ایالت بلوچستان صورت می گیرد. کشورهای غربی و صهیونیستها قصد تجزیه بلوچستان پاکستان و تشکیل بلوچستان بزرگ را دارند. درگیری های دولت عراق با اقلیم کردستان، درگیری های ترکیه با پ.ک.ک، جنگ قره باغ بین ارمنستان و آذربایجان از دیگر نمونه هایی است که نشان می دهد در کنار مرز های ما هر کدام از کشورها پتانسیل یک تهدید بالقوه برای برهم زدن نظم و امنیت منطقه را دارند. از سوی دیگر گروههای تروریستی و جدایی طلب ها و درگیریهای مرزی و اختلافاتی که در منطقه وجود دارد تاثیر زیادی در زمینه مواد مخدر، قاچاق سلاح ، مشروبات الکلی و مواد شیمیایی پایه که در ساخت مواد مخدر صنعتی استفاده می شود دارد. کشورهای جهان سوم اختلافات مرزی دارند و این هم به لحاظ برنامه ریزی قبلی استعمار است که ریشه اختلاف را در این کشورها برجا گذاشته است. آمریکایی ها از همه ابزارها و روشها برای محدودسازی روابط سیاسی و اقتصادی ایران با کشورهای همسایه استفاده می کنند، به عنوان مثال به افغانستان فشار میآورند تا بازارچه های مرزی با ایران بسته شود.
– چه پتانسیل هایی وجود دارد که می شود کار کرد و کارگروه تشکیل داد؟
انتقادی که در درون کشور بوده این است که مرز همیشه تهدید نیست و می شود به صورت فرصت دید به لحاظ همگرایی ملی و منطقه ای و حتی وجود قومیتها و مذاهب مختلف در مرزها می توانند فرصت هم باشند به لحاظ تاثیر پذیری که در کشورهای اطراف دارند. باید توجه داشت که وضعیت اقتصادی ما نسبت به کشورهای همسایه به جز ترکیه مناسب تر است بیشترین صادرات غیر نفتی ما به عراق و افغانستان است اما متاسفانه از ظرفیتهای پاکستان بسیار کم استفاده کرده ایم و این مورد از ضعف های عمده ما بوده است که بازرگانان و اتاقهای بازرگانی ما و پاکستان نتوانستند از ظرفیت کشورهای هم استفاده کنند.
ضمن آنکه بالای ۲۰۰۰ کیلومتر مرز ساحلی داریم ولی نتوانستیم از این ظرفیت استفاده کنیم در حوزه های شیلات و گردشگری. بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر فقط مرز رودخانهای داریم آبهای کنار مرزی بهترین ظرفیت برای برای کشاورزی و دامداری بوده است و در حال حاضر نود و یک مرز رسمی هوایی، مرزهای دریایی و زمینی در کشور داریم که مهمترین ظرفیت ترانزیت منطقه است. علاوه بر خرمشهر بندرعباس پیگیری هایی برای چابهار، راه آهن آستارا به استارا ، ترکمنستان ، هرات و غیره در حال انجام است. در کنار آن توسعه و تقویت مبادی زمینی همچون بازرگان، شلمچه، مهران، تمرچین ، میرجاوه، لطف آباد، دوغارون، سرخس پرویزخان، باشماق، میلک و غیره و بنادر شهید رجایی، شهید باهنر ، امام خمینی ره خرمشهر، آبادان ، بوشهر، پارس جنوبی ، انزلی ، لنگه ، آستارا وجود دارد. تلاش دولت در این زمینه تقویت ظرفیت مرز های رسمی به نحو احسن در زمینه صادرات و واردات و ترانزیت می باشد. همچنین مناطق مرزی، ظرفیت های گردشگری دارند و در همین راستا قابلیت های ناشناخته تاریخی، طبیعی و گردشگری استان های مرزی را به سازمان گردشگری اعلام کرده ایم.
