پس از درگذشت ملک عبدالله و جانشینی ملک سلمان انتظار می رود با توجه به راهبرد «تعامل سازنده» ی دولت یازدهم با کشورهای منطقه، روابط ایران و عربستان بهبود یابد که لازمه ی این کار، مدیریت فضای رسانه ای ۲ کشور و توجه به بایدها و نبایدهای آن است.
راه کارها ی مدیریتِ فضای رسانه ای ایران و عربستان در دوره ی جدید و در راستای کاهش تنش و نیز بهبود روابط تهران – ریاض را می توان به ۲ دسته ی بایدها و نبایدها تقسیم کرد. به نظر می رسد نبایدها در اولویت هستند و برای کاهشِ تنش ابتدا باید عوامل و مؤلفه هایِ تنش آفرین کنترل شوند تا پس از آن بتوان با طرح ابتکارهایی، وضعیت را به سمت بهبود روابط و همکاری سوق داد. اولویتِ مدیریت فضای رسانه ای می باید توجه به نبایدها باشد. در این زمینه و نظر به آسیب های پیشین در رویکرد رسانه ای در دولت های نهم و دهم، موارد زیر پیشنهاد می شود:
الف – رویکردِ رسانه ای ایران در قبال عربستان و برعکس در دوره ی گذشته به ویژه پس از آغاز خیزش های انقلابی خاورمیانه مبتنی بر نقد و نفی بوده است. به عبارتی، تنش آفرینی از راه تقابل با هرگونه تحرکِ عربستان و ایران در منطقه و حتی در صحنه ی داخلیِ این ۲ کشور در رویکرد رسانه ای ریاض و تهران اصالت داشته است. این رویکرد به نحوی بود که تصور می شد هدف ِ اغلب این تحرکات رسانه ای و اعلامی، تشدید تنش میان تهران و ریاض بوده است. این در حالی است که ایران دست کم در سطح رسمی هیچ گاه جویای تشدید تنش با عربستان نبوده است. بر مبنای همین نکته، تصور می شود کاهش رویکردِ انتقادی و به ویژه تقلیلِ تأکید بر نقاط منفی سیاست های داخلی و منطقه ای عربستان و ایران، می تواند زمینه ی مناسبی برای کاهش تنش ایجاد کند.
«رویکرد تقابلی» به طور عمده از سطح رسانه ای و با منفی نگریِ رسانه ای در تمام زمینه ها آغاز می شود و به تنش و تقابل سیاسی می انجامد. از این رو کاهشِ چنین رویکردی می تواند آغازگر روند کاهش تنش ها باشد. در این معنا، به جای دنبال کردنِ تحرکات یکدیگر برای طرح نگاهی منفی به آن، می توان در برخی موارد به صورتی بی طرفانه مواردی در مورد سیاست های منطقه ای همدیگر – برای نمونه در ارتباط با مصر یا کشورهای شورای همکاری خلیج فارس – مطرح کرد. به عبارت دیگر، پوشش رسانه ای و اِعلامی باید از تنش آفرینی به سوی ارایه ی میزانی از بی طرفی حرکت کند.
ب – یکی از مسایل مشکل آفرین در رویکرد رسانه ای ایران به عربستان و برعکس، تأکید بر الفاظ و واژگان و رفتاری است که اغلب از جانب این ۲ کشور، اهانت آمیز تلقی می شود. از جمله ی این واژگان و رفتارها، وهابیت و حکومت وهابی، تروریسم وهابی و ابراز شادی برای مرگ ملک عبدالله از طرف برخی از رسانه ها، شهروندان و مقام های ایران، و واژگان ژاندارمی خلیج فارس، استفاده از نام مجعول خلیج ع ر ب ی و القای تلاش ایران برای دست یابی به سلاح هسته ای و سیطره بر کشورهای عربی منطقه یا دست کم اتهام دخالت در امور داخلی این کشورها (ایران هراسی و شیعه هراسی) از طرف رسانه های عربستان است.
چنین واژگان و رفتارهایی نمی توانند در رویکردِ رسانه ای ِ تنش زدا، جایگاهی داشته باشند بلکه تنش آفرین هستند. افزون بر این، طرح نام های شخصیت های سیاسی و مذهبی عربستان و ایران به صورتی اهانت آمیز و در تبیین غلط بودن و گاه غیر اسلامی بودنِ سیاست ها و رویکردهای دو طرف، نمی تواند فضا را به سمتِ کاهش تنش پیش ببرد. از این رو حذف این واژگان، عبارت ها و نیز پرهیز از رفتارهای موهن به شخصیت ها و باورهای مقام های ۲ کشور می تواند یکی از راه کارهای آغازین کاهشِ تنش در روابط دوجانبه باشد.
