جمعیت کردهای عراق نزدیک به ۶ میلیون نفر تخمین زده می شود که حدو ۲۰ درصد از مجموع جمعیت عراق را تشکیل میدهند. این منطقه دارای اقلیت های آشوری، ترکمن، کلدانی و عرب نیز می باشد و به گویش های سورانی و بادیانی و زبان کردی تکلم می کنند. کردستان عراق متشکل از ۶ استان است که مهمترین آنان اربیل، سلیمانه و دهوک و اخیرا حلبچه می باشد.
این منطقه با وجود اکثریت قوم کرد، دارای دو دستگی قابل ملاحظه ای است که بین کردهای سورانی و بادیانی شکل گرفته است. کردهای سورانی تحت نفوذ جناح طالبانی بوده و کردهای بادیانی توسط بارزانی و قبیله بارزانی رهبری می شوند.
کردهای عراق، خود مختاری خود را مدیون جنگ ۱۹۹۱ میلادی خلیج فارس هستند، آنها در این سال توانستند با استفاده از وضع ممنوعیت پرواز حکومت خود مختار خود را ایجاد کنند. در حال حاضر ریاست اقلیم کردستان عراق برعهده مسعود بارزانی از بزرگان قبیله بارزانی می باشد. قبیله بارزانی از مهمترین قبایل کرد است که در شهر بارزان، ناحیه قدیمی حکاری واقع در شمال عراق مستقر است. این قبیله به چهار تیره، مزوری، بروژی، دوله مری و شیروانی تقسیم مشود بارزانی های از اهل تسنن بوده و شافعی مذهب اند و به گویش کردی با لهجه کرمانجی تکلم می کنند.
شروع فعالیت های سیاسی بارزانی ها از دوران شیخ عبدالسلام روم و قیام علیه عثمانی ها تا شیخ احمد دوم که مصادف با فروپاشی عثمانی آغاز گردید، سپس ملا مصطفی و سرکوب آن و پس برآوارگی بارزانی ها که در تقابل با دولت مرکزی شکل گرفت با پناهنده شدن به ایران کمی فروکش نمود.
- مسعود پسر مصطفی در سال ۱۹۸۷ با مرگ به برادرش ادریس اداره امور سیاسی و مذاکرات خارجی بارزانی ها را به دست گرفت و توانست بدین وسیله رهبری بارزانی ها را تصاحب کند و اکنون نیز رهبر بلامنازع آنان است در واقع کشور مستقل کردستان در نگاه بارزانی ها همان اقلیم کردستان عراق است. به اعتقاد احزاب، تمدید دوران ریاست بارزانی بر اقلیم، او می خواهد عملا اقلیم کردستاان را به یک منطقه پادشاهی تبدیل کند که دیگر رئیس اقلیم نیاز به دریافت اعضای پارلمان نداشته باشد.
در حال حاضر و مطابق قانون اساسی اقلیم، ریاست اقلیم محدود به دو دوره چهار ساله است و لذا ممکن است سفرخیرمسعود به امریکا برای راضی کردن آنان به قبول دوباره ریاست او بر اقلیم باشد
اکنون این دو دوره در ماه مهر سالجاری به پایان می رسد و حواشی ها حاکمیت ایشان تمایلی به ترک کرسی ریاست اقلیم ندارد.
کردهای دیگر و احزاب نظیر حزب دموکراتیک کردستان معتقدند که کسب تائید دیگر احزاب و تشکیلات سیاسی برای آن که مسعود بارزانی باردیگر رئیس اقلیم شود بسیار سخت است و این بدون معنی است که مسعود بارزانی قصد دارد در کرسی ریاست باقی بماند وچنین کاری عملا اقلیم کردستان را به کی منطقه پادشاهی تبدیل می کند.
- معروفترین مخالفان بارزانی، اتحاد میهنی کردستان به ریاست جلال طالبانی رئیس جمهور سابق عراق و جنبش تغییر کردی موسوم به « کوران» هستند و معتقدند ایشان همانند جلال که دو دوره رئیس جمهوری بود و سپس استعفاء داد رو نیز از این سمت کنار برود.
