انتقال آب از خلیج‌فارس پایداری سرزمینی را به شرق کشور هدیه می‌دهد

عمده برداشت تامین در سال‌های قبل از آورد هریررود و سد دوستی بوده که بیش از ۵۰ درصد از آب شهر مشهد را تأمین می‌کرد اما هم اینک میزان برداشت آب از این سد به حداقل رسیده است. رودخانه هریرود یکی از منابع اصلی آب ورودی به بخش‌هایی از مناطق شمال شرق ایران و جنوب ترکمنستان و تأمین کننده آب آشامیدنی و کشاورزی جمعیت زیادی از مردم بوده و همواره به عنوان یکی از نگرانی‌های این دو کشور به لحاظ پایداری جریان ورودی تلقی می‌شده است. هریررود منبع سرشاری بوده که از کوه های افغانستان سرچشمه گرفته و با توجه به توپوگرافی به سمت ایران و ترکمنستان حرکت می کرد. دولت‌های حوضچه هریرود در شاخابه‌های فرعی که در قلمرو این کشور‌ها هستند سد‌هایی ساخته‌اند که باعث مسدودشدن جریان اصلی آب به شاخه اصلی می‌شود.در خصوص تاریخچه سد دوستی باید اشاره کرد که دولت ترکمنستان وارث توافقات ایران و شوروی سابق در خصوص سد پل خاتون بر هریرود بود که بعد‌ها به نام سد دوستی معروف شد. احداث سد دوستی بر رودخانه مرزی هریررود حدود ۱۷۰ میلیون دلار هزینه داشته و در سال ۱۳۸۴ به بهره برداری رسید. کشور ایران و ترکمنستان در تأمین هزینه‌ها مشارکت یکسان داشته و آبی که از این سد به دست می‌آید نیز به طور مساوی میان هر دو تقسیم می‌شود.

آورد سالانه سد دوستی ۱۵۰ میلیون مترمکعب و از این آب برای تأمین آب آشامیدنی شهر مشهد و ۲۵۰ میلیون متر مکعب آن نیز در آبیاری دشت سرخس به کار می‌رفت، اما بیشترین کنترل رودخانه هریرود به دست افغانستان است. بهره برداری سد سلما (سد دوستی افغانستان) در سال ۱۳۹۵ که در مبادی ورودی رودخانه هریررود قبل از سد دوستی ایران و ترکمنستان بوده و  توسط افغانستان با مشارکت هند تکمیل شد. این درحالی است که ایران و ترکمنستان با احداث سد دوستی در مرز مشترک خود با افغانستان مصرف‌کننده اصلی آب هریرود بودند و با احداث این سد عملاً ورودی آب سد دوستی تا ۷۳ درصد کاهش می‌یابد و این موضوع می‌تواند خطری جدی برای تأمین آب مورد نیاز این دو کشور به حساب آید.

مشهد به عنوان مرکز خراسان رضوی و قطب خراسان بزرگ با جمعیتی بالغ بر ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر دومین کلانشهر کشور پس از تهران است و تنش آبی‌بی سابقه‌ای را طی ۶۰ سال گذشته سپری می‌کند. کاهش بارندگی در سال جاری نسبت به ۶۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. براساس داده‌های به روز شده حجم آب ذخیره شده پشت سدهای استان خراسان رضوی ۱۲۰ میلیون متر مکعب است  این در حالی است که ظرفیت ذخیره‌سازی نرمال سد‌های این استان حدود ۱.۵ میلیارد مترمکعب است به معنایی دیگر ذخیره آبی سد‌های استان حدود ۷.۸% از کل ظرفیت موجود است و تأمین آب در کلانشهری که سد‌های آن خالی از آب شده و در تابستان پذیرای میلیون‌ها زائر خواهد بود، شرایط پیجیده‌ای ایجاد خواهد کرد. با توجه به ارزش ژئوپلیتیکی مشهد و به طور کلی خراسان بزرگ برای مدیریت منابع در شرایط فعلی شیرین‌سازی آب و انتقال آن از دریا یکی از روش‌های مطرح است.

از چهار طرح انتقال آب، سه طرح سواحل جنوبی با ورودی خلیج فارس قرار دارد، خط سوم انتقال آب خلیج‌فارس به استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی پیش‌بینی شده و در نقشه به رنگ قرمز است. این طرح به طول ۱۵۵۰ کیلومتر با ۱۸‌ ایستگاه پمپاژ آب، با سرمایه‌گذاری ۴۷ همت در حال اجرا است و برای ۳۰ هزار نفر اشتغال‌زایی به دنبال دارد. طرح انتقال آب از دریای مکران و خلیج‌فارس به شرق کشور ازجمله طرح‌های کلان تعریف‌شده برای تأمین بخشی از کسری آب دالان شرقی کشور است که در نیمه اول دهه نود مطرح شد و در سال ۹۸ موافقت وزارت نیرو را گرفت و در نهایت در سال ۱۴۰۰ عملیاتی شد. طبق تفاهم‌نامه‌های منعقدشده، آب انتقالی به استان‌های خراسان رضوی و جنوبی در بخش صنعت به مصرف خواهد رسید اما در خراسان رضوی، برای تأمین مصرف آشامیدنی پیش‌بینی‌شده است.

از این روی خط سوم از مبدا غرب بندرعباس شیرین‌سازی می‌شود که مراحل آن به ترتیب: آبگیری ساکشن چمبرها از خلیج فارس در عمق ۱۰ متری در فاصله ۱۲۰۰ متری و انتقال به سازه آبگیر از طریق لوله های ۲۵۰۰ میلیمتری، کلرزنی و عبور آب از آشغال گیرهای داخل آبگیر بار اسکرین‌ها و بند اسکرین ها، پمپاژ و انتقال آب به واحد‌های شیرین سازی، شیرین سازی آب دریا به روش RO، انتقال آب شیرین شده به مخازن جهت ذخیره سازی، انتقال آب شیرین به ایستگاه پمپاژ برای انتقال به صنایع، جمع آوری و انتقال پساب فرآیند شیرین سازی به ویرباکس و پخش کردن پساب شور برگشتی در فاصله ۲۲۰۰ متری در عمق ۱۰ متری به کمک دیفیوزرها است.

آنچه نیاز اجرای خطوط انتقال آب از سواحل جنوبی را مضاعف می‌سازد فشار ناشی کم بارشی‌های سالانه است، این میزان ار بارش در ۵۰ سال گذشته در ایران کمتر از ۲۵۰ میلیمتر بوده است که حدود ۷۰% آن نیز تبخیر می‌شود. با توجه به این موضوع که در دریافت حق آبه‌های رود‌های مرزی نیز با مشکل مواجه هستیم؛ از این سوی مدیریت منابع مانند شیرین‌سازی آب و انتقال آن به مناطق استراتژیک از بعد اقتصادی، امنیتی، سیاسی و مذهبی از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ تا در شرایط اضطراری از پایداری نسبی برخوردار باشیم.

لینک کوتاه: https://marznews.com/?p=207603