ج – رسانه های ایرانی و عربستانی نباید به نحوی جانبدارانه وارد تنش های سیاسیِ داخلی عربستان و ایران شوند. به بیان دیگر، مسایلی همچون اختلاف های داخلی در سطح حاکمیت، رویکردهای حاکمیت در قبال دگراندیشان داخلی و …از جمله مسایلی هستند که مقام های ۲ کشور نسبت به مطرح شدنِ آنها حساسیت نشان می دهند. اگر چه در یک فضای عقلانی و مبتنی بر بی طرفی، پرداختن به چنین مسایلی با حضور افرادی که له و علیه رویکرد عربستان و ایران سخن بگویند، مساله ی متفاوتی است اما در مجموع باید از مطرح کردنِ چنین مسایلی آن هم به نحوی که حساسیتِ تهران و ریاض را برانگیزد خودداری کرد. در واقع طرح چنین مسایلی، منفعتی در بر ندارد و پیشگیری از طرح آنها یا تلاش برای بی طرفانه مطرح کردنِ آنها برای تنش زدایی در روابط دوجانبه مفیدتر و اثرگذارتر است.
د – رویکردِ رسانه ای ایران در مقابل عربستان و برعکس در سطح داخلی یعنی برای مخاطب داخلی، در زمان حکمرانی ملک عبدالله و دولت های نهم و دهم در ایران، رویکردی به شدت منفی بوده است. اکنون اما در یک نگاه کلان و در راستای پیشبرد تنش زدایی، لازم است چنین رویکردی و نیز نگاه منفی و تصویر سیاه از عربستان و ایران متوقف شود. به دیگر سخن، تبیین این نکته که عربستان و ایران دولت های مهم منطقه ی خاورمیانه هستند باید در کنار واقعیت های نوین رخدادهای درونی این ۲ کشور در سطح فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مطرح شود تا ذهنیتِ منفی یا نادرست شهروندان ایران و عربستان نسبت به همدیگر، کاهش یابد و زمینه را برای رابطه ای قوی و غیرشکننده (انقطاع ناپذیر) فراهم شود.
و – نباید رویکرد سیاسی و به تبع آن رویکرد رسانه ای ایران در قبال عربستان و برعکس، متشتت و ناهماهنگ باشد. جمع آوریِ آرای صاحبنظران دو طرف در مورد پیشنهادهای لازم برای کاهش تنش و مدیریتِ بهبود رابطه ی ریاض – تهران باید به صورت منشور یا برنامه ای در اختیار کارشناسان، تصمیم سازان و تصمیم گیرانی قرار بگیرد که بر رابطه ی ۲ کشور در سطح رسمی یا رسانه ای اثرگذار هستند. این امر می تواند از ناهماهنگی های موجود بکاهد و تصویر روشنی از رویکرد تنش زدایانه ی دولت ایران ارایه دهد. پیشگیری از تشتت همچنان که پیشتر، بسیاری از مسایل در تعامل با عربستان را حل کرده بود، امروز و در آینده نیز آغازگر و نیز راه بهینه ی تنش زدایی با ریاض خواهد بود.
ی – نباید به رسانه های عربستانی و ایرانی به دیده ی نفی و منفی نگریست. یکی از معضل های پیشین در سطح رسانه ای، ضعف ارتباط گیری و طرح فکر و نظر ج.ا.ایران در رسانه های عربستانی و نظر مقام های ریاض در رسانه های کشور ما بوده است. نباید از مصاحبه و انتشار مطلب در رسانه های ۲ کشور با این استدلال خودداری کرد که این رسانه ها رویکرد مناسب و منصفانه ای به ایران یا برعکس ندارند. در رسانه ها ی دو طرف، مسوولان و مقام های تهران و ریاض می توانند با مخاطبان ارتباط برقرار کنند. از این رو نباید همچون گذشته، مصاحبه یا حضور رسانه ای مسوولان دو طرف در رسانه های عربستان و ایران منوط به رویکردِ مثبت آن رسانه به مقام های تهران و ریاض و سیاست های منطقه ای آنان باشد.
منبع:ایرنا