- بسیاری دیگر از معترضان مسعود بارزانی معتقدند وی تمایل دارد نظام حکومتی را از جمهوری به پارلمانی تغییر دهد و در آخر قانون اساسی جدیدی را برای منطقه اقلیم کردستان وضع کند که حکومت اقلیم شباهت بسیاری به حکومت های پادشاهی پیدا کند. گروهای سیاسی کرد با توجه به اینکه چند ماهی تا پایان دوره ریاست بارزانی زمان باقی است به هیچ دستاوردی جهت حل و فصل بحران سیاسی و حقوقی دست نیافته اند که آیا فرآیند انتقال قدرت صورت خواهد گرفت یا فردی منتخب یا خود بارزانی بعد از این مدت مدیریت دفتر ریاست اقلیم را برعهده خواهند داشت که این هم
خلاف قانون اساسی آنان می باشد، از سوئی دیگر فراکسیون ۱۸ نفره در پارلمان اقلیم معتقد است از دیدگاه ما بارزانی حق ندارد در دفتر ریاست اقلیم باقی بماند و لذا اگر ایشان بخواهد بار دیگر مدیریت این دفتر را در اختار بگیرد باید قانون انتخابات اصلاح شود که این غیرممکن است. در واقع افزایش دو ساله بارزانی بر ریاست فعلی اقلیم در پی توافق حزب وی با جلال طالبانی بوده که موجب شده وی رئیس اقلیم و جلال رئیس جمهور عراق شود.
در حال حاضر احزاب کرد تلاش می کنند از بحران به علت این موضوع ممکن است در زمانی که غرب و جنوب کردستان بخاطر درگیری با داعش در احاطه قرار دارد جلوگیری نمایند.
مسعود بارزانی اخیرا گفته که به هر توافقی که از سوی پارلمان و احزاب سیاسی کرد برسند پایبند می باشد و این در حالی است که تاکنون هیچ یک از احزاب سیاسی کرد کاندیدای خود را برای انتخابات اقلیم معرفی ننمودند رئیس اقلیم کردستان عراق در حال حاضر صاحب بالاترین مقام اجرائی و سیاسی می باشد. در سیستم سیاسی کردها که منتقدان آن را نیمه ریاستی یا ریاستی می دانند، پارلمان اختیار و قدرت بسیار کمی در تغییر وبه چالش کشیدن رئیس اقلیم را دارد یکی از نمایندگان پارلمان معتقد است سیستمی که درآن رئیس اقلیم و دیگر مقامات اجرائی در مقابل پارلمان پاسخگو باشد، مناسب ترین سیستم برای منطقه کردستان عراق است. از سوئی سیاسیون بخصوص حزب دموکرات کردستان ممکن است نظام پارلمانی را در ازای باقی ماندن بارزانی در قدرت بپذیرد آنها با کاهش قدرت بارزانی موافقت خواهند کرد اما تشریفاتی بود مقام وی را نخواهند پذیرفت.
النهایه با توجه به سابقه جنگ های داخلی میان کردها، بسیاری از افراد همانند کمال رئوف نگران این موضوع هستند که شکست در حل و فصل مسئله ریاست اقلیم کردستان عراق از طریق اجماع، ممکن است به تنش میان گروههای کرد و حتی تقسیم قلمرو کردستان عراق در امتداد خطوط جناحی منجر شود. شاهد این گفته را میتوان به جنگ میان اتحادیه میهنی کردستان عراق و پارت دموکرات کردستان عراق در سالهای ۱۹۹۰ اشاره کرد.
منابع: المانیتور، خبرنامه استان آ.غ، روزنامه صباح، روزنامه جمهوریت، اینترنت، بولتن های خبری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
گردآورنده: اباصلت رحمتی ( کارشناس امور مرزی)
