مقاله زیر در فصل نامه دانشکده علوم و فنون مرز، سال پنجم، شماره ۱ بهار ۱۳۹۳که توسط آقای اکبر رسولی[۱] به رشته تحلیل آورده شده بود چاپ شده است.
چکیده
امروزه اهمیت مرز در برقراری امنیت به اندازه ای است که می توان آن را پایه و اساس مادی هر کشور دانست و اگر مرزهای کشوری دست خوش ناآرامی و ناامنی شود، چنین کشوری در نهایت محکوم به تزلزل و فناست. همچنین، اگر محافظت از مرزهای یک کشور بر عهده گروهی از نهادهای یک کشور باشد، یگانهای مرزی را می توان مهم ترین نهاد تامین امنیت مرز در این حلقه دانست؛ بنابراین، توجه و برنامه ریزی در یگان های مرزی کشور را می توان یک سرمایه گذاری مهم در مرزهای کشور و البته به دنبال آن امنیت خود کشور به شمار آورد؛ اما پیشرفت سریع علم در زمینه های گوناگون و دسترسی مجرمان به این علوم باعث شده است که مجرمان با یان پیشرفت همگام شوند و جرائم خود را به اشکال و رق مختلف مرتکب شوند. امروزه خطرهای زیادی از فبیل قاچاق مواد مخدر، جرائم سازمان یافته فراملی، ورود غیرقانونی مهاجران، تردد اشرار و مجرمان، حملات تروریست ها و… کشور ما را تهدید می کند. تهدیدهای امروزی نسبت به گذشته علاوه بر اینکه افزایش چشمگیری داشته اند، از نظر نوع ارتکاب نیز بسیار متفاوت از گذشته هستند. به همین دلیل دولت ها در برقراری و تداوم امنیت که یکی از نیازهای حیاتی جوامع بشری محسوب می شود با خطرات و مشکلات بسیاری موجه می باشند. لذا فرماندهی و مدیریت انتظامی نمی تواند در یک وضعیت سنتی و ثابت پاسخ گوی نیازمندی های روزافزون جامعه باشد؛ بنابراین لازم است که یگان های مرزی، که وظیفه اصلی حراست از مرزها را برعهده دارند، ضمن آشنایی با تهدیدها و خطرهای پیش روی خود به روشهای متغیر و سیال با انها مقابله کند. به همین دلیل در این مقاله سعی شده نقش یگان های مرزی در امنیت مرزی، بر اساس ماموریت های کلی مرزبانی کشور، به روش کتابخانه ای ، توصیفی و تحلیلی بررسی شود و نگاهی نو در مقابله با تهدیدهای نوظهور مرزی به خصوص مرزهای زمینی در شرق کشور ارائه شود؛ چرا که بسیاری از جرائم که در ابتدای بحث عنوان شد، در این منطقه از کشور حادث شده و در نهایت هم باعث نا امنی جامعه می شوند.
کلید واژه ها
مرز، امنیت مرز، یگان های مرزی، تهدیدهای مرزی.
مقدمه
امروزه تهدیدهای مرزی چهره جدیدی به خود گرفته است. در گذشته ماموران مرزی علاوه بر امنیت مرز به مسائلی همچون اجرای قوانین تجارت، مهاجرت و همچنین حفاظت از منافع اقتصادی تمرکز داشته اند؛ اما در سه دهه گذشته این مسائل ضمن ادغام با مسائل دیگر، تحت تاطیر مسائلی فراتر از مهاجرت های غیرقانونی قرار گرفته اند که فقط جهت رسیدن به موقعیت اقتصادی بهتر بود. در استاد راهبردی تمام قدرت های بزرگ از تغییر بافت جمعیتی حاصل از مهاجرت های دسته جمعی، به عنوان تهدیدی بزرگ در آینده یاد می شود؛ چرا که در جوامع مهاجر پذیر، مانند کشورهای حاشیه خلیج فارس، تعداد مهاجران بیش از ساکنان بومی آن منطقه است(www.news.police.ir) . مهاجرت های دسته جمعی به مرزها جرائم مجرمانه سازمان یافته، قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان در کشور، سایه تروریست ها و اقدامات تروریستی در مرزها در حال نفوذ به داخل کشور است و ترکیب همه این موارد در نهایت منجر به تولد مجموعه ای از خطرهای جدید برای کشور می باشد. همچنین در میان این تهدیدها یک تهدید چند بعدی نیز در حال ظهور است، بدین ترتیب که جرائم مجرمانه و تروریستی ممکن است جهت نیل به مقاصد مشترک با هم ترکیب شوند که ترکیب این عناصر، پتانسیل ارتکاب جرم را درجامعه افزایش می دهد. (توسینگ برت، ۲۰۰۸، ص ۱). در این میان پاسخ به این سوال از اهمیت زیادی برخورداراست:« در شرایطی که به علت پیشرفت سریع علم، نحوه، نوع وحتی علت ارتکاب جرم در مرزها تغییر یافته، مسئولان امنیت مرزی چگونه باید با این تهدیدهای نوظهور مقابله کنند»؟
بنابراین، همان گونه که ماهیت و شدت تهدیدها در حال توسعه و افزایش است، نحوه پاسخ ما به آنها نیز باید تغییر کند. در این راستا، کشوری که قصد دارد ماموریت های امنیت مرزی خود را به شکل موثر و مفید انجام دهد، باید یک برنامه راهبردی دقیق رای خود تعریف کند. همچنین، باید اشارهکرد که معمولا حفاظت از مرزهای هر کشوری بر عهده بخشی از نیروهای مسلح آن کشور است؛ همانطور که مرزبانی جمهوری اسلامی ایران مسئول اصلی حفظ امنیت مرزهای ایران است (آئین نامه مرزبانی، مصوب سال ۱۳۳۶). در زمان کنونی که بسیاری از مجرمان جهت ارتکاب فعالیت ههای مجرمانه و ترویستی در مرزها با هم ادغام شده و همکاری می کنند، این تفکیک وظیفه جهت حفظ امنیت مرز دیگر قابل اجرا نیست، بلکه لازم است یک همکاری جدید میان یگانهای مرزی و سایر نیروهای نظامی تعریف شود که طبق این همکاری، نیروهای نظامی باید نقش پر رنگ تری در حفاظت از مرزها ایفا کنند.
