تهران و آنکارا تنها در شش ماه دوم سال گذشته میلادی ۱۱ بار دید و بازدیدهای سیاسی داشته‌اند و اخیرا نیز روسای مجالس دو کشور در نشستی به میزبانی و با حضور روسیه از فصل تازه‌ای در روابط پارلمانی سخن گفته‌اند.
به گزارش مرزنیوز و به نقل از ایرنا؛ تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و توجه به همسایگان و قدرت‌های تاثیرگذار منطقه‌ای از جمله نخستین اولویت‌های محمدجواد ظریف، وزیر خارجه دولت‌های یازدهم و دوازدهم بوده است.در حالی که نخستین سال‌های حضور ظریف در وزارت خارجه به فراخور تنش‌های هسته‌ای میان ایران و غرب و تحریم‌های فراگیر چندجانبه ناشی از این تنش بیشتر در گیر و دار حل و فصل پرونده هسته‌ای گذشت اما نمی‌توان از تلاش‌های تهران پس از جولای سال ۲۰۱۵ که برجام به دست آمد برای تقویت روابط با همسایگان گذشت.
هرچند که وابستگی امنیتی برخی کشورهای منطقه به ایالات متحده امریکا و روحیه ایران ستیزی آنها منجر به قفل شدن برخی پرونده‌های منطقه‌ای ایران نظیر رابطه با عربستان و بحرین شده و در روابط سیاسی ایران با امارات متحده عربی هم فراز و فرودهایی بیش از گذشته قابل مشاهده است اما همچنان رفت و آمدهای منطقه‌ای وزیر خارجه و دیگر اعضای دولت بیش از دید و بازدیدهای سیاسی با کشورهای خارج از منطقه است. هرچند که تقویت دیپلماسی منطقه‌ای، سیاست تحت تعقیب ایران در این سال‌ها بوده اما در حال حاضر به فراخور تحولاتی که هم برای ایران و هم برای برخی کشورهای منطقه‌ای رخ داده نیاز به این مساله از یک امر شاید فانتزی سیاسی به ضرورتی اجتناب ناپذیر تبدیل شده است.
**هر روز دورتر از اختلاف‌های دیروز
ترکیه در این حلقه بازیگران منطقه‌ای از اهمیت بسیاری برخوردار است. آنکارا و تهران در چند سال اخیر هم روزهای افتراق‌های جدی و هم ایام اشتراک‌های کم‌سابقه را تجربه کردند. گذر این سال‌ها و نقش بازیگران غیرمنطقه‌ای در کنار توسل برخی اعضای منطقه به امنیت اجاره‌ای، اندک اندک تهران و آنکارا را به این نتیجه رساند که بهتر است از اختلاف‌ها پلی برای تحقق منافع ملی و منطقه‌ای خود بسازند. اگر اختلاف بر سر پرونده سوریه تا چند سال قبل بر دیگر ابعاد رابطه دوجانبه ایران و ترکیه سایه انداخته بود امروز می‌توان گفت که تلاش برای حل همین بحران و رسیدن به راهکاری برد – برد برای همه به بستری برای همکاری‌های بیشتر تهران و آنکارا تبدیل شده است.
البته در این میان نباید از نقش مثبت تصمیم‌های نابخردانه امریکا به عنوان بازیگری فرامنطقه‌ای در غرب آسیا و کینه‌ورزی‌های عربستان سعودی به عنوان بازیگری دردسرساز در تحولات منطقه‌ای غافل شد. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که در رابطه ایران و ترکیه، عدو سبب خیر شد و بازی ناشیانه برخی چهره‌های تازه کار سیاسی در کشورهای منطقه و فرامنطقه منجر به نزدیک‌تر شدن تهران و آنکارا شد.
**دو سفر ظریف در یک ماه
محمد جواد ظریف در حالی شامگاه سه شنبه از دمشق وارد آنکارا شد که این دومین سفر وی به ترکیه در فروردین ماه ۱۳۹۸ است. تهران و آنکارا تنها در شش ماه دوم سال گذشته میلادی ۱۱ بار دید و بازدیدهای سیاسی داشته‌اند و اخیرا نیز روسای مجالس دو کشور در نشستی به میزبانی و با حضور روسیه از فصل تازه‌ای در روابط پارلمانی سخن گفته‌اند. ایران و ترکیه در چند سال اخیر تجربه‌های مشترکی را پشت سر گذاشته‌اند: از ورود به پرونده سوریه تا تحمل تحریم‌های امریکا و البته مقابله با کج تابی‌های منطقه‌ای عربستان در پرونده‌ای چون قطر. همزمان مبارزه با تروریسم هم به هدف مشترک اصلی دو کشور تبدیل شده است.
