در جهان نوین کنونی حاکمیت دولت بر روی خشکی، دریا و هوا اعمال می شود. مرزهای هر دولت به طرف بالا در یک سطح عمودی گسترش می یابد تا فضای ملی را تحدید کند و به طرف پایین (به صورت گوه مخروطی تا مرکز زمین) پیش می رود تا حاکمیت زیرزمینی را تعیین کند.
در زیر به چند تعریف از مرز اشاره می شود:
پیتر تیلور: «… مرز مفهومی از بیرون به درون است و خط مشخصی است که جدایی را نشان می دهد…»
مارتین گلاسنر: «در واقع مرز یک خط نیست بلکه یک سطح است، یک سطح عمودی است که از طریق فضا، خاک و زیرزمین دولت های همسایه را برش می دهد. این سطح در روی زمین به صورت یک خط به نظر می رسد.
ریچارد مویر: «مرزها تا حدودی مانند چیزی خطی توصیف شده اند. در حقیقت مرزها در جایی به وجود می آیند که فصل مشترک های عمودی میان حاکمیت های کشوری از سطح زمین می گذرد»
پرسکات: «مرز اشاره دارد به یک خط ولی سر حد اشاره دارد به یک ناحیه با محدوده مرزی»
آلاسدایر درایسدل – جرالد. اچ. بلیک: «مرز به پدیده ای فضایی اطلاق می شود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت سیاسی یک دولت بوده و مطابق قواعد خاصی در مقابل حرکت انسان، انتقال کالا،… مانع می کند»
در جمع بندی تعاریف ارائه شده مشخص می شود که مرز یک خط مشخص است که جدا کننده دو واحد سیاسی است. این خط به عنوان مانع عمل می کند و به صورت یک سطح در فضا و زیرزمین نیز کشیده می شود. این درحالی است که سرحد یک ناحیه بوده و در گذشته نیز مطرح بوده است. بنابراین مرز یک خط مشخص و جداکننده دو واحد سیاسی است. اگر این دو واحد سیاسی حکومت ها باشند، این مرز، مرز بین المللی نامیده می شود. مرزهای بین المللی، در شکل دهی مناسبات سیاسی و اقتصادی میان حکومت ها نقش برجسته ای به عهده دارند. مرزها کنش متقابل مرزنشینان را به شدت تحت تأثیر قرار می دهند. در میان گونه های مختلف مرز، مرز بین الملل، به این دلیل که در آن پیش از سایر گونه ها امکان بروز اختلاف و منازعه سیاسی وجود دارد از اهمیت بیشتری برخوردار است. به طور کلی در مورد تفاوت میان مرز و سرحد، پرسکات معتقد است که مرز به یک خط اشاره دارد، ولی سر حد یا محدوده مرزی است. مویر نیز معتقد است که مرزها در جایی به وجود می آیند که فصل مشترک های عمودی میان حاکمیت های کشوری از سطح زمین می گذرد. برعکس، سرحدات مفهومی منطقه ای دارند در نتیجه دربرگیرنده چهره های جغرافیایی مختلف و غالباً جمعیت ها هستند. گرچه مرزها – به عنوان فصل مشترک عمودی – دارای امتداد افقی نیستند اما عامل موقعیت مرزی می تواند در تعیین چشم اندازهای اطراف موثر باشد حال آنکه منطقه ای که در گذشته یک سرحد بوده ممکن است مدت هایی پس از آن که سرحد جلو رفته، عقب رفته و یا کوچک شده است، باز هم دارای مشخصات در چشم انداز باشد. در نهایت اینکه از زمانی که حکومت های سرزمینی به وجود آمدند، مرز مفهوم امروزی خود را یافت و منطقه سرحدی نیز جای خود را به خط مرزی داد. ازدیاد روز افزون جمعیت و نیاز فزاینده مردم به منابع طبیعی موجب شده که حکومت ها در علامت گذاری خطوط مرزی خود دقت کنند و مرزها تا حد ممکن کمترین فضا را اشغال کنند.
منبع: کتاب جغرافیای مرز با تاکید بر مرزهای ایران
به گزینی: الناز قنبری
