رود اترک، به عنوان پنجمین رود بلند کشور هر چند در سیلاب اخیر، خروشان تر از گذشته است اما، دوستداران محیط زیست از برخی تهدیدها برای آن نگران هستند.
به گزارش مرزنیوز و به نقل از ایرنا، رهاسازی فاضلاب صنعتی و انسانی، تصرف زمین های اطراف و توسعه کشت و کار از جمله مشکلات و دغدغه هایی است که دوستداران محیط زیست برای رود اترک بیان کرده اند.
رود اترک، محل تغذیه سه تالاب بین المللی آلا گل، آما گل و آجی گل در استان گلستان است و همین امر سبب شده تا مسئولان بر مدیریت این رود حساسیت بیشتری داشته باشند و می گویند مدیریت این حوزه باید در اولویت ساماندهی منابع آبی قرار گیرد.
** انتقاد از رهاسازی فاضلاب به رود اترک
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی از رهاسازی فاضلاب در رود اترک انتقاد کرد و گفت: باید عوامل آلوده کننده این رود شناسایی و جلوی آن گرفته شود.
حسین هراتی اظهار داشت: فاضلاب واحدهای صنعتی و بعضا فاضلاب انسانی به رودخانه اترک رهاسازی می شود که این امر دغدغه ما هم است.
وی افزود: محیط زیست با واحدهای آلوده کننده برخورد می کند اما در سال های مختلف مشکل برطرف و در دوره دیگر، واحدهای صنعتی فاضلاب را در رود رها می کنند.
هراتی با بیان اینکه واحدهای صنعتی مستقر در مسیر رود اترک فاضلاب خود را به آن رها می کنند و بعضا شاهد تخلیه فاضلاب انسانی در این رود هستیم گفت: با وجود اینکه تانکرهای حامل فاضلاب باید فاضلاب را در لاگون های منطقه قارلق تخلیه کنند اما بعضا در این باره اهمال می کنند.
وی تصریح کرد: اخیرا یک دستگاه تانکر فاضلاب، بخشی از فاضلاب را در رود خالی می کرد که این تخلف صورت جلسه شد و پرونده در حال بررسی است.
هراتی با بیان اینکه تاکنون اقدامی تاثیرگذار برای شناسایی عوامل آلاینده منابع آب استان انجام نشده است گفت: طرح برای شناسایی عوامل آلوده کننده منابع آب استان به استانداری پیشنهاد داده شده است که امید می رود اجرایی شود.
وی با بیان اینکه در سال ۸۶، برای مطالعه عوامل آلوده کننده منابع آبی استان اقداماتی انجام شد اما ناتمام ماند اظهار داشت: اگر منابع آلوده کننده منابع آب شناسایی شود راهکارها برای جلوگیری از آن و برخورد با متخلفان در این زمینه، پیش بینی می شود.
هراتی خاطرنشان کرد: سموم و کودهای شیمایی کشاورزی که در بارندگی های رگباری و سیل شسته می شود و به رود راه پیدا می کند از دیگر منابع آلوده کننده رود اترک به شمار می روند.
وی با بیان اینکه یکی از مشکلات رود اترک، عدم تخصیص حق آبه این رود از سدها است گفت: در سال های خشکسالی و کم باران، حق آبه زیست محیطی روداترک داده نمی شود، البته امسال آب سد شیرین دره به واسطه بارندگی های مناسب از سد رها شده است اما در سال های کم باران معمولا حق آبه اختصاص داده نمی شود.
** تهدید برای تالاب آق قشلاق
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی با اشاره به تهدید های زیستی تالاب آق قشلاق گفت: این تالاب در حاشیه رود اترک، زیستگاه و مامن پرندگان است و به یقین خطرات رود اترک در این تالاب هم تاثیرگذار خواهد بود.
