سیاست تهاجمی عربستان به عنوان عامل عمده ایجاد تنش در خاورمیانه، از نگاه برخی تحلیلگران ناشی از ماهیت سیاست و حکومت در ریاض است. با این حال گروهی شخصیت ولیعهد سعودی و طیفی حمایت های واشنگتن را دلیل اصلی ایجاد این شرایط می دانند.
مرزنیوز به نقل از ایرنا:تقریبا ردّ پای سیاست های مداخله جویانه و تهاجمی عربستان سعودی در هر نقطه از خاورمیانه دیده می شود. ریاض به واسطه جایگاهی که برای خود در جغرافیای جهان اسلام متصور است، در کنار سرمایه های عظیم نفتی گمان دارد همه کشورهای اسلامی از شورای همکاری خلیج فارس گرفته تا یمن، سوریه، عراق و مصر باید زیر چتر نفوذ سعودی قرار گیرند. در بسیاری از موارد سیاست های غیرمنطقی و گاه متناقض دربار سعودی چالش های بزرگی را برای این کشورها، منطقه خاورمیانه و در برخی مواقع جهان ایجاد کرده است.
در چارچوب همین سیاست ها است که سعودی ها خود را قدرت مطلق منطقه تصور می کنند و حتی انتظار دارند ایران آن را بپذیرد. ریاض سعی می کند به روش های گوناگون و با صرف هزینه های هنگفت به همراهی برخی دولت های منطقه ای و فرامنطقه ای، حداقل جایگاه تهران را تضعیف کنند.
«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه چند روز پیش در مورد تحولات منطقه عنوان داشت: ما هیچ وقت به دنبال حذف هیچ کشوری نبوده ایم. برعکس، این سعودی ها بوده اند که به دنبال صدمه زدن به ما هستند ولی چون موفق نمی شوند، ما را به توسعه طلبی متهم میکنند. … جمهوری اسلامی ایران همواره مدافع همکاری با همه کشورهای منطقه خلیج فارس بوده است. برعکس، عربستان سعودی بوده است که به دنبال درگیری با ایران در خاورمیانه می باشد و این کار را با حمله به یمن و یا محاصره اقتصادی یمن انجام داده است.
ظریف در گفت وگو با هفته نامه فرانسوی «لوپوئن» افزود: مشکل منطقه ما عربستان سعودی است. این کشور تلاش دارد با حمایت آمریکا، فرانسه و انگلیس، ایران را از خاورمیانه محو کند یا حداقل منزوی کند. … آنچه بر سر منطقه آمده نتیجه اقدامات ما نیست بلکه نتیجه آن چیزی است که ریاض انجام میدهد.
** سیاست خارجی چالشی ریاض
بسیاری از تحلیلگران می گویند سیاست های «محمد بن سلمان» ولیعهد این سعودی عامل اصلی ایجاد تنش از سوی عربستان است. با این حال برخی کارشناسان ماهیت سیاست های سعودی را در کل تنش آفرین می دانند.
تارنمای نشریه «اسلیت» (Slate) در گزارشی تحلیلی، ریاض را شریکی غیرقابل اعتماد خواند. نویسنده گزارش در مورد ریاض این دو گانه را مطرح کرد که چالش اصلی به دلیل شخصیت ولیعهد این کشور است که تشنه خونریزی است یا اینکه ذات و ماهیت این پادشاهی خود چالش ساز به شمار می رود.
این نشریه با اشاره به قطعنامه هایی که در چند هفته گذشته اعضای دو حزب در کنگره علیه عربستان سعودی به تصویب رساندند آورده است که سیاست خارجی ریاض چالش اصلی غرب با این کشور است. اقداماتی همچون قتل «جمال خاشقچی» و حمله نظامی به یمن باعث شده است حتی قانون منع کمک نظامی واشنگتن به ریاض هم در دستور کار قرار بگیرد.
پیش بینی می شود این اقدامات علیه سیاست های ریاض در مجلس سنا که جمهوریخواهان در آن اکثریت دارند، با مانع روبرو شود اما مهم آن است که مهمترین چهره های این حزب از سیاست خارجی سعودی به ویژه در یمن آشکارا انتقاد می کنند. گزارش اسلیت می افزاید: موضوع مهم برای افکار عمومی آمریکا در مورد عربستان، موضوع یمن و قتل روزنامه نگار منتقد بوده است. ممکن است آمریکا قتل خاشقچی را نادیده بگیرد اما جنگ در یمن راهبردی ارزیابی می شود. … با این حال قتل یک نفر در استانبول توانست بر پیامدهای کشتار هزاران انسان در یمن فائق آید و سیاستمداران آمریکایی را به واکنش وا داشت
در گزارش تارنمای تحلیلی «لوبلاگ» می خوانیم: این تنها یمن نیست که ریاض در آن دست به مداخلات نظامی زده است بلکه ریاض در سوریه با حمایت از شورشیان نقش داشت و کمک های نظامی خود را به گروه هایی در لبنان با هدف افزایش نفوذ و مقابله با قدرت گروه های شیعه این کشور ارائه داد. این موارد از جمله اقدامات بی ثبات ساز سعودی ها در خاورمیانه است.