ترکیه از کودتایی نافرجام که رد پای دخالت خارجی در آن عیان بود نجات پیدا کرده و ایران نیز در حال تحمل شدیدترین فشارهای خارجی با هدف ایجاد آشوب داخلی و بی‌ثباتی سیاسی است. این روزها مقابله با تحریم به عبارت مشترک در ادبیات سیاسی ایران و ترکیه تبدیل شده و همزمان دو کشور سعی می‌کنند از بازیگر منطقه‌ای دیگری به نام قطر که در حصر اقتصادی از سوی عربستان و برخی فرزندخوانده‌هایش در منطقه قرار گرفته، حمایت کنند. بنابراین می‌توان گفت که مقابله با فشار و دخالت خارجی به اسم تحریم، ایستادگی در برابر قلدرمآبی سیاسی برخی بازیگران منطقه‌ای و سیاست آنها برای کاستن از قدرت کشورهای غیرعربی منطقه، مقابله با تروریسم و مقابله با زیاده خواهی اسراییل در منطقه که با حمایت امریکا انجام می‌شود به محورهای همکاری ایران و ترکیه بدل شده است.
**تحریم؛ درد نسبتا مشترک
سفر ظریف به ترکیه در حالی انجام شد که این کشور یکی از ۸ کشوری بود که سال گذشته توانست معافیت از تحریم‌های نفتی ایران از امریکا را دریافت کند. همزمان زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد که آنکارا دیپلماسی فعالی را برای تمدید این معافیت‌ها به کار گرفته است. در این راستا ابراهیم کالین، سخنگوی رییس‌جمهوری ترکیه سه شنبه شب در حالی که در واشنگتن به سر می‌برد، تاکید کرد آنکارا انتظار دارد امریکا تمدید معافیت از تحریم‌های ایران برای کشورش را جهت تداوم خرید نفت خام تمدید کند.
آنکارا نیز به دلیل اختلاف‌های متعدد با واشنگتن که آخرین آنها اختلاف بر سر خرید سامانه موشکی اس – ۴۰۰ از روسیه بود فراز و فرودهایی را در اقتصاد تحت تحریم موردی خود تجربه می‌کند که به دنبال کاستن از تاثیرات آن با توسل به همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای است. ظریف در حالی به ترکیه آمده که حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان در انتخابات شهرداری‌های اخیر متحمل شکست سیاسی بی‌سابقه‌ای شده و گفته می‌شود که اوضاع اقتصادی ترکیه یکی از دلایل این شکست بوده است.
**مخالفت ترکیه با تحریم سپاه
سفر ظریف در روزهایی انجام شد که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا در اقدامی بی‌سابقه نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در لیست گروه‌های تروریستی خارجی که متعلق به گروه‌های غیردولتی است، قرار داد. رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه یکی از نخستین مقام‌های سیاسی خارجی بود که با واکنش نشان دادن به این حرکت امریکایی در رد آن گفت: «همه‌چیز در منطقه در حال تغییر است. اینکه امریکا سپاه پاسداران را گروه تروریستی اعلام می‌کند و ایران نیز فرماندهی نیرو‌های مرکزی ارتش امریکا را گروه تروریستی اعلام می‌کند، وقایع معمولی نیست.
همه‌چیز از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر کشیده می‌شود.» رییس‌جمهور ترکیه با اشاره به همزمانی اقدام اخیر امریکا با انتخابات اسراییل گفت: ما این موضوع را از نزدیک دنبال می‌کنیم. مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه نیز در یک کنفرانس خبری در آنکارا در این باره گفته بود: چنین تصمیم‌هایی زمینه‌ساز بی‌ثباتی در منطقه ما خواهند شد. تصمیم برای «تروریستی» نامیدن ارتش رسمی یک کشور دیگر «قابل فهم» نیست. ما اقدامات سپاه پاسداران در سوریه را تایید نمی‌کنیم و حتی مخالف این اقدامات هستیم، اما این موضوع باعث نمی‌شود که نیروی نظامی رسمی یک کشور را گروه تروریستی بنامیم.»
