توهم مانده از جهان دو قطبی و خوی استکباری آمریکا به حدی از طغیان رسیده است که با رویکرد زیاده خواهی، تصمیم به خروج یک جانبه و غیرمنطقی از برجام گرفت و در این راه حتی به منافع همپیمانان خود پشت کرده و آماده است سرمایه هند و نیاز افغانستان را نیزدر چابهار قربانی کند.
مرزنیوز به نقل از ایرنا:آمریکا که از سال ۲۰۰۱ میلادی به بهانه مبارزه با تروریسم و با ادعای ایجاد ثبات و امنیت و بهبود وضعیت زندگی مردم به همراه بیش از ۳۵کشورهم پیمان به افغانستان لشگر کشید، در ظاهر خود را متعهد به تقویت اقتصاد افغانستان به عنوان هدفی کلیدی برای خاتمه طولانیترین ماموریت نیروهایش در خارج از ایالات متحده می نامد اما در عمل مخالف آن اقدام می کند.
مرداد ماه سال قبل نیز که رئیس جمهوری آمریکا راهبرد نظامی جدید خود را برای جنوب آسیا و افغانستان ارایه کرد، محور اصلی آن افزایش نقش هندوستان و انزوای پاکستان به اتهام پناه دادن به تروریست ها بود، اما تاکنون تصمیمات و عملکرد آمریکا مغایر با این راهبرد بوده است .
«دونالد ترامپ» از آغاز دوره ریاست جمهوریش در آمریکا سعی کرد با شعار«اول آمریکا» از توافقات مهم بین المللی که دولت های پیش از او امضاء کرده بودند، خارج شود و تاکنون از توافقنامه آب و هوایی پاریس، توافق آسیا – پاسیفیک و این اواخر نیز توافقنامه «برنامه جامع اقدام مشترک » موسوم برجام خارج شد.
خروج آمریکا از برجام که ۱۸ اردیبهشت ماه گذشته انجام شد، علاوه بر این که تعارضی آشکار میان منافع کشورهای اروپایی، چین و روسیه با آمریکا ایجاد کرد، آینده سرمایه گذاری هندوستان و امید افغانستان را در هم منطقه آزاد بندر چابهار به عنوان راهکاری برای ایجاد تنوع دسترسی های افغانستان به مسیرهای تجاری و بهبود وضعیت اقتصادی از قبال آن و افزایش ایفای نقش هندوستان در ثبات منطقه به هاله ای از ابهام فرود برد.
نیاز به توسعه اقتصادی، مواضع سه کشور افغانستان، هند و ایران را به یکدیگر نزدیک کرده است، افغانستان به یک بندر جدید و نفت و ایران به فروش نفت و تنوع منابع درآمدی نیاز دارد و هند هم میخواهد برای کالاهای خود در آسیای میانه بازار پیدا کند و نفت مورد نیاز خود را نیز به راحتی تأمین کند و وابستگیهای سه کشور به یکدیگر برای تأمین نیازهایشان نکتهای نیست که بتوان از آن به سادگی گذشت و چابهار نقطه اتصال منافع این سه کشور با یکدیگر است.
روسای افغانستان، هند و ایران سال گذشته موافقتنامه ای سه جانبه را در مورد چابهار امضا کردند که بر مبنای آن بهره برداری افغانستان و هند از آن برای مبادلات تجاریشان از طریق بندر چابهار در ایران هموار شد که البته خود این توافق سابقه در گفت و گوهای نهایی این سه کشور در پنجم اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۱ خورشیدی در حاشیه شانزدهمین نشست سران جنبش غیر متعهدها در تهران باز می گردد.
ایران، هند و افغانستان در سال ۱۳۸۱ خورشیدی نخستین موافقتنامه خود را درباره توسعه بندر چابهار امضاء کرده بودند و بر اساس این موافقتنامه، قرار شد که ایران جاده چابهار تا مرز افغانستان را بسازد و دولت هند نیز این جاده را از مرز افغانستان تا زرنج ـ دلآرام که کنار بزرگراه قندهار ـ هرات واقع است ادامه دهد تا به این شکل بندر چابهار به کابل و نقاط شمالی افغانستان وصل شود.
در حد فاصل سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۵ خورشیدی همکاری هند در چابهار به خاطر موانع برآمده از تحریم های آمریکا برای فعالیت شرکت های خارجی در ایران با کندی پیشرفت تا این که با امضاء برجام این موانع از جلوی هند برداشته شد و آنها به سرمایه گذاری و استفاده از این بندر سرعت بخشیدند.
تعهد سرمایه گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری هند درچابهار و ورود نخستین محموله ۱۵۰ هزار تنی گندم از مجموع یک میلیون تن گندم اهدایی هند به افغانستان از جمله اقدامات عملی در این راستا بود که به اعتقاد برخی کارشناسان با چراغ سبز آمریکا به افغانستان و هند برای استفاده از چابهار تسریع شد.