وی افزود: در این سال ها سودجویان نسبت به تصرف زمین های اطراف تالاب اقدام کرده اند و زمین های کشت و کار خود را توسعه داده اند، البته خاک این منطقه بویژه در سال هایی که سطح آب بالاست برای کشاورزی مناسب نیست.
هراتی اظهار داشت: کشاورزان سودجو در سال هایی که سطح آب افت پیدا می کند، نسبت به تصرف خاک های اطراف تالاب و کشت و کار اقدام می کنند.
** دست محیط زیست برای تالاب فعلا بسته است
وی درباره سوزاندن نیزارها گفت: سوزاندن نیزارها هم برای توسعه زمین های کشاورزی انجام می شود البته برخی از کارشناسان هم معتقد هستند که وجود نیزارها به هنگام سیلاب، سبب بالا آمدن سطح آب می شود و به زمین های اطراف رود خسارت وارد می کند از این رو حذف نیزارها با هدف لایروبی رود انجام می شود اما سوزاندن نیزارها اقدامی خسارت زا برای محیط زیست و طبیعت است.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی اظهار داشت: این تالاب هنوز به ثبت نرسیده است و محیط زیست نمی تواند در مدیریت آن دخالت و ورود داشته باشد.
** عوامل تخریب
یک کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی خراسان شمالی در این باره گفت: کاهش بارندگی ها و وقوع خشکسالی ها در دو دهه اخیر، سدسازی در مناطق بالادست و بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی و افت سفره های زیر زمینی و منابع آب زیر سطحی و در نتیجه کاهش شدید دبی چشمه سارهای واقع در کرانه های رود اترک بوده و کاهش سیلاب ها و رواناب ها از عوامل مهم تخریب تدریجی تالاب ها و نیزارها است.
بهمن هوشمند اظهار داشت: عوامل دیگری چون ایجاد زهکش های مصنوعی در اراضی کرانه ای اترک و خشک کردن این زمین ها و یا آتش زدن نیزارها با هدف توسعه زمین های کشاورزی هم مزید بر علت شده و موجبات تخریب این زیستگاه های طبیعی را فراهم آورده اند.
وی افزود: عامل موثر دیگر در نابودی این اکوسیستم ها، رهاسازی فاضلاب های صنعتی به داخل رودخانه و استفاده بی رویه از سموم و کودهای شیمیایی در زمین های زراعی و باغ های واقع در حوزه آبخیز و حاشیه رود اترک است که بتدریج موجب آلوده شدن آب و خاک و تخریب نیزارها و اولنگ زارها می شوند.
این کارشناس رسمی دادگستری در رشته مهندسی آب در خراسان شمالی با بیان اینکه بخش زیادی از این زیستگاه ها در دهه های اخیر تخریب شده اند اظهار داشت: در صورت تخریب این زیستگاه ها و پدیده های طبیعی و با توجه به ریزدانه بودن خاک سطحی و وجود املاح فراوان در این نوع خاک ها، این مناطق به منشا ریز گردها تبدیل خواهند شد و نتیجه نهایی آن افزایش ذرات معلق و آلودگی هوا در روستاها و شهرهای هم جوار خواهد بود و از طرفی تخریب این نیزارها، موجب به هم خوردن تعادل اکولوژیک در منطقه می شود.
** پیامدها و مضرات تخریب
هوشمند اظهار داشت: تخریب این محیط های طبیعی سبب کاهش شدید جمعیت پرندگان وابسته به این نواحی خواهد شد و چون برخی از این پرندگان از آفات کشاورزی تغذیه می کنند و نقش کنترلی دارند، کاهش جمعیت آنها در به هم خوردن تعادل و در نتیجه افزایش و طغیان آفات زراعی موثر خواهد بود.
وی تصریح کرد: بطور کلی تخریب یک اکوسیستم طبیعی به منزله زخمی عمیق بر پیکره سرزمین است و نتیجه نهایی آن به هم خوردن تعادل طبیعی و کاهش تنوع زیستی و عدم بهره مندی نسل های آتی از این نعمات ارزشمند خدادادی است.
