با اتمام جام جهانی ۲۰۱۸ فوتبال در روسیه، نماد بازی ها به امیر قطر داده شد، تا این کشور کوچک میزبان بعدی پربیننده ترین رویداد ورزشی جهان در سال ۲۰۲۲ باشد. میزبانی که با به کار بردن «سیاست نیچه ای» دستاوردهای مختلفی از جمله در فوتبال کسب کرده است.
مرزنیوز به نقل از ایرنا:’تمیم بن حمد آل ثانی’ امیر قطر در این مراسم نمادین با تقدیر از تلاش های روسیه برای برگزاری موفق جام جهانی، ابراز امیدواری کرد که کشورش و تیم ملی فوتبال آن مانند روسیه در جام ۲۰۲۲ بدرخشند. او همچنین گفت که این جام جهانی متعلق به همه کشورهای عرب است و از اینکه کشورش اولین میزبان جام جهانی در خاورمیانه شناخته شده، خرسند است.
** دیپلماسی نیچه ای و منزلت ملی
دیپلماسی نیچه به کشورها کمک می کند تا با تمرکز منابع خود در حوزه های خاص، به نتایج مهمی دست یابند. به همین دلیل، بسیاری از کشورهای کوچک به دلیل نداشتن منابع کافی جهت ساخت قدرت مورد نظر برای تأمین منافع ملی، به استفاده از دیپلماسی نیچه روی می آورند تا با تمرکز منابع در حوزه هایی که در آن دارای مزیت هستند، به منزلت ملی دست یابند.
منزلت ملی تصویری است که از یک کشور در افکار جامعه جهانی ساخته می شود، این تصویر می تواند مفاهیم مثبت و منفی گوناگونی را در برگیرد.
بین قدرت ملی یک کشور و میزان نقشآفرینی آن در روابط بینالملل رابطه مستقیمی وجود دارد. اگر قدرت ملی را مجموعه ای از توانایی های مادی و معنوی که در قلمرو یک واحد جغرافیایی به نام کشور یا دولت تعریف کنیم، در ساخت این قدرت دو عامل و به عبارتی دو قدرت سخت افزاری و نرم افزاری موثرند.
قدرت سخت به قهرآمیز بودن و توانایی در اجبار تعریف شده است . بر اساس این تعریف در نظام بین الملل بازیگر و کشوری توانمند و قدرتمند به شمار می رود که از جمعیت زیاد، وسعت سرزمینی، نیروی نظامی و منابع طبیعی بیشتری برخوردار باشد.
اما قدرت نرم قدرتی است که با استفاده از آن باعث میشویم دیگران از روی رضایت مطابق خواست ما رفتار کنند. دکتر ‘عبدالله قنبرلو’ عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی معتقد است، با استفاده از قدرت نرم بر گزینهها یا ترجیحات طرف مقابل نفوذ میکنیم و آنها را مطابق میل خود تغییر میدهیم، بدون اینکه طرف مقابل احساس اجبار کند .
قدرت سختافزاری تا قبل از جنگ سرد، نقش قابلتوجهی در مناسبات بینالمللی داشت. همزمان با پایان جنگ سرد در آغاز دهه نود میلادی، انقلاب فناوری و به تبع آن توسعه ارتباطات و تحولات وسیع در حوزه دیپلماسی و سیاست بین الملل موجب شده، عناصر و مفاهیمی مانند ماهواره، ورزش، اینترنت و در سال های اخیر، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی تعریف جدیدی از قدرت را که اصطلاحا ‘ قدرت نرم’ نامیده می شود، مورد توجه قرار گیرد.
در عصر کنونی، قدرت نرم بیشتر از آنکه ابزاری برای قدرتهای بزرگ باشد، به مؤلفهای مهم در سیاست کشورهای متوسط و کوچک تبدیل شد تا با استفاده از آن آسیبپذیری خود را در برابر عوامل داخلی و خارجی کمتر کنند.
قطر تا سال ۱۹۹۵میلادی؛ یک کشور کوچک بود که اقتصاد آن بر پایه صید سنتی مروارید و استخراج اندک نفت تامین میشد و بقای آن منوط به روابط حسنه با عربستان، بحرین و انگلستان بود. برخی گزارش های منتشره نشان می دهد، نیروهای نظامی قطر تا ۱۹۹۵، تنها توان تامین امنیت در داخل کشوری با جمعیتی کمتر از یک میلیون را نفر داشتند. سیاست قطر تا ۱۹۹۵ متأثر از عوامل ژئوپلیتیکی، محتاطانه و دوری از هرگونه مناقشه بود. تا این زمان اگر چه قطر به عضویت برخی از سازمان ها و نهادهای بین المللی درآمده بود، اما به دلیل کوچکیش حتی در خلیج فارس هم به آن توجه نمیشد. آسیب پذیری این کشور کوچک باعث شد تا تامین امنیت دغدغه اصلی ‘حمد بن خلیفه آل ثانی’ امیر جدید این کشور شود. قطر دوران جدید خود را مدیون اوست.