شاید سخنان «رکس تیلرسون» وزیر خارجه برکنار شده دولت ترامپ که در جریان سفرش به هند در مهر ماه سال ۱۳۹۶ در پاسخ به نگران سرمایهگذاری ۵۰۰ میلیون دلاری هندوستان برای توسعه بندر چابهار بیان داشت و اطمینان داد که فراخوان به تحریم اقتصادی ایران این قرارداد را به خطر نخواهد انداخت و تحت تأثیر قرار نمیدهد را در راستای همین نظر بتوان ارزیابی کرد.
البته تیلرسون امروز نیست و برکنار شده است و ترامپ برای اجرای بهتر سیاست هایش در عرصه بین المللی «مایک پمپئو» را از ریاست سازمان سیا به حوزه امور خارجه آمریکا فراخوانده است.
البته باور این که آمریکا به سخنان تیلرسون در هند مبنی بر تهدید نکردن منافع هندوستان در چابهار پایبند بماند ، سخت است ، زیرا همین دولت غیر مسئولانه زیر تعهد آمریکا در توافقنامه بین المللی برجام زده است، توافقنامه ای که امضای اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل را همراه مهر تایید این سازمان دارد.
افغانستان از تبعات خروج یک جانبه آمریکا از برجام بیش از هند آسیب پذیر است، زیرا این کشور سال ها در تنگنای انحصار دسترسی خود به آب های آزاد از طریق پاکستان بود و به همین علت کمتر می توانست صریح به نقش پاکستان در فعالیت تروریست ها و اثر آن بر ناامنی افغانستان بپردازد.
بعد از اعلام راهبرد جدید ترامپ، بر مبنای ادعای آمریکا مبنی بر تصمیم به افزایش فشار بر پاکستان برای اصلاح رفتارش؛ افغانستان شجاعت بیشتری برای مقابله با نقش پاکستان در وضعیت امنیتی خود پیدا کرد و چابهار به عنوان جایگزینی مناسب برای خروج این کشور از تنگنای بنادر پاکستان، نقطه امیدی شد تا افق بهبود وضع اقتصادی درافغانستان روشن تر شود ؛ اما اقدام اخیر آمریکا این روشنایی را تیره کرد.
افغانستان امید داشت با دسترسی به چابهار و رونق روز افزون فعالیت تجاری خود در این مسیر، دست بالای پاکستان را در حوزه اقتصادی نسبت به خود پایین آورد و در بخش مقابله با تروریست و ایجاد امنیت نیز به اعتبار کاهش وابستگی و بهبود منابع و درآمدها و قول آمریکا ، فشار بیشتری را بر همسایه جنوبی خود اعمال کند تا مذاکرات صلح با گروه های طالبان تسهیل شود اما اقدام آمریکا این امید را از قوت انداخت.
البته شرکای ارشد اروپایی آمریکا در افغانستان و امضا کنندگان برجام از دولت افغانستان خواسته اند که در مورد برجام از مواضع اروپا پیروی کند و روابط اقتصادی و تجاری خود را با ایران حفظ کند.
«صلاح الدین ربانی» سرپرست وزارت امورخارجه افغانستان روز جمعه از جریان دیدار خود با سفیران کشورهای فرانسه ، آلمان و انگلستان و کاردار اتحادیه اروپا در کابل این بخش را منتشر کرد که :«افغانستان از اثر خروج آمریکا از برجام بر روابط ایران و افغانستان ابراز نگرانی کرد و سفرای اروپایی خواستار همراهی افغانستان با رویکرد اروپا در مورد برجام شدند که اساس آن حفظ برجام و تامین منافع ایران است.
در مورد مزیت های چابهار مانند کوتاهی مسیر بین آب های آزاد و کشورهای آسیای میانه، کاهش هزینه های حمل و نقل و ترانزیت و برتری امنیت مسیر و کیفیت زیرساخت های مواصلاتی زیاد سخن گفته شده است.
اما مهمترین برجستگی چابهار آن است که الگویی از همکاری منطقه ای را برای تامین منافع مشترک در بخشی از آسیا که به شدت از فقدان باور امکان وجود معادلات برد – برد در رنج است را به عرصه ظهور رسانده است.
ایران ، هند و افغانستان ساکنان و همسایگان ابدی هم در جنوب و جنوب غرب آسیا هستند و بدیهی است که مانند هزاران سال گذشته تبادلات تجاری خود را فارغ از تصمیم آمریکا در مورد برجام یا بازگشت تحریم ها سامان خواهند داد و در این تردید نیست ، شاید در مقاطعی دچار وقفه یا کندی شود اما این ارتباط قطع شدنی نیست.
داستان تصمیم آمریکا در مورد برجام و اثر احتمالی آن بر فرآیندهای همکاری اقتصادی ایران ، هند و افغانستان در چابهار هر چه که باشد ، یک نتیجه قطعی دارد و آن غیر قابل اعتماد بودن آمریکا است.
شاید ایرانیان جوان متولد دهه های هفتاد و هشتاد نتوانند درک درستی از چرایی اقدامات و شعارهای پدرانشان در مواجه با آمریکا از بعد انقلاب اسلامی تاکنون داشته باشند اما امروز می توانند با مرور سرگذشت افغانستان حداقل در ۱۷ سال گذشته به مصادیقی عینی از آن چرایی برسند ، زیرا درس افغانستان به تنهای یک دوره کامل و جامع رفتارشناسی آمریکا است.