**دغدغه مشترک و مخالفت با دست‌درازی‌های امریکا
یکی دیگر از سیاست‌های مشترک منطقه‌ای ایران و ترکیه ایستادگی در برابر نقشه‌های مشترک اسراییل و امریکا برای تصاحب پرونده صلح خاورمیانه و تضعیف جایگاه فلسطین است. ترامپ در دو سال گذشته با دو دستور خود عملا بر شعله‌های آتش پرونده‌های منطقه‌ای افزوده است. نخستین تصمیم به انتقال سفارتخانه امریکا از تل‌آویو به قدس بازمی‌گردد و دومین آنها نیز چندی پیش با اعلام به رسمیت شناختن بلندی‌های جولان به عنوان بخشی از خاک سرزمین‌های اشغالی انجام شد. تهران و آنکارا با وجود سکوت کر کننده برخی بازیگران منطقه‌ای در برابر این دست درازی‌های امریکا، مخالفت صریح خود را با این مساله اعلام کرده‌اند.
مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه در نشست خبری مشترک خود با ظریف در پاسخ به سوالی در مورد موضع ترکیه در برابر به رسمیت شناخته شدن اشغال جولان از سوی واشنگتن تاکید کرد که پیش از این ترکیه نسبت به حل و فصل این مساله از طریق گفت‌وگو خوشبین بود و تلاش‌هایی برای میانجی‌گری انجام داده بود، اما اکنون متوجه شده است که آن گفت‌وگوها، تلاش رژیم صهیونیستی برای خریدن زمان و ضمیمه کردن جولان با پشتیبانی امریکا بوده است. چاووش اوغلو گفت: «هنگامی که رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر بودند در مورد حل مساله اشغال بلندی‌های جولان با طرف اسراییلی مذاکراتی انجام دادند. در آن دوران هنوز بحران داخلی در سوریه آغاز نشده بود و آقای اردوغان تلاش می‌کرد میان سوریه و اسراییل میانجی‌گری کند.
متاسفانه طرف اسراییلی حل مساله بلندی‌های جولان را به چند عبارت و کلمه منوط کرد و اگر اشتباه نکنم، ایهود اولمرت در اسراییل حاکم بود و گفته بود که بعد از بازگشت به پایتخت این مساله را حل خواهد کرد، اما بعد از بازگشت به اسراییل نه تنها اقدامی در جهت حل این مساله انجام نداد، بلکه حملات علیه غزه و سرزمین‌های فلسطینی را آغاز کردند. ما امروز متوجه شدیم که از ابتدا هدف آنها حل این مساله نبود بلکه سعی می‌کردند که زمان به دست بیاورند و با حمایت امریکا خاک سایر کشورها را ضمیمه کنند همان‌گونه که در سرزمین‌های فلسطینی این کار را انجام دادند.»
**نقشه راه رایزنی‌های ظریف در ترکیه
تحولات سوریه و شمال آفریقا و جزییات جاری در روابط دوجانبه سیاسی، اقتصادی و امنیتی میان تهران و آنکارا اصلی‌ترین محورهای رایزنی‌های ظریف در آنکارا از زبان خودش است. وزیر خارجه کشورمان شامگاه سه شنبه در بدو ورود به آنکارا در این باره گفت: ما علاقه‌مندیم مشکلات سوریه از طریق گفت‌وگو مخصوصا از طریق گفت‌وگو بین کشورهای منطقه حل شود. در بحث روابط دو جانبه نیز همکاری‌های اقتصادی و سیاسی و تصمیماتی که در جلسات کمیسیون عالی روابط دوجانبه در سطح روسای جمهور اتخاذ می‌شود، مورد بحث و بررسی ما در این سفر خواهد بود.
وزیر خارجه هم در سوریه و هم شامگاه سه شنبه در آنکارا تاکید کرد که بحث درباره وضعیت ادلب سوریه و همچنین جزییات نشست آتی نمایندگان سه کشور ایران، روسیه و ترکیه در قالب ابتکار آستانه از جمله محورهای رایزنی‌های وی در ترکیه خواهد بود. ظریف در حالی به آنکارا سفر کرد که اردوغان هفته گذشته در سفری به مسکو با ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه درباره اوضاع سوریه به خصوص وضعیت نظامی و انسانی در ادلب گفت‌وگو کرده بود و به نظر می‌رسد که مقام‌های ترک در دیدارهای روز گذشته با ظریف وی را در جریان جزییاتی از رایزنی‌های اردوغان و پوتین قرار دادند.
