ولیعهد سعودی در قطع روابط با کانادا و انتخاب دولت متخاصم جدید، خطایی راهبردی مرتکب شد، زیرا کشور اشتباه را هدف گرفت، اصلاحات ریاض را با خبرسازی از اقدام ضد حقوق بشری خود در معرض تشکیک جهان به ویژه اروپا قرار داد و همه را درباره وضعیت حقوق بشر عربستان حساس تر کرد.
مرزنیوز به نقل از ایرنا:وزارت خارجه کانادا دوشنبه گذشته (۱۵ مرداد) با صدور بیانیه‌ای، ضمن انتقاد از بازداشت فعالان مدنی در عربستان، خواستار آزادی فوری چند فعال حقوق زنان شد که در زندان‌های سعودی به سر می‌برند.
«کریستیا فریلند» وزیر خارجه کانادا نیز در توییتر خود از بازداشت «سمر بدوی» فعال حقوق زنان و «نسیمه الساده» ابراز ناخرسندی کرد.
دولت سعودی در ماه های اخیر شمار زیادی از استادان دانشگاه، شاعران، مبلغان و تجار را به اتهام اقدام علیه امنیت ملی بازداشت و روانه زندان کرد که موجی از نگرانی را در میان سازمان های حقوق بشری برانگیخته است.
ریاض در واکنش به این درخواست، سفیر خود را از اوتاوا فراخواند و سفیر کانادا را نیز «عنصر نامطلوب» معرفی کرد . ریاض به سفیر کانادا ۲۴ ساعت فرصت داد تا خاک عربستان را ترک کند.
عربستان همچنین اعلام کرد: تمامی تبادلات مالی و تجاری خود با کانادا را متوقف می‌کند. علاوه بر لغو پروازهای شرکت هواپیمایی سعودی به مقصد و از مبدا کانادا، دولت ریاض تصمیم گرفته تا بیماران بستری خود در این کشور را خارج کند و دانشجویان در حال تحصیل را هم به کشور دیگری بفرستد.
** کانادا به جایگزین نفت عربستان می اندیشد
هر چند وزیر انرژی عربستان گفت که این تنش حوزه همکاری های مشترک دو کشور در زمینه انرژی را در بر نخواهد گرفت، اما «جودیت دوارکین» کارشناس ارشد اقتصاد انرژی در موسسه «آر اس انرژی» (RS Energy Group ) کانادا گفت: اگر تنش در روابط بین دو کشور وخیم شود، کانادا به راحتی می تواند واردات نفت از عربستان را جایگزین کند.
به گزارش رادیو بین المللی کانادا، دوارکین تصریح کرد: پالایشگاه های نفت شرق کانادا روزانه ۷۵ تا ۸۰ هزار بشکه نفت خام سعودی را وارد می کنند که چیزی کمتر از ۱۰ درصد واردات نفت این کشور است.
به گفته وی، اگر عربستان بخواهد صادرات نفت خود را به کانادا کاهش دهد، ترجیحا ناچار خواهد شد آن را به چین صادر کند و در مقابل، آمریکا نفتی که به چین صادر می کند را به کانادا خواهد فرستاد، زیرا توان رقابتی کالاهای آمریکایی با جنگ تجاری بین واشنگتن و پکن کاهش یافته و دلیل آن اعمال تعرفه های چین بر کالاهای آمریکایی است.
** ترودو، حریری نیست
نشریه آمریکایی «فارن پالیسی» با عنوان «بن سلمان ضعیف است، ضعیف ضعیف» در مقاله ای به قلم «استیون کوک» نوشت: نظریات زیادی در تحلیل چرایی واکنش عربستان به توئیت کانادایی ها وجود دارد، بعضی تحلیل گران می گویند، این نمونه دیگری از سیاست های بی ملاحظه محمد بن سلمان است و برخی دیگر معتقدند، ریاض می خواهد این پیام را به سعودی ها بدهد که اصلاحات آن چیزی است که ولیعهد می گوید و هر خواسته اصلاح طلبانه دیگری با خشم حکومت روبرو می شود و حتی اگر لازم باشد به قطع روابط با سایر کشورها هم منجر خواهد شد.
هر دو تفسیر هم درست است، زیرا بن سلمان در هر ماجراجویی جدید ذات خود را نشان می دهد، این مرد، بی ملاحظه، تنش ساز، کوچک، نابالغ و ستمگر است، همان گونه که منتقدانش می گویند.
