مبارزه با قاچاق کالا و ارز با بهره گیری از فناوری سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) تهیه شده از مجموعه مقالات برگزیده همایش راهبردهای نوین، مولف: سیدمرتضی علم الهدی[i]
چکیده: سامانه اطلاعات جغرافیایی کاربردهای فراوانی در فرصه تصمیم گیری و تعیین راهبرد، مدیریت و نظارت دارد. مقاله حاضر در مورد کاربرد سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز می باشد. امروزه تمامی سازمان هایی که با پراکندگی جغرافیایی مواجه هستند از سامانه کارآمد و تاثیرگذار سامانه اطلاعات جغرافیایی استفاده می نمایند.
ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز که مسئولیت مبارزه با قاچاق کالا و ارز را در گستره پهناور کشور برعهده دارد و هنچنین مسئولیت مدیریت و هماهنگی دستگاه های اجرایی، نظامی، امنیتی، فرهنگی در خصوص قاچاق کالا و ارز نیز برعهده این ستاد است و به همین دلیل همواره با حجم انبوهی از اطلاعات مختلف سروکار داشته و نیازمند سامانه خواهد بود که به صورت یکپارچه تمامی اطلاعات را با محوریت مکان و موقیعت جغرافیایی در کنار یکدیگر قرار دهد و مدیریت و نظارت راهبردی را در اسرع وقت و بر پایه اطلاعات دقیق اعمال نماید.
واژه کلیدی: سامانه اطلاعات جغرافیایی، بانک اطلاعات مکانی، تحلیل اطلاعات، تعیین راهبرد.
۱. بیان مسئله
قاچاق کالا یا تجارت غیرقانونی کالا و ورود و خروج زیرزمینی کالاها به واسطه ی ماهیت پنهان خود علاوه بر نادیده گرفتن بخش عمده ای از عملکرد اقتصادی و حساب های ملی کشور، آثار و مسائل عدیده ای را بر عرصه تولید و منابع بخش عمومی و اقتصاد ملی تحمیل می نماید و بسیاری از سیاست ها و برنامه ریزی های اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی را در عرصه ملی و استانی ابتر و یا دچار مشکل می سازد.
طبیعی است که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از سامانه های سخت افزاری و نرم افزاری مختلفی استفاده می نماید، اما جهت هماهنگی سازمان ها و نهادهای گوناگون که در این مبارزه همراه ستاد می باشند، نیاز به سامانه های یکپارچه نمایان می شود. متاسفانه اختلاف برداشت ها و تفاوت نگرش ها در مقوله ی مبارزه فراگیر، مستمر و نهادینه شده با قاچاق کالا و ارز در ایران منجر به ناکارآمدی سیاست ها، برنامه ها و اقدامات گردیده است و راهکارهای مقطعی و فقدان ثبات لازم موجبات خنثی سازی فرآیند مبارزه با قاچاق کالاو ارز را فراهم می آورد. وجود یک سامانه یکپارچه اطلاعات به طوری امکان ورود، دسته بندی، گزارش گیری، به روزرسانی، و سایر امکانات تحلیلی را فراهم آورد، می تواند کمک موثری به بهبود موارد یاد شده نماید. یکی از ابزارهای کارآمد در این زمینه تشکیل بانک اطلاعاتی بر پایه سامانه ی اطلاعات جغرافیایی می باشد.