** راهکارها
این کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی در خراسان شمالی گفت: انجام مطالعات علمی و دقیق و ارائه برنامه حفظ و حراست، احیا و بهره برداری صحیح از این پدیده های طبیعی یک ضرورت است و چنانچه این مهم انجام نشود در آینده ای نه چندان دور شاهد تخریب و انهدام کامل این زیستگاه ها خواهیم بود.
هوشمند اظهار داشت: در این راستا هماهنگی و همکاری ادارات و مراجع مرتبط از قبیل محیط زیست، منابع طبیعی، کشاورزی، آب منطقه ای، بخش صنعت، مراکز دانشگاهی و پژوهشی، شوراهای اسلامی و تشکل های زیست محیطی و جوامع محلی الزامی است.
وی تصریح کرد: در این زمینه استفاده از تجارب و پتانسیل های حمایتی مجامع بین المللی نیز بسیار راهگشا خواهد بود.
این کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی خراسان شمالی گفت: راهکار دیگر، آموزش، ترویج و ارتقای سطح آگاهی جوامع محلی در مورد اهمیت و عواقب و مضرات زیست محیطی ناشی از تخریب این محیط ها و نیز فراهم ساختن زمینه های مشارکت آنها برای بهره برداری درست از پتانسیل های این اکوسیستم و ایجاد زیر ساخت های لازم در راستای طبیعت گردی است.
وی افزود: مشارکت اهالی منطقه در حفاظت و توسعه این مناطق، زمینه های لازم برای بهره برداری صحیح از این نیزارها در زمینه گردشگری طبیعت و مشاغلی چون حصیر بافی فراهم خواهد ساخت.
هوشمند اظهار داشت: در گذشته های نه چندان دور حواشی و کرانه های رودخانه اترک از منطقه رضاآباد شیروان تا نواحی پیش قلعه و مرغزار و حتی تا نواحی پایین دست در منتهی الیه شهرستان مانه و سملقان پوشیده از نیزارها و اولنگ زارها بوده و در برخی مناطق نیز طغیان سیلاب ها و تجمع آب های زیر سطحی موجب تشکیل مانداب ها و تالاب هایی در حاشیه این رود شده است و هر چند در دهه های اخیر بخش های زیادی از این تالاب ها و نیزارها در اثر عوامل مختلف از بین رفته اند، اما قسمت هایی از این نیزارها در محدوده شهرستان بجنورد و در حد فاصل کارخانه پتروشیمی تا حوالی روستاهای قشلاق و عبدالله آباد کماکان موجود است که به تالاب و نیزار قشلاق معروف شده است.
** نحوه تشکیل تالاب ها و نیزارهای حاشیه اترک
این کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی در خراسان شمالی گفت: تالاب های حواشی رودخانه اترک از نوع تالاب های رودخانه ای است که در چاله ها و مناطق کم شیب تر حاشیه رودخانه و در اثر کاهش شدت جریان سیلاب ها و رسوبگذاری ذرات رسی و ریز دانه و در نتیجه کاهش نفوذپذیری زمین و تجمع آب شکل گرفته اند و گسترش سازندهای زمین شناسی ریزدانه مانند سازندهای شیلی و مارنی سرچشمه و سنگانه در ارتفاعات بالادست و نواحی مشرف به رود اترک عامل اصلی تامین این رسوبات ریز دانه بوده اند.
هوشمند اظهار داشت: این پدیده در گذر زمان موجب رشد و نمو و استقرار گیاهان سازگار با این شرایط مانند انواع نی، گز، خانواده گندمیان و برخی درختچه ها شده و در نهایت محیط و مکان مناسبی برای زاد و ولد انواع پرندگان بومی و مهاجر فراهم آمده است.