– برخی رودخانه های مرزی جابجا شدند و مرزها تغییر کرده است آیا کارگروههای تشکیل شده که دوباره این مرزها را مشخص کنند و چه تمهیداتی اندیشیده شده که در آینده این مشکلات پیش نیاد و مرزهای ما کوچک نشوند؟
مکانیزم های حقوقی بر اساس قراردادهای بین دو طرف در رابطه با رودخانه های مرزی تنظیم شده است و بر همین اساس کمیته یا کمیسیون های مشترک بین دو کشور تشکیل می شود تا اینگونه موارد را حل و فصل کنند. در حال حاضر کمیته رودخانه های مرزی داریم که مسئولان وزارت نیرو و دیگر دستگاه ها مشارکت دارند اما باید با کشورهای مقابل جلسه برگزار شود و اسناد و مدارک بررسی شود تا رودخانه های مرزی که قبلا مسیر آن مشخص شده است دوباره بر اساس آن پیاده سازی شود. از طرفی در اجرا نیز هزینههای زیادی را باید برای کناره بندی رودخانهها در نظر گرفت و به همین دلیل اجرای آن کند و پرهزینه است و از سویی رودخانه ها به دلیل شرایط جوی و آب و هوا مرتباً در حال جابجایی هستند لذا در محل های که بیشترین آسیب پذیری ها را دارند بر اساس اولویت بندی ها آن مسیر رودخانه را در مسیر پروتکل قرار می دهند به نحوی که باعث انحراف رودخانه هم نشود. اطمینان میدهیم که هیچ دستگاه و یا فردی نمی تواند یک وجب از خاک کشور را در نظر نگیرد بلکه تمامی دستگاههای مرتبط دست به دست هم در قالب کمیته های موجود بررسیها را انجام میدادند و به نحوی که هیچ بخشی از خاک ما جدا نشود. وزارت کشور به عنوان متولی ساماندهی مرزهای کشور پیگیری فعالیت هاست و البته دستگاه نظارتی دیگر همچون شورایعلی امنیت ملی، دولت، کمیسیون امنیت ملی و مجلس شورای اسلامی، سازمان بازرسی کشور مرتب این موضوع را رصد می کنند
– به لحاظ موقعیت های استراتژیک ایران در خاورمیانه بخش اعظمی از ترانزیت هوایی را می توانیم تحت پوشش قرار دهیم چه مقدار از این پتانسیل استفاده شده است؟
متاسفانه ما در بخش هوایی بسیار عقب افتادیم مخصوصاً بعد از جنگ تحمیلی و تحریم هایی که وجود دارند نتوانستیم ناوگان هوایی را به میزانی که مدنظرمان بود برسانیم حتی برنامه ریزی شده بود که فرودگاه امام ره به عنوان هاب منطقهای در نظر گرفته شود اما با ان نقطه بسیار فاصله داریم. البته کارهای زیادی به لحاظ زیر ساخت های فنی و عمرانی انجام شده خوب انجام شده اما بازهم فاصله زیادی تا آن نقطه داریم. در کشور توانمندی تولید هواپیماهای باری و مسافربری را نداریم و باید از خارج وارد کنیم.
اولین نیاز گام گذاشتن در مسیر حمل و نقل هواپیماست و موضوع دوم نیز بحث هزینه هاست که نسبت به حمل و نقل ریلی و دریایی و زمینی گرانتر هست لذا با توجه به مشکلات مالی که دولت گریبانگیر آن است کمتر توانسته ایم در این بخش سرمایه گذاری کنیم تا جایی که سیستم ناوبری برخی از فرودگاه های کشور در حد استاتدارد مورد قبول سازمان هواپیمایی بین المللی نیست. اگر چه از برجام تحرکات جدی خوبی صورت گرفته استو امیدواریم این موضوع در طی چند سال آینده حل و فصل شود.