سامانه اطلاعات جغرافیایی (Geographic information Systems: GIS)، مجموعه ی سازمان یافته ای از سخت افزار و نرم افزار رایانه ای، اطلاعات جغرافیایی و افراد متخصصی است که به منظور جمع آوری، ذخیره، بهنگام سازی، پردازش، تحلیل و ارائه کلیه اشکال اطلاعات جغرافیایی طراحی و ایجاد شده است. هدف نهایی یک سامانه اطلاعات جغرافیایی، پشتیبانی جهت تصمیم گیری های پایه گذاری شده بر اساس داده های مکانی می باشد و عملکرد اساسی ان بدست آوردن اطلاعاتی است که از ترکیب لایه های متفاوت داده ها با روش های مختلف و با دیدگاه هی گوناگون بدست می آیند.(زنگی آبادی، ۱۳۸۵)
سامانه اطلاعات جغرافیایی ابزاری قدرتمند برای کار با داده های مکانی می باشند در GIS، داده ها به صورت رقومی نگه داری می شوند لذا از نظر فیزیکی حجم کمتری را نسبت به روش های سنتی ( مانند نقشه های کاغذی) اشغال می کنند. در یک سامانه GIS با استفاده از توانایی های رایانه مقادیر بسیار عظیمی از داده ها را میتوان با سرعت زیاد و هزینه نسبتا کم نگه داری و یا بازیابی نمود. قابلیت کارکردن با داده های مکانی واطلاعات توصیفی مربوط به آنها و ترکیب انواع مختلف داده ها در یک تحلیل سریع با روشهای دستی سازگار نمی باشد. توانایی اجرای تحلیل های مکانی پیچیده، مزیت کمی و کیفی را برای GIS فراهم می کند. انجام پردازش های تکراری با در نظر گرفتن شرایط مختلف برای دستیابی به نتیجه بهینه تنها توسط رایانه امکان پذیر می باشد، رایانه می تواند اینگونه عملیات را با سرعت زیاد و هزینه نسبتا کم انجام دهد. این توانایی تجزیه و تحلیل داده های مکانی است که GIS را از دیگر سامانه های گراففیکی رایانه ای مجزا می سازد. امکان انجام تحلیل های پیچیده با مجموعه داده های مختلف مکانی و غیرمکانی به صورت توام، مهم ترین قابلیت GIS می باشد که نمی توان آن را با روش های دیگر مثل روش های آنالوگ انجام داد. توانایی تجزیه و تحلیل توام داده های مختلف، امکان ایجاد و استفاده از اطلاعات مکانی را به ششکلی کاملا متفاوت با گذشته فراهم می سازد.
امروزه GIS در بسیاری از کشورهای جهان و در سازمان ها و بخش های مختلف به عنوان ابزاری مناسب در مدیریت سریع و صحیح استفاده می شود به طوری که هم اکنون استفاده از GIS در سازمان هایی که با پراکندگی مکانی روبرو هستند اجتناب ناپذیر است. ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به عنوان مسئول مبارزه جهت برنامه ریزی صحیح و تصمیم گیری مناسب و به موقع در امور مبارزه با قاچاق، نیازمند اطلاعاتی جامع، سریع و دقیق می باشد وسامانه اطلاعات جغرافیایی راه حل مناسبی برای تامین نیازهاست.
امروزه تنها مبارزه فیزیکی پاسخگو نیست. اکنون با استفاده از ابزارهای نوین و فنآوری های کارآمد در جای جای کشور پهناور ایران و به ویژه مرزهای بسیار گسترده آن به کار گرفته شود تا ضمن مبارزه بتوان به پیش بینی عملیاتی و آن هم بسیار سریع و هوشمندانه دست یافت. (حاتم، ۱۳۸۹) اما نگرش های غیرعلمی برخی از مسئولان، شرایط ژئوپولیتیک، دشواری های ژئومورفولوژیک، گستردگی مرزهایی که قاچاق کالا بیشترین حجم را در آن به خود اختصاص می دهد موجب شده است که کاربرد این ابزار کمتر مورد توجه قرارگیرد حال آنکه این ابزار می تواند با تسهیل، تسریع و فراوانی دسترسی به اطلاعات، مبارزه را به نحو چشمگیری موثرتر و در عین حال اقتصادی تر نماید.
با توجه به سیاستگذاری های صورت گرفته در چشم اندازه مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیاز به فناوری های نوین و جدید، اشراف اطلاعاتی و تقدم کنترل نزم افزاری برسخت افزاری بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. (سند ملی راهبردی مبارزه با قاچاق کالا، ۱۳۹۰) از این رو تلاش شده تا در این گفتار آشنایی کلی در رابطه مبحث سامانه های اطلاعات جغرافیاییو کاربرد آن در مبارزه با قاچاق کالا و ارز بیان گردد.