امنیت ملی برای یک کشور به مفهوم وجود شرایطی است که آن را در مقابل تهدیدهای داخلی، خارجی، حوادث طبیعی و… مفاسد و آفات اجتماعی محفوظ نگه میدارد( تهامی، ۱۳۸۴، صص ۳۸-۳۹) و از آنجائی که هرگونه تهدید خارجی که بخواهد درداخل کشور خودنمایی کند؛ به طور قطع باید از مرز عبور کند ومرهای سرزمینی همواره اولین مخاطبان تهاجمات نظامی علیه کشورها محسوب می شوند( عندلیب، ۱۳۸۰، ص۱۷۶)، به همین دلیل تامین امنیت مرزی مهم ترین عامل امنیت کشوراست؛ بنابراین، پس از اشاره به ماموریت های کلی یگانهای مرزی طبق آئین نامه مرزبانی مصوب سال ۱۳۳۶، نحوه ارتقای عملکرد یگانهای مرزی در تامین امنیت مرز بررسی می شود.
ماموریت های کلی مرزبانی کشور
الف) واپایش و مراقبت از مرزها و محدوده انحصاری اقتصادی دریاها و ایجاد پرده پوشش در مرزهای کشور جمهوری اسلامی ایران؛
ب) جلوگیری از تجاوزها و عملیات خلاف قاعده اتباع دو کشور درخاک یکدیگر و رسیدگی به حوادث و وقایع مرزی و استیفای حقوق دولت جمهوری اسلامی ایران؛
ج) اجرای معاهده ها و پروتکل های دو انبه مرزی و قوانین بین المللی وداخلی واعمال سیاست های جمهوری اسلامی ایران در مرزها و مناطق دریایی؛
د) انجام اقدامات لازم برای ایجاد امنیت و آسایش در مرزها و استیفای حقوق مرزنشینان.
یک برنامه راهبردی جهت ارتقای عملکرد یگانهای مرزی
تهدیدهای امنیتی در مناطق مرزی از سه منشا داخلی، خارجی و مرزی ناشی می شوند که در این میان بیشترین تاثیرگذاری بر امنیت منطقه از تهدیدهای مرزی است( محمد حسینی و علیپور، ۱۳۹۱، ص ۱۶۳). یگان های مرزی برای موفقیت در مقابله با این تهدیدها وخطرهای پیش روی خود، باید یک برنامه راهبردی مبتنی بر سه اصل اساسی را رعایت کنند. این سه اصل عبارت اند از: جمع آوری اطلاعات (اطلاعات)، همکاری میان نهادهای مربوطه(اتحاد) و پاسخ سریع به تهدیدها و خطرها. جهت مقابله با تهدیدهای بزرگ مرزی باید رویکردی اتخاذ کرد که از قابلیت های یگان های مرزی در انجام ماموریت ها به شکل کارآمدی استفاده شود. همچنین با جمع آوری اطلاعات و اتحاد بخش های اجرایی و تصمیم گیری و دیگر بخش های مرتبط، باید فرصتی را برای پاسخ سریع به تهدیدهای مرزی فراهم کرد.به دیگر سخن، هنگامی که تهدیدها و خطرها در حال ایجاد و گسترش هستند، یگان های مرزی با شناخت سریع می توانند به آنها پاسخ دهند. البته رسیدن به این توانایی مستلزم سرمایه گذاری بر روی با ارزش ترین دارایی خود؛ یعنی مرزنشینان است.اینبرنامه راهبردی جهت امنیت مرز بر قابلیت های مهم علیه تهدیدهای بزرگ و پاسخ سریع به آنها تمرکز دارد و شامل مجموعه ای از اهدافف راهبردها و برنامه هایی است که از اطلاعات، اتحاد و پاسخ سریع جهت توسعه و گستردگی تاکتیک ها و فنون جدید استفاده می کند، تا بدینوسیله به اهداف راهبردی یگان های مرزی دست یابد. اینبرنامه راهبردی در صدد نیل به دو هدف وابسته به هم است . در هدف اول یگان مرزی با استفاده از جمع آوری اطلاعات، همکاری و پاسخ سریع با همکاری سایر نهادهای مربوطه دولتی، محلی، قبیله ای و بین المللی خود جهت امنیت مرز تلاش میکند. در اجرای این برنامه راهبردی، اطلاعات به معنای آگاهی و هوشیاری وضعیتی از محلی اطراف خود جهت شناسایی تهدیدهای مرزهای ملی، اتحاد به معنای همکاری نهادهای اجرایی و تصمیم گیری در اجرای عملیات های امنیت مرز و پاسخ سریع به معنای واکنش سریع و مناسب یگان های مرزی با همکاری سایر نهادها در مقابل تهدیدهای پیش روی خود است.
هدف دوم این طرح، سرمایه گذاری بر روی مردم و قابلیت های آنان است. این امر به معنای افزایش مهارت وتوانایی کارکنان، بهینه سازی ساختارها و فرایندهای سازمانی و تاسیس یک سازمان قضایی کامل، با کارکنان ماهر است.