کوک ادامه می دهد: در نوامبر سال ۲۰۱۷ ریاض باعث استعفای کوتاه مدت نخست وزیر لبنان شد، پیش از آن جنگ وحشیانه ای علیه یمن راه انداخت و در همین حال قطر را در محاصره بی معنایی قرار داد تا به دوحه نشان دهد که «سگ بزرگ تر» در خلیج فارس کیست.
نویسنده فارن پالیسی بعد از اشاره به قضیه بازداشت «سعد الحریری» نخست وزیر لبنان در ریاض از اشتباه محمد بن سلمان درباره کانادا می نویسد، تلمیحی به اینکه نه جاستین ترودو، حریری و نه کانادا، لبنان است.
کوک افزود: ولیعهد سعودی این بار در انتخاب کشور جدید برای جنگ تازه اش اشتباه کرد، نه به این دلیل که کانادا کشور قدرتمندی است و سعودی ها به آن وابسته اند، بلکه به این علت که اوتاوا موضعی اصولی در پیش گرفته است، موضعی که می گوید، مخالفت صلح آمیز، جرم نیست. سعودی ها تصمیم گرفته اند حماقت و ناتوانی خود را به رخ بکشند. ریاض باید به جای سرزنش اوتاوا به خاطر رفتار خشن خود از کانادا عذرخواهی کند؛ کاری که کانادا نیز (در چنین وضعیتی) انجام می دهد.
** چراغ سبز ترامپ برای فشار بر کانادا
بعضی ناظران می گویند، بعید نیست قطع رابطه عربستان با کانادا به بهانه یک توئیت یا ابراز موضع حقوق بشری با چراغ سبز آمریکا برای فشار بر کانادا صورت گرفته باشد.
نشریه «گاردین» انگلیس در این باره نوشت: درست است که محمد بن سلمان با این رفتارهای افراط گرایانه از قبیل حمله به یمن و محاصره شکست خورده علیه قطر شناخته شده، اما قطعا موضع جدید علیه دولت کانادا را با تحریک و تشویق «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا اتخاذ کرده است. ترامپ اخیرا انتقادات تندی را درباره تعرفه های گمرکی پس از خروج از «پیمان نفتا» متوجه کانادا کرد و بیراه هم نیست که بیانیه وزارت خارجه آمریکا تصریح می کند، «واشینگتن ترجیح می دهد بیرون از نزاع عربستان و کانادا بایستد».
این موضوع را «میدیا بنجامین» از رهبران جنبش صلح آمریکا و موسس گروه زنان صلح «کدپینک» در واشنگتن نیز در گفت و گو با ایرنا مطرح می کند.
بنجامین گفت: به نظر می رسد ولیعهد عربستان دیگر نیازی نمی بیند که اساسا برای کارهایی که می کند، پوزش بطلبد. این نکته از چگونگی پاسخ آنها به انتقادهای دولت کانادا و مشروع دانستن کشتار دانش آموزان یمنی آشکار است.
بنجامین سیاست کلی دولت ترامپ را در بی پروا شدن رژیم سعودی موثر دانست و افزود: ترامپ گفته است که موضوع حقوق بشر اولویتی برای دولت او نیست. او نمی خواهد این موضوع، سیاست خارجی وی را درگیر کند و سعودی ها بسیار درباره آن خوشحال هستند. حتی ترامپ از پشتیبانی کانادا هم خودداری کرده و موضعی میانه گرفته است. آنها برای همین بی پروا شده و اینگونه به بمباران مردم یمن ادامه می دهند.
** قمار عربستان برای فرار از بین المللی شدن بحران حقوق بشر
تحلیل گران کانادایی اما می گویند، عربستان ترس از بین المللی شدن موضوع حقوق بشر دارند و به همین دلیل نیز به انتقادهای خارجی مانند اعتراضات داخلی با مشت آهنین و شدت هر چه تمام تر واکنش نشان می دهند. آنها در گفت و گو با رادیو بین المللی کانادا تاکید می کنند که کانادا اولین کشوری است که به این آشکاری درباره آنچه در عربستان می گذرد، موضع رسمی گرفته اند، به ویژه اینکه یکی از بازداشت شدگان در عربستان، تابعیت کانادایی دارد.