قطر یکی از کشورهای کوچک خلیج فارس است که در برابر تهدیدات داخلی و خارجی آسیب پذیری زیادی داشته و منابع سخت افزاری کافی ( مانند جمعیت ، سرزمین و ارتش ) برای تأمین امنیت خود را ندارد. به همین دلیل عوامل نرم افزاری در سیاست خارجی این کشور پر رنگ تر می باشد.
قطر با تمرکز منابع خود در قالب دیپلماسی نیچه توانسته در حوزه های مختلفی مانند میانجی گری، دیپلماسی رسانه ای، دیپلماسی ورزشی و… به برند تبدیل شده و تصویر خوبی از خود در نظام بین الملل بسازد. این تصویر در حوزه ورزش باعث شده تا این کشور به عنوان میزبان جام جهانی فوتبال انتخاب شود.
نکته مهم دیگری که در رفتار قطر وجود دارد، این که این کشور به درستی به این اصل پی برده که اگر می خواهد در آینده یک قدرت منطقه ای باشد، باید نسبت به ملاحظات قدرت های فرامنطقه ای ذی نفود، بی اعتنا نباشد و مروج و حامی اصول، قواعد و هنجارهایی باشد که هم در سطح منطقه مقبولیت دارند و هم در سیستم بین الملل متعارف شمرده می شوند.
** دیپلماسی ورزشی
اکنون نقش ورزش و فعالیتهای ورزشی از یک فعالیت بدنی یا نوعی تفریح و سرگرمی فراتر رفته و کارکردهای مختلف بهداشتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، زیستمحیطی و مهمتر از آن سیاسی و بینالمللی پیدا کرده است. بینالمللیشدن بسیاری از ورزشها موجب شده تا کشورها به رقابت ورزشی، به عنوان میدانی برای پیشبرد منافع ملی و تحقق اهداف سیاسی و بینالمللی خود توجه کنند.
ورزش ارتباط نزدیکی با سیاست پیدا کرده و به یک موضوع روابط بین المللی تبدیل شده است . کارکردهای بین المللی ورزش به منزله یک منبع قدرت نرم آن را به یک ابزار سیاست خارجی و دیپلماسی عمومی تبدیل کرده است، به طوری که کشورها سعی دارند از ورزش به ویژه ورزش هایی که جنبه بین المللی دارد و نیز رویدادهای بزرگ همچون جام جهانی فوتبال یا بازیهای المپیک برای اهداف گسترده خود در خصوص کسب قدرت ، ثروت و افزایش منزلت بین المللی استفاده کنند. این وضعیت موجب ظهور مفهوم دیپلماسی ورزشی در کنار انواع دیگر دیپلماسی شده است .
دیپلماسی ورزشی به معنای استفاده از ورزش برای مقاصد سیاسی و تأمین منافع ملی است. امروزه رقابت زیادی برای میزبانی مسابقات ورزشی بینالمللی و جهانی بین کشورها وجود دارد.
در کنار اقداماتی مانند میانجی گری ( گاهی دخالت) در منازعات، گردشگری و دیپلماسی رسانه ای از طریق راه اندازی شبکه ‘الجزیره’ که همگی در چارچوب اقدامات نرم افزاری برای کسب قدرت ملی تعریف می شود، دولت قطر وجه دیگری از سیاست نیچه ای برای کسب قدرت را در دستور کار قرار داده و آن دیپلماسی ورزشی است .
قطر با تصمیم فدراسیون جهانی فوتبال این شانس را پیدا کرد که میزبان پر بینندهترین رویداد ورزشی دنیا باشد. این کشور برنده دیپلماسی ورزشیای شد که تقریباً از دو دهه قبل شروع کرده بود. پیام قطر از بردن میزبانی جام جهانی این بود که «ما خواهان تغییر نگاههای منفی نسبت به کشورهای کوچک با جمعیت محدود و تبدیل آن به نگاه مثبت بودیم».
