افغانستان از جمله کشورهایی است که خبرنگاران و فعالان رسانه در آن علاوه بر مواجهه با چالش های متداول همکارانشان در دیگر کشورها، سختی مضاعفی را نیز تحمل می کنند و علاوه بر مشکلات حقوقی، مالی، فنی و علمی، تهدیدهای جانی نیز بر این شغل سایه انداخته است.
مرزنیوز به نقل از ایرنا:۱۷ مرداد، سالروز شهادت محمود صارمی خبرنگار ایرنا و هشت تن از دیپلمات های ایران است که در سال ۱۳۷۷ در شهر مزار شریف مرکز استان بلخ افغانستان از سوی گروه طالبان کشته شدند و این روز در تقویم ایران به عنوان روز خبرنگار نامگذاری شده است.
قانون مطبوعات در افغانستان را می توان سهل ترین قانون برای فعالیت رسانه ای در منطقه دانست که البته بعد از آن که حاکمیت متحجران طالبان با آن رویکرد ضد رسانه ای در سال ۲۰۰۱ میلادی در افغانستان سقوط کرد، مدون شد.
در این قانون فعال رسانه ای می تواند کار خود را بدون نیاز به دریافت مجوز اولیه شروع کند و سپس تنها با مراجعه به وزارت فرهنگ و اطلاعات که مترادف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ایران است، مشخصات رسانه خود مانند نام مدیر مسئول و حوزه فعالیت را اعلام کند.
وضعیت فعلی افغانستان نشان می دهد که تنها قانون نمی تواند تسهیل کننده فعالیت فعالان خبری باشد و وجود مشکلات متعدد در روند کار خبرنگاری در افغانستان بیانگر آن است که چیزهای بیشتری نیاز است که در راس آن امنیت قرار دارد.
«مجیب خلوتگر» رئیس نهاد مدنی «نی» که نام اختصار نهاد «حمایت از رسانه های آزاد افغانستان» است، در گفت وگو با ایرنا درباره چالش های پیش روی فعالان خبری در افغانستان گفت که هر چند کار رسانه در ذات خود چالش برانگیز است، اما در افغانستان به دلیل وضعیت ویژه ای که وجود دارد این چالش ها چندین برابر شده است.
وی افزود که طبیعت و ماهیت کار رسانه جز مشاغل سخت و خطرناک است و حتی در کشورهایی که مردم عادی آن از مصونیت و ایمنی اجتماعی بالایی برخوردار هستند، باز خبرنگاران با چالش مواجه اند و حال تصور کنید در افغانستان سختی کار چگونه است.
این فعال رسانه ای افغانستان گفت در کشورهایی که کمتر اتفاق می افتد شهروندان آنها از مقامات اهانت بشنوند نیز خبرنگاران گاه با اهانت و توهین مواجه می شوند و این موضوع نشانگر آن است که کار خبرنگاری در اصل ماهیت متفاوت و خطرناک تری نسبت به دیگر مشاغل دارد.
خلوتگر تصریح کرد: وقتی به افغانستان نگاه می کنیم، در حالی که برای همه شهروندان امنیت وجود ندارد طبیعی است که کار خبرنگاری ماهیتی خطرناکتر خواهد داشت.
وی برای تبیین ماهیت سختی کار خبرنگاران افغانستان تشریح کرد که مهمترین چالش در برابر جامعه رسانه ای افغانستان عدم امنیت است و یادآوری کرد در دوره موج نوین فعالیت رسانه ها در این کشور طی ۱۷ سال گذشته ، ۹۰ خبرنگار در افغانستان کشته شده اند.
به گفته خلوتگر چند ماه پیش در شهر کابل در یک حمله انتحاری در منطقه بشدت محافظت شده شهر ، ۹ خبرنگار در یک روز و در یک انفجار انتحاری به شهادت رسیدند و در ۱۷ سال گذشته یک هزار و ۲۵۰ مورد خشونت علیه خبرنگاران به ثبت رسیده است.
وی افزود: در افغانستان شاهد به آتش کشیده شدن ساختمان رسانه ها هستیم و سال جاری در استان «لوگر»، «پروان» و «هرات» رسانه ها هدف حمله قرار گرفتند و ساختمان و تجهیزات آنها در آتش سوخت.
رئیس نهاد نی از معضل مالی رسانه ها نیز به عنوان چالش بعدی یاد کرد و ادامه داد که در چهار سال گذشته شاهد بسته شدن بیش از ۲۰۰ رسانه بودیم، از جمله سه شبکه تلویزیون، ۱۰ ایستگاه رادیویی، سه آژانس خبری و ده ها روزنامه و هفته نامه در بین آنها قرار داشتند.
