یادنامه‌ای برای رضا سیدحسینی؛
مترجم اردبیلی که مکتب‌های ادبی را به فارسی آورد

۲۲ مهر، زادروز رضا سیدحسینی، نویسنده و مترجم برجسته ایرانی و فرزند شهر اردبیل بهانه‌ای شد تا طی گفت‌وگویی با محمدرضا نوذریان، نویسنده و پژوهشگر اردبیلی به مرور زندگی و آثار این چهره ماندگار ادبیات بپردازیم.

به گزارش مرزنیوز و به نقل از خبرگزاری فارس؛ رضا سیدحسینی از نویسندگان و مترجمان برخاسته از شهر تاریخی اردبیل است و یکی از یادگارهای ارزشمند آن مرحوم، کتاب «مکتب‌های ادبی» اثری مرجع به شمار می‌آید که در سطوح عالی دانشگاهی تدریس می‌شود.به مناسبت زادروز سیدحسینی، گفت‌وگویی با محمدرضا نوذریان، نویسنده و پژوهشگر اردبیلی داشته‌ایم تا درباره این چهره ماندگار و پرافتخار ادبیات ایران و فرزند اردبیل بیشتر بدانیم.

ماهیت مکتب‌های ادبی

به گفته محمدرضا نوذریان، در بیانی ساده، مکتب ادبی شامل نظریه‌ها و خصوصیاتی است که طی برش زمانی در پرتو فرهنگ اجتماع و سیاست در ادبیات جامعه‌ای به وجود می‌آید با ضابطه‌ها و شاخص‌هایی تعریف می‌شود و در آفرینش‌های اصحاب قلم، نمود می‌یابد. به این ترتیب، آثاری که در قالب یک سبک یا مکتب هستند از آثار دیگر، جدا می‌شوند. این ویژگی‌ها یا به اصطلاح، «ایسم‌ها» مهم‌اند و حتی جزو استانداردهای ارزیابی و نقد محسوب شده، در نقد آثار ادبی، مورد توجه و استناد قرار می‌گیرند.

بررسی مکتب‌ها در جلد نخست کتاب

این پژوهشگر اردبیلی توضیح می‌دهد: در جلد نخست این کتاب، «باروک» که به تعبیر نویسنده، نه یک مکتب یا نهضت ادبی به شمار می‌آید و نه به زمان و مکان معینی محدود است، «کلاسیسم» که عمدتاً به آثار پرافتخار ادبیات ملی هر کشوری گفته می‌شود، «رمانتیسم»، جریان مبتنی بر تخیل و احساس با تأکید بر فردگرایی، «رئالیسم» یا واقع‌گرایی، «ناتورالیسم» یا طبیعیت‌گرایی به عنوان شکننده سانسور جامعه بر بخشی از مظاهر طبیعت و زندگی و بالاخره، هنر برای هنر و مکتب «پارناس» که به بیان نویسنده کتاب، ادامه تئوریک‌تر و صریح‌تر آن بوده است مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند.

چهره مترجم و گستره آثار او

این نویسنده و پژوهشگر اردبیلی یادآور می‌شود: مرحوم سیدحسینی مترجمی توانا بود و در درازنای سال‌ها فعالیت مؤثر، چندین کتاب از نویسندگان کشورهای مختلف جهان، از جمله آثاری از نویسندگان مطرح ایتالیایی، آمریکایی، اتریشی، روسی و… را به فارسی ترجمه و در اختیار مشتاقان ایرانی قرار داد، اما اکثر کتاب‌های انتخابی سیدحسینی برای برگرداندن به زبان فارسی از بین نوشته‌های چهره‌های فرانسوی همچون «ژان پل سارتر»، «آلبر کامو»، «آندره ژید» و دیگران است و جالب این‌که در برگردان بعضی از آثار مثل کتاب «۲۴ ساعت از زندگی یک زن»، نوشته «اشتفن تسوایک» با زنده‌یاد عبدالله توکل، دیگر مترجم نامبردار اردبیلی، همکاری داشته است.