هدف اول: امنیت مرزهای ایران
حراست از مرزهای ملی، زمینی، دریایی وهوایی در مقابل ورود غیرقانونی افراد، تسلیحات، مواد مخدر و کالا جهت امنیت و موفقیت اقتصادی کشور حیاتی است. یگان مرزی نقش اساسی در امنیت مرزها و شهرهای مرزی در برابر تهدیدات گوناگون دارد، یگان مرزی با تکیه بریک برنامه راهبردی که بر سه اصل اطلاعات، اتحاد و پاسخ سریع جهت تامین امنیت استوار است، می تواند به اهداف خود در تامین امنیت مرز دست پیدا کند که مهم ترین اهداف یگان های مرزی در اجرای این برنامه راهبردی عبارتنداز:
- جلوگیری از ورود تروریست ها به داخل کشور، از طریق عملیات های متمرکز و موثر؛
- مدیریت بحران از طریق شناخت و توسعه تاکتیک ها و فنون و راهکارهای موثر؛
- مقابله با سازمانهای مجرمانه فراملی، از طریق اجرای عملیات های هدفمند علیه تهدیدهای بزرگ و ارائه راهکارهایی جهت کاهش قاچاق و جرم؛
- افزایش آگاهی وضعیتی فرماندهی مرزبانی کشور در شهرهای مرزیو به کارگیری یک رویکرد جامع و منسجم در راستای استفاده از تمام ظرفیت های ممکن؛
- استفاده از ظرفیت های جوامع مرزی در امنیت مرز.
الف) جلوگیری از ورود تروریست ها و تسلیحات تروریستی به کشور: حملات تروریستی متعدد در مرزهای ایران حاکی از آن است که حراست از این مرزها نیاز به توجه و اهمیت بیشتری دارد. یگان های مرزی باید عملیات را بر پایه آگاهی و شناخت تهدیدها با هدف جلوگیری از ورود تروریست ها و تسلیحات تروریستی به مرزهای ایران انجام دهند.
امروزه تحقیق و شناسایی جامع در خصوص پدیده تروریستم و تهدیدهای مجرمانه فراملی نسبت به مرزهای کشور، یک نیاز اساسی جهت انجام ماموریت های یگان های مرزی است. استفاده راهبردی از اطلاعات، تضمینی جهت انجامماموریت های یگان های مرزی علیه تهدید های تروریستی احتمالی برای هر کشور به شمار می آید و همچنین جهت انجام ماموریت های یگان مرزی، لازم است که اطلاعات و قابلیت های اجرایی، در برنامه ریزی و اجرای عملیات ها مورد توجه بیشتری قرار گیرند.
در شرایط پر خطر فعلی که یگان های مرزی و دیگر مراکز مربوطه، در حال انجام وظایف خود هستند دو عامل خطرساز تروریست و تهدیدهای مجرمانه فراملی بیش از مسائل دیگر در مرز مشهود است. جمع آوری به موقع اطلاعات، جهت مقابله و نابودی تهدیدها بسیار حیاتی است و یگان های مرزی با حمایت سرویس های اطلاعاتی داخلی و خارجی می توانند این چالش ها را برطرف کنند. به همین دلیل تمام سرویس های اطلاعاتی باید سعی کنند که اطلاعات لازم را به موقع به یگان های مرزی ارائه دهند.
همکاری و هماهنگی با مراکز اطلاعاتی خارجی برای امنیت مرزهای کشور از اهمیت بسیاری برخوردار است. یگان مرزی به کمک این مراکز بین المللی می تواند با جمع آوری و تحلیل اطلاعات وافزایش کارآمدی عملیات ها، تروریس های و تهدیدهای مجرمانه فراملی را شناسایی و آنها را قبل از رسیدن به مرز متوقف کند (رحمتی راد، ۱۳۷۴، صص ۲۳-۲۴).
از آنجایی که برخی از تهدیدهای مرزی در خارج از مرزهای کشور ایجاد شده و باعث ناامنی در مرز می شود؛ بنابراین، تلاش ها جهت برقراری امنیت مرزی کشور نیز باید در ورای مناطق کشور گسترده شود و همکاری با همتایان کشورهای همسایه یک بخش اصلی از عملیات روزانه یگان های مرزی باشد.
عوامل یگان های مرزی میتوانند جهت آگاهی بیشتر از تهدیدها، انجام عملیات و گشت های مشترک و پیشگیرانه و پاسخ به جرائم مرزی با مراکز خارجی ارتباط بیشتری داشته باشند.
تاسیس یک واحد روابط بین الملل در یگان مرزی می تواند یک برنامه ملی باشد که باعث رشد و پیشرفت عملکرد یگان های مرزی می شود و با برقراری یک رابطه متقابل بین یگان مرزی و مراکز برون مرزی باعث افزایش همکاری مرزی و همچنین امنیت و ایمنی در مرز شود. برای مثال، یگان مرزی علاوه بر تعاملات روزانه با همتاهای برون مرزی خود، باید با یگان های مرزی کشورهای همسایه خود در خصوص مسائل مشترک و تسهیل مقابله با حوادث فاجعه بار ملاقات کنند؛چراکه افزایش ارتباط های دوجانبه درباره مسائلی همچون جرائم مرزی و تسهیم اطلاعات، بین کشورهای همسایه و نهادهای تامین امنیت مرز، باعث افزایش ایمنی و امنیت در مرز می شود.