به گفت خلوتگر در کنار این مشکلات، تعداد کارمندان رسانه ها نیز بشدت کاهش یافته است و در چهار سال گذشته بیش از ۵۰۰ کارمند رسانه ها افغانستان را ترک کرده اند و حدود دو هزار تن دیگر نیز در داخل بیکار شده اند که یکی از علت های آن ممکن است بسته شدن رسانه ها به دلیل مشکلات مالی باشد و آنهایی که فعال هم هستند، حجم کار خود را کاهش داده اند.
به باور وی رسانه های افغانستان برنامه های تولیدی خود را کم کرده اند و بیشتر به نشر برنامه هایی می پردازند که در خارج از کشور از سوی دیگر رسانه ها تولید شده و اغلب محصولات رسانه ای کشورهای ترکیه، ایران و هند استفاده می شود.
خلوتگر گفت که این روند سبب شده است، دشواری حجم کار متداول روزانه رسانه ها برشانه افراد معدود باقی مانده در رسانه منتقل شود و این خود چالش دیگری بر فعالان رسانه است.
به گفته وی مشکل دسترسی به اطلاعات از دیگر چالش های خبرنگاران در افغانستان است، با وجود آنکه از نگاه قانون، رسانه های افغانستان در منطقه بهترین قانون را در اختیار دارند، اما در عمل اطلاعات در دسترس خبرنگاران قرار نمی گیرد.
خلوتگر از حمله مهاجمان به بیمارستان چهارصد تختخوابی ارتش به عنوان مصداق یاد کرد و افزود: در این حمله تعداد زیادی از افراد کشته و زخمی شدند اما هرگز ماهیت و چگونگی تلفات و حمله افشاء نشد و دو سال از این حادثه می گذرد، اما هنوز نمی دانیم که واقعا در آنجا چه اتفاقی افتاد.
وی همچنین از حمله مهاجمان به مقر لشگر «۲۰۹ شاهین» در شمال افغانستان یاد کرد که در آن حادثه نیز هیچ اطلاعاتی به رسانه ها داده نشد و هنوز هم رسانه ها نمی دانند که چگونه مهمترین مرکز ارتش که بشدت از آن محافظت می شد، مورد حمله قرار گرفت.
به گفته رئیس موسسه نی تاکنون رسانه ها نتوانسته اند اطلاعاتی از سرنوشت میلیاردها افغانی جمع آوری شده از محل ۱۰ درصد عوارض شارژ سیم کارت تلفن های همراه به دست آورند.
خلوتگر گفت که دولت وحدت ملی نیز مشکلاتی را برای رسانه ها بوجود آورده است و به ارزش های حقوق بشری و آزادی بیان پایبند نیست و در بخش حمایت از رسانه ها کوتاهی می کند، بازداشت خبرنگاران افزایش یافته و تعداد کشته های این صنف افزایش داشته و خشونت علیه خبرنگاران هر روز بیشتر می شود.
رئیس نی گفت که کار به جایی رسیده است که شخص رئیس جمهوری در برنامه رسمی به خبرنگاران توهین می کند و در نشست خبری به خبرنگار اجازه سئوال نمی دهد و حال می توان حدس زد که خبرنگاران با وجود چنین سلوکی در میان مقامات بلند پایه با چه مشکلاتی دسته و پنجه نرم می کنند.
خلوتگر به برخی چالش های داخلی خود رسانه ها اشاره کرد و گفت که از طرف دیگر با چالش هایی در درون رسانه نیز مواجه هستیم که رابطه خبرنگار و صاحب رسانه حرفه ای نیست و صاحبان رسانه های خصوصی و حتی دولتی افرادی هستند که درباره کار رسانه تخصص لازم را ندارند.
وی گفت که بخش زیادی از رسانه های خصوصی با اهداف تجاری، حزبی یا حداقل کار نمایشی ایجاد شده اند که خود نقض حقوق خبرنگاران و رسانه ها را فراهم می کند.
این خبرنگار افغان گفت شاهد بوده است که شماری از خبرنگاران ماه ها حقوق خود را دریافت نکرده اند و صاحب امتیاز رسانه با افراد خود با خشونت رفتار کرده و حتی آنها را ضرب و شتم کرده اند که می شود از این مشکلات به عنوان معضل درون سازمانی رسانه ها یاد کرد.
خلوتگر که از کارکرد حرفه ای رسانه ها در افغانستان نیز راضی نیست، گفت که تعدادی از شاغلان رسانه، تخصص و تجربه لازم برای این فعالیت را ندارند و از بخش های دیگر وارد این حوزه شده اند که کارکرد آنها مشکلاتی را به همراه داشته است.