در مورد تامین هزینهها و تامین قطعات نه تنها نتوانستیم هواپیمای خوب تهیه کنیم بلکه در تامین قطعات نیز در چند سال گذشته با مشکل مواجه شده ایم و در این خلا برخی از کشورهای همسایه مثل امارات و قطر ما به دلیل توانمندی بالا از این فرصت استفاده کردند و با شرکت های هواپیمایی بزرگ رقابت می کنند در حالی که قابلیت های ما بسیار بیشتر از آنهاست اما به دلیل تحریمهای بین المللی و تامین منابع مالی اولویت های ضروری دیگر مجبوریم هزینه کنیم و لذا از این موضوع عقب مانده ایم. البته یکی از نقاط قوت بعد از برجام استفاده از دالان هوایی ایران بوده که شرکت های هواپیمایی قرارداد بستند و جمهوری اسلامی درآمد خوبی از این دالان هوایی و حق ترانزیت هوایی کسب می کند.
– چرا در کشور از ظرفیت سرمایه گذاری خارجی نمی توانیماستفاده کنیم تا شرکت های خارجی به گونه ای با منافع ما گره بخودند که وقتی تحریم ها اتفاق می افتند نتوانند کاری بکنند و چرا بخش ترانزیت هوایی امنیتی است و خیلی جای ورود ندارد؟
همیشه در دنیا پیوندی بین مسائل اقتصادی و سیاسی وجود دارد . کشور ما از زمان پیروزی انقلاب با این مشکلات مواجه بود اما از زمان تحریم های هسته ای این موضوع دو چندان شده است. برای سرمایهگذاری در کشوری، امنیت سرمایهگذاری در اولویت می باشد لذا خارجی ها در جلسات مختلف اعلام کردند که مزیت هایی که ایران از نظر بازگشت سرمایه و نوع کار دارد خیلی کشورهای دیگر ندارند اما قطعاً چون امنیت سرمایهگذاری برای طرف مقابل مهم است و برای از دست ندادن پول هایی که سرمایه گذاری می شود و مخصوصاً با فشارهای آمریکا برای مجازات شرکتهایی که تحریمها را نقض کردند ، باعث عقب نشینی بسیاری از شرکتها شده است.
سرمایه گذار و فعالان اقتصادی داخلی نتوانسته اند نظر سرمایه گذاران خارجی را جلب کنند که سرمایه گذاری مشترک ایجاد شود. همچنین عدم ثبات در تصمیم گیری ها و تغییر قوانین و مقررات باعث شده است که سرمایه گذاری خارجی هیچ رغبتی به حضور و سرمایه گذاری درازمدت در کشور نداشته باشند و اگر هم مراجعه می کنند با دلهره و به صورت کوتاه مدت می خواهند به نتیجه برساند و بعد هم کار را رها می کنند.
ما از ظرفیت های صادراتی خودمان حداقل برای کشورهای همسایه هم نتوانستیم استفاده کنیم حضور ترکیه در اقلیم کردستان عراق چند برابر ماست در صورتی که بسیاری از محصولاتی که نیاز آنجاست ما در کشور می توانیم تولید کنیم
– در زمینه مواردی مانند کوله بری توضیح بفرمایید:
برداشت اشتباهی که رخ می دهد همیشه هم سوال بوده اینکه اعمال حاکمیت در مرزها وقتی به تهدیدات مرزی مربوط نمی شود بلکه برای حفظ تمامیت ارضی کشور باید در مرزها اعمال حاکمیت صورت پذیرد که زمینه ساز آن هم جاده کشی های مرزی و ایجاد پاسگاه ها و برج ها و سیستمهای الکترونیکی و کانال هاست چه تهدیدی داشته باشیم و چه نداشته باشیم. سوریه موقعی سقوط کرد که مرز هایشان را از دست دادند. وقتی کشوری مرزهایش را از دست می دهد افرادی که قصد ایجاد ناامنی دارند به راحتی ورود پیدا می کنند.
یکی از مشکلات اساسی که در امنیت هم تاثیر دارد بحث اقتصاد و معیشت مرزنشینان است که اگر فکر مناسبی برای اشتغال مرزنشینان نشودعلاوه بر حاشیه نشینی و مسایل اجتماعی و اقتصادی، آسیب های امنیتی نیز در پی دارد. از جمله موارد و آسیب ها می توان به حمل مشروبات الکلی، مواد مخدر، سلاح و مهمات، گرایش و عضویت در گروهک های ضد انقلاب و تروریستی و تکفیری اشاره کرد. لذا یکی از بحثهایی که دولت به ویژه وزارت کشور در پی آن است ایجاد فکر اساسی برای معیشت مرز نشینان است. تا کنون از روش های مختلفی مانند کوله بری ، فروش سوخت های مرزنشینان استفاده شد که با برخی از قوانین و مقررات ما در تناقض است. حضرت آقا هم اشاره کردند که مرز نشین بهترین مرزبان ما است.