ب) مدیریت بحران: توسعه و به کارگیری اخبار و اطلاعات مهم، جهت ارزیابی و مدیریت بحران بسیارضروری است. یگان های مرزی با به کارگیری کارکنان، فناوری و زیرسازی مناسب، پیشرفت بسیار خوبی در تامین امنیت مرزی کشور اشته ند. چنین عوامل کارآمدی امنیت مرز را بیشتر می کنند. تهدیدها در مرزها همچنان در حال افزایش است، به همین دلیل یگانهای مرزی نیز باید قابلیت های خود را همگام با این تهدیدها بیشتر کنند؛ بنابراین، لازم است که جهت پیش بینی و پاسخ سریع به تهدیدها و تغییرات خطرهای مرزی برقابلیت های جدید یگان های مرزی تمرکز کرد.
تحلیل ماموریت های گذشته
تحلیل ماموریت های گذشته به ین معنی است که با استفاده از یک روش اصولی و جامع بتوان نقاط آسیب پذیر یگان های مرزی را شناسایی، ارزیابی و پیش بینی کرد و آنها را با توجه به تهدیدهای آشکار و چنهان موجود تقویت کرد. نتیجه این ارزیابی به یک سوال مهم پاسخ میدهد:« آیا قابلیت های ما با تهدیدهای موجود متناسب است»؟
فرایند تحلیل ماموریت، با اتخاذ رویکردی مبتنی بر پذیرش خطر و ارزیابی محیط عملیاتی و شرایط تهدید، سعی بر نامین امنیت مرز دارد. یگان های مرزی باید در زمانی که شرایط آرام و تحت نظارت است، با استفاده از آمارهای عملیاتی، شاخص تهدیدها و هشدارهای موجود، خطرها را پیش بینی و ازریابی کنند. نتایج فرایند تحلیل ماموریت به شناسایی اشکالات عملیات گذشته، تهدیدهای بزرگ، نقاط آسیب پذیر و خطرها جهت تامین امنیت کمک خواهد کرد؛ بنابراین فرماندهان، اطلاعات و تحلیل ها را جهت شناسایی، ارزیابی و پیش بینی خطرهای پیش رو، در اختیار خواهند داشت.
با توجه به ماهیت پویا ومتغیر تهدیدهای مرزی، یگان های مرزی باید این قابلیت را داشته باشند که با انعطاف و تطابق بیشتر به تهدیدهای متغیر پاسخ دهند. یگان مرزی با انعطاف بییشتر در مقابل تهدیدها، می تواند مناطق مرزی بیشتری را پوشش دهد. این امر باعث می شود یگان مرزی با انعطاف بیشتری در مناطق پر خطر مرزی فعالیت کند. همچنین یگان مرزی باید این توانایی را داشته باشد که با واپایش مناطق مرزی مانع از آن شود که مناطق مرزی به مناطق پر خطر تبدیل شوند تا بدین وسیله بالاترین سطح امنیتی در مناطق مرزی شود. قابلیت انعطاف در مقابل تهدیدهابرمبنای آگاهی وضعیتی از محیط استوار است؛ چرا که یگان مرزی باید بداند کی، کجا و به چه میزان قابلیت های خود را افزایش دهد.
افرادی که مسئول انجام چنین حمایت هایی از یگانهای مرزی هستند، باید متشکل از یک گروه آموزش دیده و مجهز از عوامل مرزی باشند که بتوانند در حمایت از عمیلیات ویژه مرزی به سرعت در حوادث ملی و منطقه ای حاضر شوند. این گروه در واقع یک عامل منعطف، پیشرفته و سریع جهت مقابله با تهدیدهای نوظهور و متغیر درمناطق عملیاتی مرزهای ملی است.
تشکیل گروه عملیات ویژه
منظور از گروه عملیات ویژه یگان های مرزی، ایجاد یک گروه ویژه متشکل از دو بخش عملیاتی، واحد تاکتیکی یگان مرزی و گروه جستجو و نجات یگان مرزی است. هدف از تاسیس این گروه این است که عملیات ویژه با گروههای آموزش دیده و مجهز و با تاکتیک ها فنون خاص خود در عملیات زمینی، دریایی و هوایی یه یگانهای مرزی اجرا شود.
شناسایی مناطق پرخطر
یکی از کاربردهای اصلی انعطاف در برابر تهدیدها، شناسایی مناطق پرخطر است؛ اما این امر در مناطق کم خطر کارایی لازم را ندارد؛ بنابراین، با یک راهبرد تاکتیکی و با استفاده از روش های متنوع می توان به جمع آوری اطلاعات در مناطق کم خطر پرداخت؛ به طوری که سطح آگاهی وضعیتی در تمام مناطق از جمله مناطق کم خطر را افزایش داد. بدین ترتیب می توان این امکان را برای یگان های مرزی فراهم کرد تا برمناطق پرخطر تمرکز کنند و همچنین یگان مرزی می تواند هرگونه تهدیدی را با استفاده از اطلاعات حاصل از این نوع عملکرد به سرعت شناسایی کند. یگان های مرزی با استفاده از مجموعه ای از برنامه ها و روش ها از جمله بازدیدهای دوره ای، سیستم های بدون سرنشین و تعامل با نهادههای دیگر، میتوانند تهدیدهای جدیدی در منطقه را شناسایی کنند.
استفاده از فناوری
رشد سریع فناوری اطلاعات و گسترش حوزه های اثر گذاری آن در تمام ابعاد زندگی انسان فضای ابهامآمیزی را پیش روی متفکران علوم انسانی قرار داده است. آثار این فناوری در حوزه امنیت اطلاعات و استفاده از فناوری های نوین الکترونیکی و اپتیکی در مرز و مرزبانی، شکوفایی و رونق قابل وصفی به تعاملات سازمان های جهانی بخشیده است؛ همچنین روش کارکرد افراد سازمان ها و دولت ها را نیز دگرگون کرده است(منافی، ۱۳۸۸، ص ۱۱۸).