۲- مبانی نظری
۱-۲ پیشینه کاربرد GIS
برای اولین بار در اواسط دهه ۱۹۶۰در آمریکا کار بر روی اولین سامانه اطلاعات جغرافیایی یا GIS آغاز شد. در این سامانه ها از عکس های هوایی، اطلاعات کشاورزی، جنگلداری، خاک، زمین شناسی و نقشه های مربوطه استفاده شد. دراین دهه با پیشرفت علم و امکان دسترسی به فناوری های رایانه ای و فناوری های لازم برای کار با داده های مکانی، GIS برای فراهم آوردن قدرت تجزیه و تحلیل حجم های بزرگ داده های جغرافیایی شکل گرفت. اولین نمونه از یک GIS ملی، GIS کاناداست که دراواخر همین دهه به وجود آمدو تاکنون مورد استفاده است. در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی، پیشرفت های قابل ملاحظه ای در فناوری GIS پدید آمد، به طوری که عبارت” سامانه اطلاعات جغرافیایی” در مورد مجموعه ابزارهایی برای تحلیل و نمایش نقشه ها و ادغام فنون و شیوه های آماری و نقشه ای و کاربرد فراگیرتر آن، به ویژه برای تحلیل تاثیرات و خط مشی های دولتی به کارگرفته شد. در حال حاضر در کشورهای پیشترفته، اکثر دانشگاه ها، سازمانهای تجاری و دولت ها از این سامانه برای مقاصد گوناگونی استفاده میکنند. در حالی که سابقه فناوری GIS در کشورهای جهان سوم بسیار جوان است. از ویژگی های GIS در کشورهای غربی هماهنگی بین فناوری و آموزش و کاربرد آن است، در حالی که درکشورهای جان سوم ورود فناوری قبل از آموزش و مهارت اندوزی مربوط به آن صورت می گیرد. (زنگی آبادی، ۱۳۸۵) در ایران، اولین مرکزی که به طور رسمی استفاده از این سامانه را درکشور آغاز کرد، سازمان نقشه برداری کشور بود که در سال۱۳۶۹ براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، عهده دار طرح به کارگیری این سامانه شد. این سازمان در حال حاضر مشغول تهیه نقشه های توپوگرافی ۲۵۰۰۰: ۱ از عکس های هوایی با مقیاس ۴۰۰۰۰: ۱ است و این فرصتی است برای تبدیل این نقشه ها به ساختارهای رقومی و تاسیس پایگاه توپوگرافی ملی که نیازهای کاربران را در زمینه GIS برآورده می کند.(سازمان نقشه برداری کشور)
فعالیت های اجرایی طرح ایجاد سامانه اطلاعات جغرافیایی در وزارتصنایع وو معادن از فروردین ۱۳۷۱ آغاز شد و هم اکنون از این سامانه به طور گستردهدر ارتباط با فعالیت های آن استفاده می شود. از دیگر موسساتی که در زمینه این سامانه فعالیت می کنند می توان شهرداری تهران، وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت جهاد کشاورزی، موسسه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و سازمان جنگل ها و مراتع را نام برد.
۲-۲ سامانه اطلاعات جغرافیایی چیست؟
به زبان ساده سامانه دریافت، ذخیره سازی، ویرایش، تحلیل، اشتراک، مدیریت و نمایش داده های مرتبط به مکان را GIS یا سامانه اطلاعات جغرافیایی نامند، سامانه اطلاعات جغرافیایی مجموعه ای از سخت افزار، نرم افزار، اطلاعات، کاربران و راهبردها می باشد.
* کاربران
کاربران مدیران، کارشناسان، مهندسان و حتی توده عام جامعه مخاطب سامانه اطلاعات جغرافیای هستند در واقع تمامی مواردی که به مکان و جغرفیا مرتبط هستند به سامانه اطلاعات جغرافیایی متصل خواهند بود.
* سخت افزارها
سخت افزارهای متنوعی د رسامانه اطلاعات جغرافیایی استفاده می شوند مانند: سرورهای پیشرفته اطلاعات GIS دستی، سامانه ناوبری خودرو، ابزارهای دور سنجی و ابزارهای نقشه برداری و حتی ماهواره های تصویر برداری از زمین هم جز سخت افزار GIS محسوب خواهند شد.
* نرم افزارها
نرم افزارهای متفاوت و گسترده ای در سامانه استفاده می شود از نرم افزارهای مهندسی، تولید نقشه ، تحلیل اطلاعات تا نرم افزاری عمومی مانند Google Earth همگی بر مبنای سامانه اطلاعات جغرافیایی شکل گرفته اند.
* اطلاعات
اطلاعات یک از بخش های مهم سامانه اطلاعات جغرافیایی است و اهمیت وجود اطلاعات دقیق و بروز در فرایند تصمیم گیری نقش حیاتی دارد، اطلاعات درون سامانه مانند: نقشه ها، تصاویر ماهواره ای، خطوط مرزی، جاده، نقاط شهری و روستایی، رودخانه ها، خطوط لوله و … میباشند.
* روشها یا راهبردها
تمامی تحلیل ها و تحلیلهایی که در سامانه اطلاعات جغرافیایی صورت می گیرد بر مبنای راهبرد کاربر از این مجموعه است، گرفتن تحلیل های آماری و یا عملیاتی همچنین گزارش های مکان محور همگی بسته به نوع راهبرد کاربر متفاوت خواهند بود.