مرزنشینان باید اشتغال هم داشته باشند به لحاظ راه سازی و مدرسه سازی و بهداشت و درمان و خدمات عمومی کارهای زیربنایی انجام شده ولی فکری برای شغل مرز نشین نشده است. در گذشته اغلب مرزنشینان به کار کشاورزی و دامداری و یا کارهای خدماتی و صنایعی که به کشاورزی وابستگی داشتند مشغول بودند اما در چند سال گذشته با خشکسالی هایی که بوده است و هزینههای زیادی که برای کالاهای تولید شده داشتند نتوانستتد مانند گذشتگان همین رویه را ادامه دهند مخصوصاً جوانان تحصیل کرده که مانند گذشتگان رغبتی به فعالیت های کشاورزی نشان نمی دهند. از طرفی بهترین کارخانه های صنعتی مرتبط با کشاورزی در حاشیه شهرهای بزرگ ساخته شده است لذا اجرای طرح های کوتاه مدت مانند کوله بری برای این بوده که بخشی از مرز نشینان را در همان نقطه نگاه داریم تا مهاجرت نکنند. اما این طرح ها هم با مشکلات قانونی عدیدهای روبرو شد. به همین دلیل دو مصوبه جهت ساماندهی فعالیت های اقتصادی مرزنشینان (کوله بری_ ته لنجی) در دولت تصویب شد و در حال پیگیری روند اجرایی هستیم تا کوله بری هم در چارچوب قانونی قرار گیرند و محصول و کالایی که وارد میشود به سلامت جامعه آسیب نرساند
– در خصوص وضعیت شهرک های صنعتی مشترکی مرزی بفرمایید.
این موضوع هم از سوی وزارت صنعت معدن و تجارت مطرح شده و جلساتی با طرف های ترک برگزار شد اما در زمینه مسایلی همچون مکان یابی، و مکانیزم های اجرایی و نحوه مبادله تجربه ناموفق بوده است و بخشی این است که پیگیری مطلوبی از سوی وزارتخانه مربوطه انجام نشده است. اما می توانیم در منطقه عراق، اقلیم کردستان، پاکستان و افغانستان شهرک های صنعتی مشترک ایجاد کرد. به عنوان نمونه در زمینه برنج می توانیم با پاکستان همکاری کنیم یا در افعانستان محصولات کشاورزی خامی دارند و انتظار دارند صنایع تکمیلی را به آنجا انتقال دهیم و محصولات اولیه ایجاد کند و صادرات کنیم.
– ظاهرا در آذربایجان کشت فرا سرزمینی داشته ایم، در این خصوص توصیحاتی ارایه نمایید.
در آذربایجان و ترکمنستان مشکل مهمی داریم چرا که بخشی از زمین ها را در اختیار صهیونیستها قرار داده اند. صهیونیست ها در حوزه کشاورزی و اصطلاح ژنتیکی نباتات و گیاهان بسیار پیشرفت کردند اما با محدودیت های سرزمینی که دارند از کشورهای دیگر استفاده میکنند. طرح بزرگ سد سازی هایی که در ترکیه در حال اجراست(طرح گاپ) و طی آن ۱۹ سد بزرگ در حال احداث است که فقط یک سد آن به اندازه چند سد ایران است و اکنون بر روی دجله و فرات در حال کار هستند که پشت آن هم صهیونیست هستند که پروژه های بزرگ کشاورزی دارند و قرار است تمام مناطق اطراف سد زیر کشت کشاورزی برود و با این حساب ترکیه میتواند بخش زیادی از محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی خاورمیانه و حتی اروپا را تحت پوشش داشته باشد.