فناوری برای موفقیت یگان های مرزی یک قابلیت مهم و یک نیاز اساسی است. یگان های مرزی به طرق مختلف از فناوری جهت دستیابی به آگاهی وضعیتی، ردیابی، شناسایی، دیده بانی و پاسخگویی بهتر به تهدیدها در مرزهای ملی استفاده می کنند. یگانهای مرزی بدون فناوری نمی توانند عملیات های خود را به صورت موثر و کارآمد انجام دهند.
براساس بند ده و یازدهاز ماده چهارم قانون نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران که به تایید فرماندهی کل قوا رسیده است؛ نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران متولی امنیت در مرزهای ایران است و با توجه به مسئولیت خطیری که بر عهده دارد، باید ابزارهای نوین را در اوج دقت و کمیت به کارگیرد. یگان های مرکزی باید تجهیزات خود رابرای فناوری فعلی و در حال ظهور در سطح ستاد فرماندهی مدیریت و همجنین نیازهای فنی خود از ماموریت رانیز ارزیابی کنند. همچنین، یگان های مرزی باید با شناسایی و توسعه فناوری های در حال ظهور و احتمالی بتوانند از نیازهای عملیاتی فعلی و آینده خود حمایت کنند.
ج) مقابلهن با سازمان های مجرمانه فراملی: سازمان های مجرمانه فراملی یک تهدید مرزی مهم برای امنیت کشور هستند. این سازمان ها بیشترین قاچاق اسلحه، اروهای غیر قانونی و درصد بالایی ازقاچاق انسان را تحت نظارت خود دارند ( چاد هادل[۲] ، ۲۰۱،ص ۱۰). با تلاش های صورت گرفته ، جهت فهم علت و میزان تهدیدها در مرز، یگان های مرزی اکنون می توانند برچنین تهدیدهایی تمرکز کنند و جهت نابودی این سازمان ها تلاش کنند.
به علت ماهیت پویای تهدیدها در دروازه های مرزی، یگان های مرزی باید تلاش کنند تا از طریق انجام هدفمند وظایف خود، امنیت را در این مناطق افزایش دهند. اقداماتی از قبیل همکاری با واحد های تحقیق و جستجو، اجرای عملیات با تهادهای قضایی در تما سطوح، می تواند در کاهش عملیات های مجرمانه و تهدید کننده موثر باشد.
سرمایه گذاری مناسب در خصوص بهبود شرایط کارکنان، پیشرفت فناوری و تقویت زیرساخت ها، می تواند باعث کاهش بی سابقه در فعالیت های غیرقانونی مرزی شود.
یگان مرزی باید ضمن ارزیابی دقیق موضوعات مختلف، از نتایج حاصله در مورداشخاص جهت شکستن چرخه قاچاق استفاده کند و همچنین بدین وسیله به تمایل افراد جهت ورود غیرقانونی مجدد پایان دهد. با این روش می توان فرایند تصمیم گیری در خصوص به کارگیرری و ارزیابی را استاندارد کرد(چاد هادل، ۲۰۱۰، ص ۱۰).
د) مشارکت نهادهای دولتی با گشت مرزی: مرز به عنوان اولین خاکریز امنیت ملی و داخلی محسوب می شود حراست از مرزها از عهده یک دستگاه یا نهاد به عنوان نیروی انتظامی یا دستگاه های نظامی – امنیتی، به تنهایی ساخته نیست(مجموعه مقالات همایش مرز، ۱۳۸۶، ص ۳۴).
با توجه به این که سازمان ها، ارگان ها و دستگاه های مختلف دولتی ، درمناطق مرزی وجود دارند، ضروری است که مسئولان این مراکز دولتی با وظایف یکدیگر آشنایی داشته باشند، تا با هماهنگی بین خود بهتر بتوانند امنیت در مرزها را ایجاد کرده و ازمنافع ملی دفاع کنند (آئین نامه مرزبانی، ماده۹؛ مجموعه مقالات همایش مرز، ۱۳۸۶، ص ۱۲۴). یگان های مرزی جهت دستیابی بهتر به اهداف خود و تامین امنیت مرز لازم است که به همگاری و انجام عمیات مشترک با دیگر نهادها ادامه دهند. یگان های مرزی جه رسیدن به اهداف خود باید با پیچیدگی های حقوقی محیط مرزی آشنا شوند. این اشنایی در سطوح عملیاتی، تاکتیکی و همچنین در سطوح راهبردی و تعیین سیاست، بسیار ضروری است؛ چرا که آنها باید سیاست های خود را مشخص کرده و خود را با قوانین و مقررات مربوطه هماهنگ کنند. یگانهای مرزی جهت توسعه عملیات های مشترک خود در محیط مرز، باید با مراکز قضایی بین المللی، دولتی، محلی، قبیله ای و نهادهای خدمات عمومی مشارکت کنند. در ماموریت های مرزی، نهادهای مربوطه لازم است جهت مقابله با تروریست ها و تهدید های فراملی در یک مسیر یکپارچه و مشخص با هم تعامل داشته باشند.
و) استفاده از ظرفیت های مناطق مرزی در امنیت مرز: مرزنشینان، بهترین مرزبانان هستند. این امر به این معنا است که در منطق مرزی و مرزنشینان ظرفیت ها و استعدادهایی وود دارد که جهت امنیت مرز بسیار مهم است؛ بنابراین، یگان های مرزی باید تا حد امکان با آموزش مرزنشینان از کمک و ظفیت های تاثیرگذار جوامع مرزی در خصوص فعالیت ها و مسائل مرزی استفاده کنند؛ چرا که مشارکت یگان های مرزی با مراجعع محلی می تواند جرم و خشونت را کاهش دهد.