وی در تبیین اثرگذاری آزادی بیان در نزد رسانه ها و نقشی که در بهبود وضعیت اجتماعی، تثبیت انسجام ملی در راستای منافع ملی و نقش رسانه در اصلاح مفاسد دارد، گفت: آزادی بیان رسانه یک سکه دو رو است، رخ اول آن بازتاب چالش ها، مشکلات و مطالبات مردم است و رخ دیگر آن به دولت و مجریان قانون بر می گردد که چقدر گوش شنوا داشته باشند برای اصلاحی مبتنی بر اطلاعات منتشر شده.
وی گفت که بطور مثال یک رسانه ها در باره قتل یکی از رئیسان جمهوری سابق افغانستان تحقیقاتی انجام داد که در آن یک مقام دولتی متهم شده بود، اما نشر این تحقیق باعث نشد که این مقام از کارش تعلیق شود یا مورد بازپرسی قرار گیرد، بلکه بدون هیچ گونه برخوردی بی خیال به کار خود ادامه داد و این آزاد بیان بدون ابزاری قانونی برای پیگیری اصل بیان به تنهایی کافی نیست.
به گفته وی در زمان دولت وحدت ملی نام «ستون پنجم» به عنوان همکار با تروریست های بیرونی در داخل رواج یافته که در واقع با مخالفان دولت در حملات علیه نهادهای دولتی همکاری می کردند، برخی موارد ثابت شد که افرادی از مقامات بلند پایه نظامی در آن دخالت داشته اند اما هیچگاه از آنها بازپرسی نمی شود که چرا این کار را کرده اند.
وی رسیدگی نکردن به این چالش ها را عمده مشکلات فعالان رسانه دانست زیرا رسانه ها با این چالش ها روزانه مواجه اند و حجم رویدادها به حدی است که فرصت بازبینی و تعقیب یک موضوع برای اجرا یا خاتمه داستان پیدا نمی شود و نهادهای عدلی و قضایی هم در جریان قرار نمی گیرند، افرادی هستند که اجازه نمی دهند چنین مواردی به گوش شخصیت های اصلی کشور برسد و فساد به حدی گسترده است که رسانه ها آنچه را بازتاب می دهند، محور اصلی فساد نیست و آنها به محور اصلی دسترسی ندارند.
اما به گفته وی شهروندان افغانستان هنوز هم به رسانه ها اعتماد دارند و برای حل مشکلات خود به رسانه ها به عنوان گزینه آخر مراجعه می کنند، اما رسانه ها تاکنون نتوانسته اند قدرت را در این موارد پاسخ گو سازند.
خلوتگر درباره کارکرد رسانه ها برای تامین منافع ملی افغانستان گفت که منافع ملی در افغانستان تعریف های فراوان دارد و در برخی موارد و حلقه های کوچک تر مشکلاتی وجود دارد که تعریفی واضحی از منافع ملی نداریم و همین مشکل دامن رسانه ها را نیز گرفته است.
وی افزود: رسانه ها و شهروندان افغان پاسداری از منافع ملی را باور دارند اما در جایی که منافع ملی تعریف ویژه ای پیدا می کند در آن جا اتهامات برای عدم رعایت منافع ملی که تعریفی مشخص هم ندارد، بوجود می آید.
وی مثال زد و گفت که در زمان نشر سرود ملی که مردم به پا می خیزند و یک نفر به پا نمی خیزد، در قانون افغانستان تعریفی نیست که این شخص کار غیر قانونی کرده است یا نه؟ آیا منافع ملی را نقض کرده یا نه؟ و چنین موضوعی بحث برانگیز می شود و گمانه زنی های فردی در این مورد شکل می گیرد و اتهامات پیدا می شود.
به باور خلوتگر هر دولتی از جمله دولت افغانستان باید منافع ملی را در حلقه های کوچک تر نیز تعریف کند تا مشخص شود که کدام کار هم راستا با منافع ملی و کدام کار خلاف منافع ملی است تا رسانه بتواند از نقض آن جلوگیری کند.
اغلب دشواری های کار خبرنگاران در افغانستان، شباهت زیادی به مشکلات دیگرهمکارانشان در دنیا دارد اما نگرانی از کشته شدن در انفجار و درگیری در این کشور با توجه به این که خط مرزی روشنی بین مناطق جنگی و امن وجود ندارد و یا ترور توسط فرد یا افرادی که از نوشته تو خوشش نیامده است به این چالش ها در افغانستان رنگ خون داده است که این کمی ترسناک تر از عدم دریافت حقوق ماهانه است.