۳- روش تحقیق
ایجاد یک سامانه اطلاعات جغرافیایی به صورت متمرکز و یکپارچه برای ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز بسیار ضروری است. چرا که با گستره جغرافیایی کل کشور روبه رو بوده و از سوی دیگر ستاد مبارزه با قاچاق کالا مجموعه ای است که مدیریت و سازماندهی نهادهای بزرگ دیگر را در امر مبارزه با قاچاه بر عهده دارد.
بنابراین یک سامانه اطلاعاتی مکانی از ملزومات ستاد است، به خصوص آنکه اطلاعات پراکنده و مختلف هر یک از نهادهای مربوط برای تصمیم گیریهای راهبردی حیاتب و مهم است. راه حل سامانه اطلاعاتی جغرافیایی دسته بندی تمامی اطلاعات برمبنای محل و موقعیت جغرافیایی است، مطمئنا حجم بالایی از اطلاعات مختلف از نهادهای مربوط موجود است اما دسته بندی مناسب و اصولی به طوری که دسترسی به اطلاعات ساده و سریع باشد و همچنین به روز رسانی اطلاعات در ساختاری مناسب و منظم صورت می گیرد اهمیت این موضوع را بیشتر نمایان می کند.
اطلاعات آماری، جمعیت، اطلاعات اقتصادی، عملیات های نظامی، اشتغال، تحقیقات فرهنگی و مجموعه متنوعی از اطلاعات پراکنده و مرتبط همگی بر روی نقشه و بر روی موقعیت جغرافیایی اطلاعات قرار می گیرد. تجمیع این گونه اطلاعات در کنار یکدیگر در مدیریت بحران نقش حیاتی دارد وبرای تعیین راهبردهای کوتاه مدت و بلند مدت نیز حائز اهمیت است.
۴- تحلیل متن و یافته ها
۱-۴. افزایش دقت، سرعت و صحت عمل برمبنای اطلاعات جغرافیایی
از دستاوردهای مهم سامانه اطلاعات جغرافیایی یکپارچه سازی انواع اطلاعات است. هنگامی که تمامی اطلاعات در یک شبکه و با محوریت مکان در کنار یکدیگر قرار گیرند، دسترسی سریع به انواع اطلاعات و در سریع ترین حالات ممکن امکان پذیر خواهد بود. به خصوص این که همه چیز بر روی نقشه نمایش داده می شود و قدرت تحلیل و متصورسازی کاربر را بسیار افزایش خواهد داد.
۲-۴. نگاه کلی و همه جانبه با استفاده از GIS
نقشه همواره یک ابزار مهم و کارآمد در تصمیم گیری های کلان بوده است، آن دید کلی که نقشه در اولین نگاه به بیننده عرضه می دارد جایگزین جداول طولانی و نمودارهای پیچیده است این امر در خصوص نقشه هایی که متناسب با مجمو اطلاعات و برای هدفی خاص تولید شده باشند به خوبی نمایان می شود.
امروزه مدیران نیازمند گزارشهای کلی به دور از متن های طولانی و جداول پیچیده هستند و سامانه اطلاعات جغرافیایی راه حل مناسبی برای نمایش انبوه اطلاعات در یک نگاه و در قالب یک نقشه می باشد.
هنگامی که تمامی اطلاعات استان ها به همراه تحلیل های مورد نیاز درد کنار یکدیگر قراربگیرد(شکل ۱) در یک نگاه مشخص خواهد بود که حجم قاچاق در کجا بیشتر و در کدام نواحی کمتر است. در نگاه کلی موقیعت کل کشور مشخص می شود و درک بهتری اطلاعات را برای کاربر مشخص می سازد.
شکل ۱ نقشه توصیفی تعداد پرونده های قاچاق کالا در کشور
۳-۴. کاهش موازی کاری و افزایش هماهنگی با توجه به تجمیع اطلاعات مختلف
ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز مدیریت مجموعه ای از نهاد و سازمان های اطلاعاتی، نظامی، امنیتی، قضایی، اقتصادی و … را در دستور کار دارد، با توجه به گستردگی حیطه فعالیت و همچنین تعداد زیاد نهادهای مرتبط اقدامات بسیاری به صورت موازی و بدون هماهنگی صورت خواهد پذیرفت.
اما در صورتی که تمامی فعالیت ها با محوریت مکان دسته بندی شوند، این امکان که در یک منطقه مرزی دو نهاد به صورت موازی و بدون هماهنگی به اقدامی دست بزنند بسیار اندک خواهد شد و در هر منطقه مرزی فعالیت های نهادهای مرتبط مشخص خواهد شد و در بسیاری از موارد به بهینه سازی و کاهش برخی هزینه ها منجر خواهد شد.