مردم با ارزش ترین دارایی هر کشوری است و با توجه با اینکه مرزنشینان کشور یکی از مولفه های خفظ مرز محسوب می شوند و مرزبانان بدون اتکا به مرزنشینان نمی توانند وظایف مربوطه را به نحو مطلوب انجام دهند و مرزنشینان به عنوان عوامل مهم و تعیین کننده در حفظ مرز تلقی می شوند؛ بنابراین باید به گونه ای که به مرزنشینان توجه شود که بتوانند با آرامش در مرز زندگی کنند؛ این امر باعث امنیت پایدار در مرزها شود( مجموعه مقالات همایش مرز، ۱۳۸۶، ص۳۶؛ رحمتی راد، ۱۳۷۴، ص۳۳). طبق مطالعه های به عمل آمده در چند منطقه مرزی در جهان، توسعه نیافتگی و پیامدهای آن در مناطق مرزی عامل اصلی ناامنی در این مناطق است (عندلیب و مطوف، ۱۳۸۸، ص ۷۳)؛ به همین منظور لازم است که مسئولان استان های مرزی و دیگر دولت مردان حکومت مرکزی با اتخاذ سیاست های حمایتی همچون تخصیص بودجه و امکانات خدماتی مناسب به شهرستان های مرزی، فراهم آوردن بهداشت لازم در بین مرزنشینان، ایجاد زمینه ادامه تحصیل جوانان مرزنشین و به دنبال آن اشتغال آنان در محدوده سرزمین مادری خود در جهت تقویت همگرایی اقوام مرزنشین ایرانی با دولت مرکزی برآمده و زمینه پیشگیری از مهاجرت مرزنشینان را از سرزمین مادری به سمت شهرهای غیرمرزی و یا فعالیت در امر قاچاق کالا فراهم آورند. همچنین می توان شرایطی فراهم آورد تا با ایجاد و با تقویت تشکیل های (سازمان های ) نظامی قابل واپایش، همچون نیروی مقاومت بسیج از سوی سپاه انقلاب اسلامی و یا نیروی مردمی مرزبان توسط یگان مرزبانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، شرایط حداکثر بهره برداری از قابلیت های بالقوه اقوام مرزنشین را درجهت تحکیم امنیت ملی در ابعاد سیاسی- نظامی فراهم کرد (فرخی، ۱۳۸۴، صص ۹۵-۹۶).
هدف دوم: تقویت و تحکیم یگان های مرزی
یگان های مرزی، به عنوان سازمان استفاده کننده از سه اصل اطلاعات، اتحاد و پاسخ سریع در مقابل تهدیدها، جهت موفقیت در انجام ماموریت های امنیت مرزی، باید همیشه به رشد و پیشرفت قابلیت ها و فنون خود ادامه دهند. جهت تامین نیازهای عملیاتی و سازمانی فعلی و آینده، توسعه، گسترش و مدیریت قابلیت ها در یگان های مرزی یک نیاز اساسی است. این امر شامل مواردی همچون مدیریت انسانی- سرمایه ای، آموزش، توسعه رهبری، حمایت از کارکنان، اتحاد سازمانی، تحقیق و توسعه فناوری است. یگان های مرزی به طرق به طرق زیر می توانند قابلیت های خود را بهبود بخشیده و کامل کنند.
- سرمایه گذاری بیشتر برساکنان مرز و قابلیت های آنان از طریق بهبود آموزش، تربیت و حمایت از کارکنان یگان های مرزی؛
- افزایش طرح ها و برنامه های حمایت از کارکنان جهت تداوم عملیات مرزی؛
- توجه دقیق به تهدیدها و حفظ هوشیاری در آموزش و افزایش عملیات جهت مبارزه با فساد؛
- بهبود فرایندها و نظام های سازمانی از طریق استاندارد سازی گزارش ها و برنامه ریزی فرایندها؛
- شناخت تجهیزات پیشرفته جهت جمع آوری و تحلیل اطلاعات به منظور دستیابی به نتایج سازمانی بهتر؛
- ارتقای کارایی همه جانبه از طریق برنامه ریزی دقیق، تخصیص منابع و اکتساب فرایندها.
الف) تربیت و آموزش کارکنان یگان های مرزی: به دلیل اهمیت مرز و مرزبانی، لازم است مرزبانان از میان افسران زبده، با تجربه و کارآمد انتخاب شوند و با برخورداری از شخصیت حقوقی و اجتماعی بالاتر با تفویض اختیارات کامل، وظایف ذاتی خود را با اقتدار انجام داده و از کیان کشور پاسداری کنند. مرزبانان، جانشینان و معاونان از بین افسران مجرب و صلاحیت دار و حتی الامکان از افسران تحصیل کرده حقوق و آشنا با مرز انتخاب می شوند(آئین نامه مرزبانی، ماده ۵).
سازمان مرزبانی مکلف است قبل از اعزام مرزبانان و جانشینان و معاونان به مرز و تسلیم استوارنامه به آنان، با تشکیل دوره های آموزشی به وسیله اشخاص صلاحیت دار، آنان را با قوانین مربوطه از جمله آداب و رسوم مرزنشینان، قوانین داخلی و بین المللی مربوط به مرز، قراردادها و پروتکل های متبادله بین دولت ایران و کشورهای همجوار راجع به مرزها آشنا کند. مرزبانان و جانشینان و معاونان باید قبل از عزیمت به مرز از کلیه مقررات مربوط به امور مرزی مطلع و آگاه باشند (آئین نامه مرزبانی، ماده ۱۱و ۲۲). یگان های مرزی جهت موفقیت در انجام ماموریت های خود باید از نیروهای واجد شرایط و آموزش دیده استفاده کنند. فرماندهان باید مطمئن باشند که کارکنان با آموزش های متناسب به بالاترین ظرفیت می رسند.