این گزارش با بیان اینکه عربستان سعودی با مداخله در منازعات گوناگون خاورمیانه شرایط را پیچیده تر کرد، آورده است: شاید بخشی از این تلاش ها در چارچوب رقابت های منطقه ای تفسیر شود اما تشدید جنگ های نیابتی با ایران در چند کشور منطقه، کارشناسان را به سمت این تحلیل سوق داد که افزایش شدید سطح نظامی گری ریاض موجب تشدید علاقه مندی این کشور به دخالت های نظامی و تعمیق تنش ها شده است.
**عربستان؛ انبار تسلیحات خاورمیانه
بسیاری از تحلیلگران خریدهای تسلیحاتی بزرگ کشورهای منطقه به ویژه عربستان را از دلایل عمده تنش در خاورمیانه می دانند. این خرید ها نشانه ای آشکار از سیاست های تهاجمی کشورهای خریدار سلاح ارزیابی می شود. موسسه پژوهش های صلح بین المللی در استکهلم (SIPRI) تاکید دارد کشورهای خاورمیانه به شدت درگیر رقابت در خرید تسلیحاتند به گونه ای که بین سال های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ کشورهای عربستان سعودی، امارات متحده عربی، عراق، ترکیه و مصر در میان ۱۰ وارد کننده بزرگ سلاح در جهان قرار گرفتند.
به گزارش سیپری، ایران که دومین کشور پرجمعیت خاورمیانه است نه تنها در میان۲۰ کشور خریدار اسلحه قرار ندارد و تنها یک درصد از واردات سلاح به منطقه را انجام می دهد. ۳۱ درصد خرید سلاح منطقه از سوی عربستان، ۱۴ درصد مصر، و ۱۳ درصد از سوی امارات انجام می شود.
به نوشته لوبلاگ، میان سیاست های عربستان سعودی با فروش تسلیحات به این کشور و افزایش منازعه در منطقه رابطه ای مستقیم وجود دارد. در این تحلیل آمده است: سابقه مداخلات عربستان سعودی در درگیری های منطقه و تشکیل ائتلاف برای حمله نظامی به یمن از جمله این موارد است. حملات همه جانبه نظامی به یمن به جای آنکه به یک پیروزی آسان و سریع منجر شود تنها به فاجعه ای انسانی در یمن انجامید.
**حمایت آمریکا؛ عامل جسارت سعودی
بیش از ۵۰ درصد تسلیحاتی که در خاورمیانه به فروش می رسد از سوی شرکت های آمریکایی برای کشورهای منطقه تامین می شود. ارزش این معاملات سالیانه به ده ها میلیارد دلار می رسد. به اعتقاد تحلیلگران، در این فرایند، نبود شفافیت در امور نظامی، تعیین ماهیت، اهداف و انگیزه های هزینه های هنگفت نظامی ریاض را سخت کرده است. بسیاری نقش شبکه های داخلی این کشور در کسب درآمدهای بیشتر از راه خریدهای تسلیحاتی را پررنگ می دانند. با این حال برخی کارشناسان اعتقاد دارند سیاست های تهاجمی که در ذهن حکام این کشور نهادینه شده تا ریاض را به قدرت برتر منطقه تبدیل کند عامل اصلی مداخلات سعودی در کشورهای خاورمیانه است.
تارنمای شبکه خبری تحلیلی « Real News Network» می نویسد: مشکل اصلی در نوع روابط ریاض و واشنگتن نهفته است. مقصر بسیاری از سیاست های سعودی ولیعهد جوان این کشور نیست بلکه حمایت تمام عیار ایالات متحده از دیکتاتوری سعودی است که باعث چنین شرایطی شد.
به نوشته کارشناس این شبکه رادیو و تلویزیونی، کاخ سفید در مقابل ریاض سکوت اختیار کرده است و حتی در مقابل تلاش های این کشور در گسترش وهابیت و افراط گرایی اقدامی را انجام نداد. در مقابل واشنگتن حتی با وجود حضور مستقیم ایران در جنگ با القاعده و داعش، تهران را بازیگر بد منطقه می داند و ریاض را که حامی اصلی تروریست ها است متحد خود انتخاب کرد.
در ادامه آمده است: حمایت مشترک آمریکا و عربستان از داعش که از سوی «هیلاری کلینتون» هم تایید شد بعلاوه سکوت کاخ سفید، باعث جسارت بیشتر سعودی در پیگیری سیاست ها و اهداف غیرواقعی خود شده است.
لوبلاگ نیز در این باره می نویسید: احساس عقب ماندن در مقابل ایران در کنار خریدهای صدها میلیارد دلاری، دربار سعودی را برای استفاده نامحدود از نیروی قهریه جهت پیشبرد اهداف سیاست خارجی، عملی ساختن آرزوهای منطقه ای و افزایش تاب آوری مقابل تهدیدهای داخلی و خارجی جسورتر کرده است.