۴-۴.تحلیل و تحلیل نوع فعالیت ستاد بر مبنای اطلاعات و موقعیت جغرافیایی
اقدامات پیشگیری از قاچاق کالا دارای تنوع بسیاری است، از مسائل فرهنگی تا فعالیت های نظامی و امنیتی می باشد. سامانه اطلاعات جغرافیایی بستری را فراهم می سازد تا هر یک از اقدامات صورت گرفته توسط هر یک از نهادهای مربوط بر روی نقشه قرار بگیرد و کارشناسان بر مبنای موقیعت و اقدامات صورت گرفته در مناطق مشابه شرح مسئولیتی برای هریک از نهادها تعریف نمایند.
مثال اول: در یک منطقه در صورت قرارگیری چند بازارچه مرزی پیش بینی می شود نرخ قاچاق کالا کاهش یابد چرا که در منطقه مشابه این روش مورد استفاده قرار گرفته است و نتایج خوبی به همراه داشته است.
مثال دوم: با توجه به نزخ بیکاری در این منطقه به جای عملیات نظامی و افایش بازرسی توسط نیروی انتظامی در صورتی که یک کارخانه ای متناسب با محصولات همان منطقه احداث شود به طوری که برای شهر مرزی ایجاد اشتغال نماید، قاچاق کالا کاهش خواهد یافت.
۴–۵. مقایسه استانی و منطقه ای مبارزه با قاچاق کالا
مقایسه استان هایی با آمار قاچاق بالا به صورت مجزا، به این ترتیب که یک استان به صورت ویژه تحت تحلیل و بررسی قرار گیرد، اکنون با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی تمامی لایه های اطلاعاتی مربوط به استان در اختیار خواهد بود و انواع داده ها در قالب یک لایه مورد استفاده قرار می گیرد.(شکل۲)
شکل ۲. لایه های اطلاعات جغرافیایی
در مثال زیر استان کرمانشاه مورد بررسی قرار می گیرد:
*نمایش نقشه استان
*موقعیت شهرها و روستاها
*خطوط مرزی
*جاده های اصلی و فرعی
*رودخانه ها
*اطلاعات توپوگرافی
*تصاویر ماهواره ای
*بازارچه های مرزی
*مناطق عملیاتی قبلی
*مسیرهای کشف شده ی قبلی
*مناطق شناسایی شده
و همچنین برخی اطلاعات آماری مانند:
*وضعیت اشتغال
*وضعیت اقتصادی
*جمعیت شهرهای مرزی
*میانگین سن
*نوع کالای قاچاق
*گزارش های تحقیق میدانی
شکل ۳. اتصال هر نقطه به مجموعه اطلاعات
مجموعه کاملی از اطلاعات را برای تحلیل و تعیین راهبرد در اختیار مدیران و کارشناسان قرار ی دهد. (شکل ۳) این اطلاعات در تصمیم گیری های کلان و برای تعیین راه حل مبارزه، مورد استفاده قرار می گیرد و همچنین این مجموعه اهمیت بسیاری برای فعالیت های عملیاتی خواهد داشت.
در سامان اطلاعات جغرافیایی تمامی لایه های اطلاعاتی با یک مقیاس و استاندارد در کنار یکدیگر قرار می گیرد و نقش شایانی در انجام تحلیل های عملیاتی مختلف خواهد داشت تحلیل هایی مانند:
*محاسبه فاصله بین دو نقطه
*محاسبه بهترین مسیر
*اشراف سه بعدی از عوارض و کوه ها
*نمایش پوشش گیاهی
*پاسگاه های مرزی
*برج های دیده بانی
*موانع مرزی
*مسیرهای قاچاق قبلی
*موقعیت online ماشین های گشت از طریق GPS (شکل۴)
شکل ۴. اشراف سه بعدی به همراه اطلاعات مسیر و GPS
مجموعه از اطلاعات که تاثیر بسیاری در افزایش دقت و سرعت تصمیم گیری به مدیران و کارشناسان عرضه میدارد.