یگان های مرزی باید با توسعه سطح مدیریت انسانی و سرمایه ای خود، فرایندی نظام مند و دقیق را جهت گزینش بهترین افراد در بهترین زمان برای بهترین موقعیت ها برنامه ریزی کند. مامورینی که جهت خدمت در مرزها انتخاب و گمارده می شوند، باید دارای انگیزه قوی در انجام وظیفه، حساس بودن نسبت به مسائل امنیت مرزی، شناخت نسبت به منافع ملی کشور و مسائل مرز و علاقه مند به تامین آسایش مرزنشینان باشند ( مجموعه مقالات همایش مرز، ۱۳۸۶، ص ۱۲۴). ارائه آموزش، تربیت و تجریه لازم به کارکنان یگان های مرزی در افزایش کارایی و توسعه مداوم دانش، مهارت و توانایی های انان بسیار موثر است؛ بنابراین، با سازماندهی وگسترش برنامه های آموزشی یگان های مرزی باید شرایطی را فراهم کرد تا دانش افراد با تجربه و متخصص به فرماندهان مستعد و جوان آینده منتقل شود.
کارکنان یگان های مرزی در دوران آموزشی خود باید آماده پذیرش مسئولیت های بزرگ باشند. یگان های مرزی لازم است جهت گزینش افراد شایسته دانش، مهارت و توانایی های ضروری را برای هر پست مدیریتی با فرماندهی شناساسی کند و با شرایط وخصوصیات کارکنان مطابقت دهد. همچنین برای انتخاب افراد در مشاغل و پست های مختلف، علاوه بر عملکرد فعلی کارکنان، ظرفیت هی بالقوه آنان نیز باید مورد ارزیابی و توجه قرار گیرد.
ب) حمایت از کارکنان یگان های مرزی: با توجه به نقش و اهمیت مرز، مرزبانی را می توان اولویت اول هر کشور دانست و توجه به امر مرزبانی ومرزبان ها، یکی از بهترین روش ها جهت تامین امنیت مرزی است (مجموعه مقالات همایش مرز، ۱۳۸۶، صص ۳۷-۳۸). یکی از مهم ترین وظایف ماموران یگان های مرزی را می توان حراست پاسداری از مرزهای کشور عنوان کرد( مصلی، ۱۳۸۸، ص ۹۶) که این حراست از مررز هیچ گاه بدون خطر نیست و با توجه به خطرها و تهدیدهای مختلفی که در مرزها شاهد هستیم، لازم است که کارکنان یگان های مرزی نیز به بهترین شکل از سوی دولت و ملت حمایت شوند.
رفتار و عملکرد کارکنان و بهبود شرایط آنان بعد از انجام ماموریت، دو عامل اصلی در توانای یگان های مرزی جهت موثر ماموریت های خود است. یگان های مرزی باید عوامل کیفی که باعث موفقیت ماموریت، تقویت روحیه افراد و سلامت کارکنان است را ارزیابی و مشخص کنند. از آنجایی که خطرهای گوناگونی مرز و ماموران یگان های مرزی را تهدید می کند؛ بنابراین حمایت از کارکنان نیز باید با این خطرها متناسب باشد. خطرهای امروزی نه تنها جان کارکنان را تهدید می کند، بلکه از نظر روانی نیز کارکنان در معرض خطرهای زیادی قرار دارند؛ بنابراین گذشته از حمایت های مادی، گروهی متشکل ازافراد روحانی و روان شناسان حرفه ای نیز باید کارکنان نگان های مرزی را در موارد بزرگ و کوچک، عملیات و شرایط وخیم با حمایت معنوی خود سرشار سازند. فرماندهان باید از تمام منابع لازم جهت افزایش حمایت از کارکنان و همچنین افزایش هماهنگی با استانداردهای رفتاری سازمان مرزبانی و یگان های مرزی استفاده کنند.
ج) توسعه و بهبود ساختارها و فرایند های سازمانی: همان طور که یگان های مرزی به رشد و تکامل خود در قرن ۲۱ ادامه می دهند، انتخاب و به کارگیری فرایندهای آموزشی برای کمک به این امر، ضروری ست. امروزه فنون زیادی جهت برنامه ریزی تاکنیکی، راهبردی و عملیاتی پیش روی فرماندهان است وو عوامل یگان های مرزی باید تفاوت ها را از بین انواع برنامه ریزی انتخاب کنند و بهترین مورد را برای موقعیت خود به کار ببرند.
توسعه و بهبود نظام فعلی در این سازمان به اجرای راهبردهای بلند مدت کمک می کند و باعث می شود یگان های مرزی طبق استانداردهایی عمل کنند که تغییرات لازم و باعث می شود یگان های مرزی طبق استانداردهایی عمل کنند که تغییرات لازم را نیز در نوع عملکرد خود لحاظ می کند. توسعه نظام فعلی یگان های مرزی باعث پیوند با نیروی عملیاتی و ظهور فنون، تاکتیک ها و روش های جدید توسعه خواهد شد که این توسعه، بر نحوه انجامم عملیات و آینده امنیت مرز تمرکز دارند.