– چند وزارتخانه و سازماندر زمینه مرز مرتبط و مشغول هستند
بیش از ۲۲ وزارتخانه و سازمان از جمله وزارت کشور، راه و شهرسازی، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت اطلاعات ، وزارت آموزش و پرورش ، وزارت علوم و علاوه بر اینها دستگاه های نظامی و امنیتی سپاه، ارتش و نیروی انتظامی و سازمان های دیگری که وظایف تخصصی دیگری دارند مانند سازمان حمل و نقل و پایانه ها ، سازمان بنادر، سازمان هواپیمایی. بر اساس مصوبه شماره ۵۷۷ شورای امنیت ملی از سال ۹۱ کار ویژه مرز شورای امنیت کشور تشکیل شده است که دستگاه های اصلی عضو آن هستند و در حوزه سیاست گذاری برنامه ریزی هماهنگی و نظارت بر اقتصاد مرزی انجام می شود و دارای اختیارات شورای عالی امنیت ملی است و تاکنون ۲۵ جلسه برگزار شده است . رئیس این شورا وزیر کشور و دبیر آن نیز معاون امنیتی و انتظامی وزارت کشور است.
– از اقدامات فیزیکی در مرزها بگوئید.
همانطور که قبلا هم عرض شد برای کنترل مرز و اعمال حاکمیت باید در مرزها حضور داشته باشیم که مستلزم وجود راه، اماکن استقراری، پاسگاه، برجک و اقدامات فیزیکی و کانال است.
شاید سوال پیش بیاد این کانال و موارد دیگر وقتی مرزها بسته شده اند برای چیست؟ در جواب باید گفت هنوز در مرزها خلا امنیتی وجود دارد اما روش قاچاقچیان عوض شده و از راههای صعب العبور تردد می کنند و تردد خودرویی مواد مخدر بسیار کاهش داشته و برای جلوگیری از ترانزیت مواد مخدر اینگونه موارد تاثیرگذار بوده است
اگر اعتبارات عمرانی مرزها افزایش پیدا کند و به دست وزارت کشور برساند تمام این مجموعه مسیرها محدود خواهد شد. از سویی مواد مخدر صنعتی که از مواد شیمیایی گرفته میشود از مرزهای دریایی و همچنین از مرزهای غرب کشور وارد می شود و در لابراتورها و آشپزخانه های بزرگی که در تهران و شهرهای بزرگ دارند مواد مخدر صنعتی تولید می کنند. علاوه بر مواد مخدر، سلاح و مهمات، مشروبات الکلی، قاچاق سوخت با همین اقداماتی که در مرزها انجام شده بسیار کاهش داشته است کردند. نیروهای مان شبانه روز در منطقه در برف و سرما و بادهای گرم و شن های روان و حتی گرمای ۵۵ درجه در خشکی و در دریا حضور دارند.
با وجود مشکلات عدیده در افغانستان و پاکستان نمی توان چشم انداز روشنی را در مدت زمان کوتاه متصور بود. پس تا اوضاع این چنین است اقدامات کنترلی نیز بیشتر خواهد شد. مواردی مانند پاسگاه مرزی و.. صرفا امنیتی نیست اما گروهک هایی امثال داعش و جیش العدل و ضد انقلاب و تکفیری ها با هدف لطمه زدن و آسیب رساندن و به شهادت رساندن ماموران وارد مرزها می شوند و و بخشی با حمایت کشورهای منطقه و با اسلحه ها و خودروها و سیستمهای مخابراتی جدید و حمایت های مالی زیاد می آیند. لذا نباید فراموش کرد که امنیتی که در کشورداریم مرهون فداکاری های و رشادت های نیروهای مرزبانی و سپاه و ارتش و نیروی انتظامی است که جلوی تهدید ها را می گیرند و برای جلوگیری از به شهادت رسیدن نیروها و وارد نشدن مواد نخدر و… به کشور باید به مرز ها و مرزنشینان توجه بیشتری شود و سیستم و امکانات جدید و بروزتری استفاده شود.
خبرنگار: محمدنقی دیده بان