۶-۴. مقایسه استان های مرزی و مجاور
از کاربردهای راهبردی سامانه اطلاعات جغرافیایی مقایسه بین دو استان مجاور است، هنگامی که اطلاعات دو ناحیه در کنار یکدیگر بررسی می شود تحلیل های ارزشمندی را به ارمغان می آورد. برای مثال در مقایسه دو استان مرزی کرمانشاه و کردستان مقایسه نرخ بیکاری و قاچاق کالا، وضعیت اقتصادی دو استان و رابطه با قاچاق کالا، مقایسه وضعیت فرهنگی بین دو استان، مقایسه ویژگی های جغرافیایی دو استان مانند عوارض طبیعی، رودخانه ها و پوشش گیاهی و تاثیر بر روی قاچاق کالا، مقایسه دسترسی استان به راه های اصلی و سایر عوامل موثر در قاچاق کالا در تحلیل دو استان مجاور. (شکل ۵)
شایان گفتن است که این روش در تحلیل اقدامات صورت گرفته قبلی در یک استان و استفاده از نتایج آنها در استان های مشابه بسیار اهمیت دارد. همچنین مقایسه نرخ قاچاق کالا در مورد تغییرات زمانی نیز امکان پذیر است به این ترتیب که می توان ارقام قاچاق کالا را در مدت مشابه سال گذشته و امسال در یک نگاه بررسی نمود. یکی از دستاوردهای مهم استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی امکان تحلیل و مقایسه عملکرد نهادهای مربوط بر مبنای موقعیت مکانی است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
شکل ۵. مقایسه اطلاعات آماری دو استان درکنار یکدیگر
تحلیل عملکرد دونهاد در دو استان مرزی مختلف، تحلیل عملکرد یک نهاد در دو استان مشابه، تحلیل عملکرد یک نهاد در دو سال متوالی و سایر تحلیل های مشابه.
۷-۴. نمایش عملکرد اعضا بر روی سامانه اطلاعات جغرافیایی بر اساس اطلاعات آماری
در سامانه اطلاعات جغرافیایی به هر نطقه مجموعه ای از اطلاعات متصل میشود، اهمیت سامانه هنگامی مشخص می شود که انبوه اطلاعات در یک نقطه و در محل خود جمع آوری شوند. برای مثال اقدامات متعددی در شهر مرزی بانه صورت گرفته است، مجموعه ای از اطلاعات پراکنده که در اختیار نهادهای مختلف است. در صورتی که اگر تمامی گزارش های نهادهای مرتبط در محل شهر بانه و بر روی نقشه رقومی آن جمع شود کمک شایانی به تعیین راهبرد مبارزه و مشخص نمودن وظایف و مسئولیت ها خواهد داشت.
همچنین دستور جلسات واقدامات انجام شده قبلی، مصوبات مربوط همگی به نقطه بانه متصل خواهند بود. در این صورت مشخص خواهد شد که کدام نهاد مربوط وظایف صورت جلسه را درچه زمانی انجام داده است.
۸-۴. تحلیل و مقایسه برمبنای اطلاعات آماری در سامانه GIS
در سامانه اطلاعات جغرافیایی مجموعه داده های آماری نقش بسزایی دارد و ترکیب اطلاعات آماری و اطلاعات مکانی تحلیل های متنوعی را به همراه خواهد داشت. برای مثال مقایسه نرخ بیکاری، جمعیت، سطح زندگی و قاجاق بر روی نقشه و در مقایسه چند استان مجاور نتایج مهمی به همراه دارد، این نتایج که به واسته سامانه اطلاعات جغرافیایی در یک زمان کوتاه نمایان می شود در بانکهای اطلاعاتی دیگر پس از صرف زمان قابل توجهی مشخص می شود با این تفاوت که نتیجه نهایی بر روی نقشه و نمودار با نتایج عددی و جدول های پیچیده قابل مقایسه نیست.
۹-۴. مقایسه نسبت گمرکات تخصصی و غیرتخصصی نسبت به قاچاق منطقه ای
تمامی گمرکات تخصصی و غیرتخصصی کشور به صورت یک لایه جغرافیایی و متشکل از نقاط جغرافیایی و همچنین اطلاعات تکمیلی گمرک بر روی سامانه اطلاعات جغرافیایی مشخص می شود. در نخستین نگاه نسبت تعداد گمرکات تخصصی و غیرتخصصی با قاچاق کالا در آن محدوده جغرافیایی مشخص می شود و در تحلیل نقش گمرک در هر استان و رابطه با نرخ قاچاق کالا در همان استان نقش بسزایی خواهد داشت.