«توماس جونو» استاد علوم سیاسی دانشگاه اتاوا در این ارتباط گفت: عربستان در موضع خصمانه خارجی خود تعمد دارد. سعودی ها می خواهند به دنیا این پیام را بدهند که این نوع از انتقادها را درباره حقوق بشر نمی پذیرند.
«می ابوصعب» خبرنگار کانادایی در گفت و گویی رادیویی بیان می کند که ارزیابی جاری در اوتاوا این است که واکنش تند عربستان به علت ترس آن از گشوده شدن پرونده های بین المللی بازداشت ها و مسائل حقوق بشر در این کشور است، زیرا حتی آمریکا هم از ریاض خواسته اطلاعاتی درباره بازداشتی های مرتبط با حقوق بشر ارائه کند.
رسانه های کانادایی گزارش می دهند، در صورت ورود کشورهای اروپایی به موضوع درخواست از عربستان برای آزادی های مدنی و رها کردن بازداشتی های سیاسی و اندیشه ای و با توجه به تمرکز سازمان های بشردوستانه بین المللی و موسسات حقوقی تابع سازمان ملل بر نقض های مکرر حقوق بشر در عربستان و نیز خونریزی ائتلاف سعودی در یمن، درهای گفت و گو برای اعمال تحریم های بین المللی علیه عربستان گشوده خواهد شد، چیزی که ریاض تلاش می کند از طریق توان مالی و سرمایه گذاری خود در جهان با آن مقابله کند.
مساله این است که عربستان با موضع سخت و انعطاف ناپذیرش در برابر انتقاد اخیر حقوق بشری کانادا، باعث شد منجلاب نقض حقوق بشر در عربستان و یمن بیش تر زیر و رو شود و حمله خونبار به اتوبوس دانش آموزان یمنی که انتشار تصاویر فجیعی از این کشتار را در رسانه های جهان به دنبال داشت، ابعاد فجایع ضد حقوق بشری سعودی ها را آشکارتر کرد.
** شکست بن سلمان در آزمون اصلاحات
«اروین کوتلر» وزیر پیشین دادگستری کانادا و رئیس مرکز حقوق بشری «راوول والینبرگ» در گفت و گو با شبکه تلویزیونی «سی بی سی» کانادا تصریح کرد که موضع اوتاوا به دنیا ثابت می کند که ولیعهد سعودی درباره ادعای حقوق بشر و آزادی های زنان در عربستان صداقت ندارد.
او افزود: موضع عربستان همانقدر که ستمگرانه است، نشانگر شکست ریاض نیز هست. ولیعهد سعودی می گوید، نگاهش به عربستان معتدل تر و بازتر و در راستای تقویت تجارت و سرمایه گذاری است، اما مقام های سعودی فعالان حقوق بشر را بازداشت می کنند و سمر بدوی را به خاطر همان اقدامی درباره حقوق زنان دستگیر می کنند که ولیعهد سعودی خود مدعی آن است.
حالا ناظران می گویند، اگر ریاض در قمار حقوق بشری خود بتواند کانادا را مرعوب و وادار به عقب نشینی کند، به هدف خود برای ساکت کردن سایر شرکا با ابزار قطع روابط و تهدیدهای تجاری نزدیک می شود، اما اگر مشت آهنین ریاض به دیوار فولادی مقاومت سایر کشورها به ویژه کانادا بخورد، ضربه ای راهبردی در انتظار عربستان خواهد بود که کاهش آثار آن نیازمند تلاش ها و هزینه های دیپلماتیک سرسام آوری است.
** اروپا، بن سلمان و منشور مچاله حقوق بشر
علت اقدام ریاض برای قطع روابط با اوتاوا هر چه باشد و نتیجه این تنش به هر کجا برسد، در این نکته تردیدی نیست که از این پس، عربستان و به طور مشخص سیاست های ضد حقوق بشری پادشاهی این کشور بیش از همیشه زیر نظر رسانه ها و منتقدان آن خواهد بود.
واقعیت این است که رفتار سعودی ها به خصوص بعد از قطع روابط با کانادا بر سر حقوق بشر، برای اروپایی ها بیش از گذشته حساسیت برانگیز شده است و دلیل آن، نفس علت قطع روابط و تصاعد تنش، یعنی موضوع حقوق بشر است.