وی خاطرنشان کرد: محیط های تالابی یک اکوسیستم مرکب از آب، هوا، خاک، پوشش گیاهی و حیات وحش است که در گذر زمان و در طی صدها هزار سال به تعادل اکولوژیک با یکدیگر و با محیط اطراف خود رسیده اند، تالاب ها، نیزارها و اولنگ زارها نقش مهمی را در تعادل اکوسیستم، تولید اکسیژن و پاکیزگی هوا، مامن مناسبی برای حضور پرندگان، کنترل فرسایش و جذب گرد و غبار و ممانعت از تولید و گسترش ریزگردها به عهده دارند.
این کارشناس ارشد هیدروژئومرفولوژی در خراسان شمالی گفت: این محیط ها مکان های مناسبی برای طبیعت گردی هستند و در صورت حفاظت و بهره برداری درست و ایجاد زیرساخت ها می توانند نقش مهمی در جذب علاقمندان به طبیعت و توسعه صنعت گردشگری در راستای ایجاد اشتغال و توسعه مناطق داشته باشند.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی در باره آلودگی رود اترک گفت: بر اساس قانون توزیع عادلانه آب، آلوده کردن منابع آب ممنوع است البته نظارت و برخورد با تخلف ها توسط محیط زیست انجام می شود اما این شرکت هم نظارت های خود را دارد.
وحید واسطه اظهار داشت: تلاش داریم تا پیشگیری لازم در این باره انجام شود.
وی افزود: آلودگی های فاضلاب صنعتی و آلودگی شیمایی، دو پتانسیل برای منابع آبی در استان به شمار می رود که پتانسیل آلودگی فاضلاب در دشت بجنورد شناسایی شده است که به واسطه وجود واحد کشتارگاه، تصفیه خانه فاضلاب و مراکز دفن زباله سبب آلودگی منابع آب است.
وی تصریح کرد: پتانسیل آلودگی شیمیایی هم در دشت مانه و سملقان است و به واسطه وسعت کشاورزی این شهرستان و استفاده کشاورزان از سموم و کودهای شیمیایی زمینه آلودگی منابع آب وجود دارد.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی افزود: در رود اترک، مشکل آلودگی، کم است و رود خود توان خودپالایی دارد و فاضلاب و مواد آلوده، در آب رقیق می شود و برای پایین دست خطر و تهدید محسوب نمی شود.
** رود نمی تواند خودپالایی کند
مدیرعامل سازمان مردم نهاد دوست داران طبیعت سبز کره زمین در خراسان شمالی در این بار گفت: رود به هیچ عنوان نمی تواند خودپالایی داشته باشد و باقی مانده سموم و کودهای شیمایی و یا فاضلاب ها، در زیست جانواران تاثیرگذار خواهد بود.
سید حمید کشمیری اظهار داشت: ورود فاضلاب کشتارگاه و تصفیه خانه فاضلاب، یکی از عوامل آلوده کننده رود اترک است.
به گزارش ایرنا، رودخانه اترک از دامنه های جنوبی ارتفاعات هزار مسجد در حدفاصل شهرستان های قوچان و چناران سرچشمه می گیرد و پس از عبور از محدوده شهرستان قوچان در استان خراسان رضوی وبخش های میانی شهرستان های فاروج، شیروان، بجنورد و مانه و سملقان در خراسان شمالی بهشرق استان گلستان وارد شده و در نهایت به تالاب های حاشیه دریای خزر(تالاب آلاگل) می ریزد.
حدود ۲۱۱ کیلومتر ازمسیر ۵۳۵ کیلومتری این رودخانه در استان خراسان شمالی واقع شده است.
در برخی از کرانه های رودخانه اترک با گذر زمان تالاب ها، نیزارها و اولنگ زار ( چمنزار و بیشه زار) هایی شکل گرفته اند که به عنوان بخشی از اکوسیستم این رودخانه نقش مهمی در تعادل بوم شناختی منطقه ایفا می کنند.