۱۰-۴. نسبت وضعیت اقتصادی با قاچاق کالا درمناطق مختلف
از محرکه های اصلی قاجاق کالا وضعیت اقتصادی مرزنشینان است، تعداد مرزنشینانی که بر اثر فشار اقتصادی به سمت قاچاق می روند و نسبت آن با مرزنشینانی که به واسطه سود زیاد قاچاق می کنند قابل مقایسه نیست، این تحلیل برمبنای مناطق مختلف کشور و آمار درامد و سطح زندگی قابل تحلیل و مقایسه است. ( برای مثال مقایسه وضعیت معیشت مردم در مناطق مرزی مختلف و نسبت قاچاق کالا در همان مناطق)
۱۱-۴. تحلیل پراکندگی مناطق ویژه اقتصادی و مناطق آزاد
در این سامانه تمامی مناطق ویژه اقتصادی و تمامی مناطق آزاد کشور بر روی نقشه مشخص می شود و همزمان آمارها و ارقام قاچاق در سطح کشور مشخص می شود و در نگاهی کلی می توان رابطه بین موقعیت مناطق آزاد و نرخ قاچاق کالا در آن محدوده جغرافیایی را مشاهده کرد و تحلیلی صحیح از رابطه مناطق ویژه اقتصادی و قاچاق کالا در محدوده کل کشور و آن منطقه بدست آورد.
۱۲-۴ مقایسه تعداد بازارچه های مرزی و نرخ قاچاق
بازارچه های مرزی به عنوان یک نقطه بر روی نقشه کل کشور مشخص می شوند، این بازارچه ها برمبنای نوع درجه اهمیت و حجم تبادل کالا به دسته های مختلفی تقسیم بندی می شود، و با رنگ های متفاوت بر روی نقشه ایران مشخص می شوند و می توان با یک نگاه به نقشه ایران پراکندگی بازارچه های مرزی و نسبت آن با قاچاق کالا را مشاهده کرد(شکل ۶) و یا نسبت بازارچه های مرزی به قاچاق دو استان مجاور را برآورده نمود.
شکل ۶. تاثیر مناطق آزاد تجاری بر قاچاق کالا
۱۳-۴. دسترسی قاچاقچیان به محورهای ترانزیت کشور
نمایش لایه جغرافیایی راه های اصلی کشور و تحلیل ومقایسه راه ها در بین استان هایی با آمار قاچاق بالا، مقایسه و تحلیل مبدا ورود اجناس و محل فروش و تاثیر دسترسی به راه های اصلی کشور بر روی افزایش یا کاهش عبور کالای قاچاق.(شکل ۷)
همچنین تحلیل دسترسی شهرهای مرزی مختلف با آمارقاجاق بالا به مسیرهای ترانزیت اصلی کشور.
شکل ۷. دسترسی استان هایی با نرخ قاچاق بالا به راه های اصلی کشور
۱۴-۴. تحلیل و مقایسه مرز دریایی، اسکله، خود، پارکینگ دریایی با قاچاق کالا
محدوده مرزهای آبی کشور، اسکله ها، پارکینگ های دریایی و سایر مناطق مهم به صورت نقطه و ناحیه در سامانه اطلاعات جغرافیایی مشخص می شود، به علاوه مسیرهای پرتردد نیز بر روی سامانه مشخص خواهد شد تمامی این اطلاعات به همراه تصاویر ماهواره ای و اطلاعات میدانی مجموعه کاملی از اطلاعات را در اختیار مدیران و مسئولان قرار میدهد، تا در مقایسه این مورد با قاچاق کالا تصمیمی راهبردی را اتخاذ نمایند.
۱۵-۴. تحلیل اقدامات قبلی صورت گرفته و عملیات های انجام شده
در کار مبارزه با قاچاق کالا اقدامات مقطعی بسیار گرفته است، این اقدامات و نتایج آنها تاثیر بسزایی در تصمیم گیری آتی و تعیین راهبرد خواهد داشت، راه حل سامانه اطلاعات جغرافیایی تحلیل و بررسی فعالیت های قبلی، پراکندگی اقدامات صورت گرفته و برنامه ریزی برای فعالیت های مداوم خواهد بود.
۱۶-۴. مقایسه وضعیت توصیفی مناطق قبل و بعد از اقدامات صورت گرفته بر اساس GIS
در سامانه اطلاعات جغرافیایی تمامی اقدامات جدید درهر منطقه از کشور به صورت یک نقطه و یا ناحیه بر روی نقشه اضافه می شود و پی از بررسی دوباره مناطق و فعالیت ها این اطلاعات نیز دوباره بر روی سامانه اضافه می شود و نتایج اقدامات را درقالب نقشه و نمودار مشخص می سازد. دستاورد استفاده از این سامانه که با محور مکان صورت می پذیرد، این امکان را به ستاد می دهد تا بسته به موقعیت جغرافیایی مناطق و همچنین باز خورد اقدامات صورت گرفته، راهبرد مشخصی را برای مبارزه اعلام نماید.