یگان مرزی با تعریف ساختار سازمانی خود، می توند ضمن تعیین فرماندهان شایسته، هر نیروی یگانمرزی و موقعیت عملیاتی را نیز مشخص کند. ساختار سازمانی توانایی یگان های مرزی را افزایش می دهد. ساختار سازمانی در واقع یک نوع هماهنگی در نحوه عملکرد بخش ها و ایستگاه های مرزی ایجاد می کند.
د) افزایش کارایی عمومی یگان های مرزی: فرماندهان و عوامل یگان های مرزی باید به این نکته توجه کنند که آنها نماینده دولت خود در امور مرزی کشور هستند( مصلی، ۱۳۸۸، ص ۹۷)؛ بنابراین ، یگان مرزی باید سرمایه گذاری خود را مطابق با دیدگاه ها، اهداف راهبردی و ماموریت کلی فرماندهی مرزبانی با ساختارهای دولتی همسو کند. فرماندهی مرزبانی باید به این نکته توجه کند که سرمایه گذاری، خود را افزایش قابلیت ها از جمله سیستم های موجود، تجهیزات و منابع در ردیف دیدگاه ها، اهداف راهبردی و ساختارهای دولتی قرار دهد.
اقدام های اجرایی
یگان های مرزی به سمت تکامل سازمانی گام برمی دارند، ولی توسعه و پالایش پیوسته و جامع، نتایج حاصل از اقدامات اجرایی در مرز، یک عنصر اساسی جهت موفقیت است؛ بنابراین، حتی اگر فرماندهی مرزبانی این استانداردها را به شکل درون مرزی در آورد بایدبه شکل موثری اقدام های کلی را با مهمترین دارایی خود؛ یعنی مردم مرتبط کند. استفاده از راهنمای شرایط مرزی می تواند این ارتباط را تسهیل کند. مسئولیت در قبال هر یک از اهداف این برنامه راهبردی به این معنا است که یگان های مرزی باید اقدامات اجرایی و شاخص های تاثیرگذار در موارد زیر را توسعه دهند:
- مدیریت و استفاده از سطوح مناسب قابلیت ها، جهت شناسایی مناطق پرخطر در مرزهای ملی؛
- آگاهی وضعیتی مناسب از قابلیت های تحقیق و جسجو؛
- آثار عملیاتی فناوری نظارت مرزی در جهت نیل به اهداف؛
- زمان پاسخ موثر، پویایی، کارایی نیروی انسانی؛
- شناسایی افرادی که قصد ورود غیرقانونی و یا قصد قاچاق کالا به کشوررا دارند؛
- همکاری لازم جهت توقف چرخه قاچاق از طریق ارائه نظام مند نتایج؛
- ارائه اقار محسوس که به کاهش جرم و خشونت مرزی کمک می کند؛
- توسعه و همکاری با مردم؛
- توانایی به کارگیری یک نیروی کار قوی از طریق استخدام، اموزش فرصت ها و برنامه های حمایتی مهم؛
- توسعه و یکپارچگی فرایندهای خودارزیابی جهت تضمین نیلبه سمت ماموریت ها واهداف؛
- اجرای برنامه های موثر اقدامات به صورت محیطی؛
- رسمی کردن عملیات نجات در سواحل.
راهنمای محیط مرزی، راهنمایی است که اخیرا در حال توسعه است تا بتواند تصاویر جامعی از شرایط مرزی تهیه کند. راهنمای محیط مرزی شامل شاخص های مهم فعالیت بین دروازه های مرزی، شاخص های مقدار، ماهیت، جریان تردد در دروازه های مرزی و کیفیت شاخص زندگی در جوامع مرزی است.
نتیجه گیری
ریشه بخش عمده ای از مشکل ها را که در داخل کشور بروی می کند، باید در مرزها جستجو کرد؛ زیرا هرگونه ورود و خروج اشخاص و کالای قاچاق مواد مخدر و وسایل منکراتی که باعث اختلال در سیستم اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و بهداشتی می شود؛ ار مرزها انجام می کیرد و اگر نظارت مطلوبی در مرزها انجام شود، امنیت نه تنها در مرز بلکه در داخل کشور هم تامین خواهدشد. امروزه دو عامل بی توجهی به مرزنشینان وعدم توجه به مرزبانان را می توان مهم ترین عامل تهدید در مرز دانست و در این میان نقش یگان های مرزی در تامین امنیت مرز به اندازه ای است که باید آن را در اولویت اول قرار داد. همان گونه که اشاره شد تهدیدهای امروزی در مرز به گونه ای است که یگان های مرزی دیگر با روش های سنتی گذشته نمی توانند با آنها مقابله و امنیت مرز را تامین کنند. یگان های مرزی باید ضمن همگام شدن با پیشرفت علم یک برنامه راهبردی و منظم نیز برای مقابله با تهدیدهای مرزی برای رسیدن به موفقیت برای خود تدوین کنند.
در نهایت باید اشاره کرد که یگان های مرزی، می توانند امنیت مرزهای ملی را در دروازه های مرزی در برابر تمام تهدیدها تامین کنند. یگان های مرزی با به کارگیری تمام اقدامات، برنامه ها و فنون موجود در این برنامه راهبردی، از ورود تروریست ها به کشور جلوگیری خواهند کرد و همچنین مانع قاچاق و فعالیت های مجرمانه سازمانهای فراملی در مرزها می شوند. این برنامه راهبردی، یگان های مرزی را جهت رسیدن به قابلیت های موثرتر تقویت می کند و باعث افزایش همکاری با عملیات امنیت مرزی می شود، همچنین امنیت مرز را با استفاده از سه اصل اطلاعات، اتحاد و پاسخ سریع تامین می کند.
[۱] . کارشناس ارشد حقوق بین الملل [email protected]
[۲] .Chad Haddal