درست یا غلط، موضوعات حقوق بشری برای اروپائیان اهرم فشاری موثر در تعاملات بین المللی است. صرفنظر از اینکه برخی کشورهای اروپایی با فروش سلاح به عربستان، نقش فعالی در کمرنگ کردن گفتمان حقوق بشری خود داشته اند، اما مچاله شدن برگ برنده حقوق بشر در مشت آهنین ولیعهدی جوان، جاه طلب و خودکامه از یک سو به معنای شکستن اهرم فشار اروپایی ها و از سوی دیگر به مفهوم لگدمال کردن ارزش های اروپایی است.
رسانه های غربی اما بیکار ننشسته اند و پیرامون این موضوع خیز اول را برداشته اند:
خبرگزاری «بلومبرگ» آمریکا در این باره با انتقاد از موج بازداشت فعالان مدنی در عربستان نوشت: تصمیم های ریاض برای تعلیق روابط تجاری و سرمایه گذاری خود در اقتصاد کانادا تاثیر چندانی نخواهد داشت.
گاردین انگلیس خواستار وحدت اروپایی ها با کانادا در مقابله با عربستان شد و نوشت: این وحدت پیامی به محمد بن سلمان ولیعهد سعودی خواهد داد تا بداند نظیر این رفتارها برای ریاض گران تمام خواهد شد.
این رسانه افزود: پیش از این هم آلمان از ریاض به علت حبس الحریری انتقاد کرد و عربستان شرکت های آلمانی را تهدید کرد.
روزنامه آلمانی «فرانکفورتر الگماینه تسایتونگ» نیز نوشت: قبل از تنش با کانادا، آلمان با رفتار خشن محمد بن سلمان روبرو شد، زمانی که «زیگمار گابریل» وزیر خارجه آلمان از سیاست های سعودی درباره یمن و لبنان انتقاد کرد.
این روزنامه ادامه داد: عربستان به جایی رسیده که در داخل و خارج قدرت خود را به رخ می کشد و خود را در حدی می بیند که حتی به شرکایی که راه ریاض را نمی روند نیز اهانت می کند.
«سحر الفیفی» در مقاله ای که در ایندپندنت منتشر کرد، خواستار توقف حمایت های کشورهای غربی از «دیکتاتوری سعودی» شد و نوشت: محمد بن سلمان به ترامپ تکیه کرده، اما دولت های جهان نباید چشم را بر نقض حقوق بشر از سوی سعودی ها ببندند.
الفیفی افزود: ملت عربستان و آزادی آن بیشتر از نفت و تجارت اسلحه می ارزد.
روزنامه «نویه تسورشر تسایتونگ» سوئیس نیز نوشت: وزیر خارجه کانادا مستحق همبستگی دیگران است، دوستان غربی او باید توئیتش را بازنشر کنند.
** کانادا و کودکان یمن
به هر تقدیر تا اینجای کار، کانادایی ها در برابر نظام سعودی تن به عقب نشینی نداده اند، حتی با وجود تصریح سعودی ها مبنی بر اینکه قطع روابط ریاض با اوتاوا شامل نفت و انرژی نمی شود، آنها به جایگزین های نفتی در صورت تشدید تنش یا ادامه قطع روابط با عربستان اندیشیده اند. یک مساله اما حل نشده باقی مانده که اتفاقا کاملا مرتبط با بحث حقوق بشر و کشتار مردم یمن است.
فایننشال تایمز انگلیس نوشت: تاثیر بحران در روابط ریاض و اوتاوا بر حجم تجارت سالانه کمتر از ۴ میلیارد دلاری (۳.۷۳ میلیارد دلار) دو کشور مشخص نیست، اما مهم تر از آن، قرارداد نظامی و فروش تسلیحات کانادا به عربستان است که در سال ۲۰۱۴ امضا شد و بهای آن افزون بر ۱۳ میلیارد دلار است.
از زاویه دیگر و به بیان صریح تر، کانادا حاضر شد بر سر دفاع از رویکرد حقوق بشری و حفظ وجهه خود در حمایت از فعالان حقوق بشر عربستانی، قطع روابط با شریک تجاری خاورمیانه ای خود را تجربه کند. آیا اوتاوا همچنان به این آرمان خود وفادار خواهد ماند، یا با عقب نشینی از مواضع حقوق بشری، حاضر به معامله تسلیحاتی با عربستان به قیمت خون کودکان یمنی خواهد شد.
آیا نگاه حقوق بشری کانادا درباره کشتار کودکان یمنی هم فعال می شود. باید منتظر ماند و دید.
گزارش از جواد ارشادی