کمک به تعیین بهترین راهبرد برای جلوگیری از قاچاق کالا در مناطق مختلف کشور، برای مثال درمناطقی با دره های عمیق و کوه های مرتفع افزایش پاسگاه های مرزی به کاهش مستقیم قاچاق کالا منجر می شود و یا درمناطقی با پوشش گیاهی زیاد باید از دوربین های حرارتی استفاده نمود.
۱۷-۴. نمایش اطلاعات جمع آوری شده و مقایسه آنها در طی سال بر مبنای GIS
از دستاوردهای مهم سامانه اطلاعات جغرافیایی آرشیو بندی و مقایسه اطلاعات بر روی نقشه است برای مثال مقایسه آمار قاچاق کالا بین دوسال متفاوت به طوری که در یک نگاه به خوبی مشخص می شود که در چه استانی با افزایش و یا کاهش قاچاق کالا روبه رو بوده ایم، امکانیست که GIS در اختیار ما قرار می دهد.
این تحلیل کمک شایانی به مقایسه عملکرد استان ها و نهادهای مربوط در طی چند سال دارد، در چه استانی اقدامات بیشتری صورت گرفته و در چه استانی هیچ فعالیتی برای کاهش قاچاق و یا افزایش ریسک قاچاق صورت نگرفته است.
۱۸-۴. افزایش ریسک قاچاق در کل گستره جغرافیایی ( مرز تا بازار فروش)
از مسئولیت مهم ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز افزایش ریسک قاچاق برای قاچاقچیان است، یکی از مولفه های مهم قاچاق مسیر ورود تا فروش است، برای مثال اجناس از مرز دریایی جنوب واردکشور شده و برای فروش به تهران میرسد با توجه به این که مسیر یک مولفه جغرافیایی است باید در سامانه اطلاعات جغرافیایی مورد بررسی قرارگیرد.
با توجه به مبدا و مقصد شهرهای قاچاق و همچنین اطلاعات جاده ها اصلی و فرعی کشور، مراکز پلیس راه، تصاویر ماهواره ای و اطلاعات جمع آوری شده میدانی در کنار یکدیگر می توان محدوده ای برای مسیر قاچاقچیان مشخص نمود و مبنای نحوه برخورد با قاچاقچیان قرار گیرد.
۱۹-۴. افزایش مشارکت مردمی با استفاده از سامانه تحت وب GIS
از جمله قابلیت های مهم سامانه اطلاعات جغرافیایی راحتی استفاده و دسترسی برای عموم است، این سامانه تاثیر زیادی در ساده سازی ارسال گزارش از سوی مردم خواهد داشت به این ترتیب که یک فرد با استفاده از اینترنت و بر روی یک نقشه که متشکل از تصاویر ماهواره ای، اطلاعات شهری و روستایی می تواند محل تردد قاچاقچیان را بر روی نقشه مشخص نماید(Jay Bales2006) و به همراه توضیح کوتاه برای مامورین ستاد ارسال نماید.(شکل ۸)
شکل ۸. ارسال گزارش مردمی از مسیر قاچاقچیان
این سرویس بر روی یک وب سایت قرار می گیرد و کاربر بدون آنکه نامش فاششود می تواند از روی نقشه یا تصاویر ماهواره ای مسیر تردد، انبار و اقامتگاه قاچاقچیان را به اطلاع مسئولان ستاد برساند.
۵- نتیجه گیری و پیشنهاد
با توجه به موارد گفته شده و بیان اهمیت سامانه اطلاعات جغرافیایی پیشنهاد می شود تا این سامانه یکپارچه در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و همچنین در تمام نهادهای مربوط مورد استفاده قرار گیرد و مدیران وکارشناسان را در مبارزه با قاجاق کالا و ارز یاری رساند، از آنجا کهتمامی اطلاعات با محوریت مکان دسته بندی می شود و بر روی نقشه قرار می گیرد استفاده از سامانه را بسیار ساده می نماید. زمانی که انبوه اطلاعات مربوط به هر پرونده در نقطه جغرافیایی آن می نشیند و امکان تحلیل و نیز درهمین محیط نرم افزاری وجود دارد، بستر بسیار مناسبی را برای مدیریت، تعیین راهبر و نظارت راهبردی فراهم می آورد.
[i] . دانشجوی دوره کارشناسی ارشد سنجش از دور دانشگاه صنعتی شریف mortezaalamalhoda@yahoo.com