علاوه بر اینکه قطر میزبانی بازیهای جامجهانی ۲۰۲۲ را به دست آورد، رسماً برای میزبانی بازیهای المپیک ۲۰۲۰ نیز اقدام کرد. قطر برای میزبانی بازیهای آسیایی ۲۰۰۶ نیز ۸.۲ میلیارد دلار هزینه کرد که سومین رخداد بینالمللی مهم ورزشی بعد از جامجهانی و بازیهای المپیک به شمار میرود . این امیرنشین کوچک به محلی برای تماشای وقایع ورزشی تبدیل شده و میزبان بسیاری از مسابقات ورزشی با اعتبار نظیر فوتبال، تنیس، گلف و راگبی بوده است.
علاوه بر این قطریها سرمایهگذاریهای کلانی را در ورزش اروپا انجام دادند. از خرید تیم هایی مانند «پاری سن ژرمن» تا صرف دستکم ۶۰ میلیون دلار برای پیراهن تیم «بارسلونا».
بر خلاف اکثر باشگاه های فوتبال، تیم بارسلونا به شدت با ایده حمایت کننده پیراهن به دلایل مختلف سیاسی و تاریخی مخالف بود و برای بیش از یک قرن، هیچ نشانی بر لباس آبی و اناری معروف بارسلونا دیده نشده است. با این حال، در سال ۲۰۰۶ بارسلونا برای اولین بار، قرارداد پیراهن با «یونیسف» را امضا کرد و موافقت کرد تا آرم سازمان های بشردوستانه را در لباس های خود نشان دهد. در سال ۲۰۱۰، بنیاد قطر به یونیسف در بارسلونا پیوست. در سال ۲۰۱۳، بنیاد قطر «قطر ایرویز» را جایگزین کرد.
با تبدیل شدن به حامی اصلی پیراهن محبوبترین باشگاه فوتبال جهان، قطر ایرویز محبوبیت خود را به شدت ارتقا داد.
این رویکرد دوجانبه به تبلیغات، قطر ایرویز را در خط مقدم فرهنگ مردم عادی و مکالمه روزانه نگه داشت. دستگاه دیپلماسی قطر کمپینهای جالبی با ستارگان بارسلونا راه انداخت و طرفداران آن را با خود همراه کرد.
قطر در چند سال اخیر مبلغی حدود ۲۲۵ میلیارد دلار صرف طرح های زیربنایی کرده که بخشی از آن صرف هزینههای جامجهانی میشود. از جمله ۳ میلیارد دلار برای آمادهسازی زمین مسابقات و ۱۷ میلیارد دلار برای ساخت هتلها در نظر گرفته شده است.
قطر همچنان به ریخت و پاش خود در فوتبال ادامه میدهد و اگرچه این هزینهها به زعم برخی طرفهی منطقه ای بیحساب و کتاب خرج میشود، اما خود آنها سیاستی دیگر را دنبال میکنند. سیاستی که از سالها پیش دوحه را به پایتخت ورزشی جهان تبدیل کرده و بسیاری از ستارههای بزرگ دنیای ورزش را به این کشور کشانده است. آنها با همین سیاست حالا نگرش دنیا را نسبت به خود تغییر دادهاند و با گرفتن جامجهانی و تلاش برای برگزاری آن به نحو احسن برداشتی چند برابری برای تغییر وجهه و خریدن پرستیژ بینالمللی داشتهاند.
‘عبدالله برک’ مدیر تیم «السد» قطر که از مهمترین باشگاههای این کشور است و ستارهای مثل ‘ژاوی هرناندز’ ستاره سابق بارسلونا را هم در تیم خود دارد، فلسفه نگاه رهبران این کشور را اینگونه بیان می کند: آنها (بازیکنان) قرار نیست فقط در زمین برای ما بازی کنند، آنها در موقعیتهای متفاوت به ما کمک میکنند، آموزش جوانهای ما را زیر نظر میگیرند، بازیکنانمان از تجربه آنها استفاده میکنند و از همه مهمتر برای قطر تبلیغ خواهند کرد. اینکه تمام مردم دنیا متوجه شرایط و فعالیت ما باشند و از همین ستارهها بشنوند که چرا جامجهانی در این کشور برگزار میشود.
او گفت: ورزش راه مفید و سریعی برای شناساندن و فرستادن پیام و تبلیغی برای قطر به حساب میآید. وقتی صحبت از خاورمیانه میشود، فوراً به «تروریست» میاندیشند، برای همین رهبران مملکتی میخواهند قطر از شهرت و محبوبیتی در جهان برخوردار باشد.