ترجمه آثار سارتر، ژید و کامو

او می‌گوید: ژان-پل شارل ایمار سارتر، منتقد و نویسنده اگزیستانسیالیست است. به طور کلی او به آزادی بنیادی انسان معتقد بوده و کتاب «در دفاع از روشنفکران» که به دست مرحوم سیدحسینی، ترجمه شده است حاصل سه سخنرانی سارتر در توکیو است که روشنفکر را تعریف می‌کند، به بررسی موقعیت او و وظیفه‌اش می‌پردازد و مسائل انسانی و اجتماعی را دغدغه‌ای برای روشنفکر به شمار می‌آورد.نوذریان ادامه می‌دهد: «پل گیوم آندره ژید»، دیگر نویسنده فرانسوی و برنده جایزه ادبی نوبل، مورد توجه مرحوم سیدحسینی بوده و برای مثال، رمان «در تنگ» را که داستان عاشق شدن پسری اهل پاریس به دخترعمویش است و به نوعی می‌شود بازسازی خاطره خواستگاری نافرجام خود ژید از دخترعمویش دانست، به فارسی برگردانده و این اثر در حقیقت، به شکست عشق در مواجهه با تنگنای فلسفه اخلاقی آیین پروتستان می‌پردازد که بر اساس تحلیل‌های فروید پایه‌گذاری شده است.وی یادآور می‌شود کتاب «بهانه‌ها و بهانه‌های تازه» یکی دیگر از آثار آندره ژید، به دست رضا سیدحسینی ترجمه شده است. مطالبی درباره تأثیر در ادبیات، تحول تئاتر، ناسیونالیسم و ادبیات، اندرزها به نویسنده‌ای جوان و… در این کتاب به چشم می‌خورند.

آلبر کامو و رمان طاعون

این نویسنده اردبیلی می‌گوید: مرحوم سیدحسینی در کار حرفه‌ای خویش به سراغ آلبر کامو، دیگر نویسنده، فیلسوف و روزنامه‌نگار فرانسوی قرن بیستم هم که حس شورش علیه آلمان‌ها در او متبلور بوده رفته و مثلاً کتاب طاعون وی را ترجمه کرده است.او می‌افزاید: رمان طاعون، داستان شیوع یک بیماری مهلک را در یکی از شهرهای الجزایر، روایت می‌کند. وقتی که ترس جامعه را فرا می‌گیرد، نشریات، اقداماتی فوری برای مدیریت بحران مطالبه می‌کنند اما مقامات دولتی و برخی پزشکان، این مسأله را انکار و به آن بی‌اعتنا می‌شوند. دکتر «ریو» و یکی از همکارانش به نام «کاستل» به مبارزه با این رویکرد برمی‌خیزند و بالاخره، مقامات حکومتی، شهر را قرنطینه می‌کنند. در مجموع، رمان طاعون، یک اثر کلاسیک هستی‌گرایانه با داستانی تمثیلی شناخته می‌شود که به خودآگاهی هم اشاره دارد و از این رو، حاوی پیام زیرساختی قابل درنگی است.

دیگر ترجمه‌ها؛ از لایم‌لایت تا پیروزی فکر

این پژوهشگر اردبیلی یادآور می‌شود: یکی دیگر از کتاب‌هایی که این فرزند ادب‌دوست کهن‌شهر تاریخی اردبیل به فارسی ترجمه کرده، «لایم لایت» نام دارد. لایم لایت در حقیقت، آخرین فیلم به یادگار مانده چارلی چاپلین (کمدین معروف سده‌های ۱۹ و ۲۰ میلادی) است و «روژه گرونیه»، نویسنده فرانسوی در قرن بیستم و بیست و یکم میلادی که در برخی جنبه‌های تولید ادبیات، بسیار فعال بود رمان لایم لایت را از روی فیلم‌نامه چاپلین نوشته است.این رمان، دردنامه افول و در پی آن، انزوای کمدینی معروف به نام «کالوه رو» است که در این پاره زندگی با یاد و خاطره سال‌های معروفیت و محبوبیتش روزگار می‌گذرانَد. در بطن رمان، خواننده با افراد دیگری که هریک در زندگی به چنین زوال و سقوطی رسیده‌اند از جمله دوست و همکار دوران جوانی کمدین تا صاحب‌خانه‌اش و حتی دختری که اقدام به خودکشی می‌کند اما کالوه رو نجاتش می‌دهد هم آشنا می‌شود.او اضافه می‌کند: جا دارد یادآور شوم زنده‌یاد سیدحسینی ترجمه‌ای نیز در حوزه روان‌شناسی دارد و کتاب «پیروزی فکر»، اثر «اوریزن اسوت ماردن» آمریکایی را به فارسی برگردانده که بارها تجدید چاپ شده است و این کتاب مربوط به روان‌شناسی پیشافرویدی و دربردارنده پندهایی است که انسان را به اندیشه و ژرف‌نگری وامی‌دارد و راه‌هایی را پیش پا می‌نهد که افراد با تغییر ذهنیت خود بتوانند چیزهای خوبی را در زندگی‌شان جذب کنند. به بیان دیگر، مطالب کتاب به مخاطب یاری می‌رساند قدرت فکر خویش را شناسایی کند و با مدیریت کردن توان تفکرش و به کمک آن کارهای مهمی انجام دهد. ناگفته نماند در کل، رویکرد اوریزن اسوت ماردن بر این بنیان بوده که اصول و معنای عقل سلیم، زندگی چندجانبه و موفق را رقم می‌زند.