**دیدار ظریف با اردوغان
محمدجواد ظریف، روز گذشته در آنکارا با رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور، مصطفی شنتاپ، رییس مجلس ملی و مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه، دیدار و گفت‌وگو کرد. رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه در دیدار بعد از ظهر چهارشنبه خود با ظریف، با ابراز تاسف از حوادث تلخ اخیر در برخی مناطق کشورمان بر اثر جاری شدن سیل با خانواده کشته‌شدگان این حوادث ابراز همدردی کرد. ظریف نیز برگزاری موفقیت آمیز و مشارکت بالای شهروندان ترکیه‌ای در انتخابات اخیر شوراها و محلی ترکیه را تبریک گفت. طرفین در این دیدار ضمن مخالفت با تحریم‌های ایالات متحده امریکا و تروریستی خواندن سپاه پاسداران بر گسترش روابط دوجانبه در چارچوب توافقات بین دو کشور در حوزه‌های پنجگانه و تقویت روابط اقتصادی دو کشور تاکید کردند. در این دیدار همچنین در خصوص آخرین تحولات سوریه، یمن و شمال آفریقا رایزنی و تبادل نظر به عمل آمد.
**امریکا نمی‌تواند روابط همه کشورها را تحت کنترل خود درآورد
وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه، بعد از رایزنی‌ها در آنکارا، در برابر خبرنگاران حاضر شدند تا به سوالات رسانه‌ها پاسخ دهند. محمدجواد ظریف در این نشست خبری ضمن ابراز خرسندی از ایجاد فرصت سفر به ترکیه برای دومین بار در ۳۰ روز گذشته و تبریک به دولت و ملت ترکیه برای برگزاری موفقیت‌آمیز انتخابات شهرداری‌ها در این کشور از کمک‌های مردم و دولت ترکیه به سیل‌زدگان در ایران تشکر کرد و گفت: «جا دارد از همدردی دولت و مردم ترکیه و از کمک‌های مردم و دولت ترکیه و جمعیت هلال احمر ترکیه در جریان سیل اخیر ایران از مردم و دولت ترکیه تشکر کنم.»
ظریف همچنین «از موضع‌گیری معقول و قانون‌مند دولت ترکیه در برابر تحریم‌های امریکا» همین‌طور موضع‌گیری «در برابر اقدام غیرقانونی و بی‌سابقه امریکا در قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که یک گروه مبارز با تروریسم است در فهرست سازمان‌های خارجی تروریستی» تشکر کرد. ظریف در ادامه اظهارات خود تاکید کرد: «ما هم مثل دولت ترکیه معتقدیم که حقوق بین‌الملل باید مبنای سیاست کشورها باشد و اختلافات میان کشورها نباید به نقض حقوق بین‌الملل و نقض اصل تساوی حاکمیت دولت‌ها بینجامد.
متاسفانه دولت امریکا در اقدامات متعدد در خروج از برجام، شناسایی قدس شریف به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی از شناسایی اشغال بلندی‌های جولان توسط رژیم صهیونیستی و همین طور قرار دادن سپاه پاسداران در فهرست گروه‌های تروریستی در همه موارد ناقض حقوق بین‌الملل بود و این اقدامات نباید برای هیچ کس قابل قبول باشد.» وزیر خارجه کشورمان افزود: «دولت‌ها می‌توانند با هم اختلاف داشته باشند اما می‌توانند در عین اختلاف در حفظ حوزه‌های صلح و امنیت بین‌المللی با هم همکاری کنند کما اینکه ما توانستیم در روند آستانه به نتایج بسیار خوبی برسیم و ظرف ۳ سال گذشته شرایط را در سوریه به شکل قابل توجهی آرام بکنیم و امیدواریم این آرامش چه در ادلب، چه در دیگر نقاط سوریه با حفظ آرامش، تمامیت ارضی و احترام به حقوق مردم سوریه تداوم پیدا کند.» ظریف با اشاره به اقدامات مستمر امریکا علیه ایران و خرابکاری‌های این کشور در روابط ایران با دیگر کشورها تاکید کرد: «معتقدیم که امریکا نمی‌تواند روابط سایر کشورها را تحت کنترل خود داشته باشد. هیچ وقت یک کشور نمی‌تواند برای حفظ دیدگاه‌های برخی عناصر درون آن کشور منافع دیگر کشورها را پایمال کند.»
**پوزخند چاووش اوغلو به رفتار امریکا
ظریف با اشاره به تحریم‌های امریکا علیه ایران، به استاندارد دوگانه و نفاق امریکا اشاره کرد و گفت: «شاید برای خیلی‌ها قابل توجه باشد که در یک سال گذشته روابط اقتصادی ایران با سایر کشورها کاهش پیدا کرد، اما امریکایی‌ها صادرات خود به ایران را افزایش داده‌اند.» این مثال ظریف با پوزخند کنایه‌آمیز وزیر خارجه ترکیه نسبت به نفاق در رفتار و گفتار امریکایی‌ها همراه شد. ظریف ادامه داد: «این نشان دهنده سیاست منافقانه دولت امریکاست. ما مشکلی نداریم با شرکت‌های امریکایی تجارت بکنیم.
اما به امریکا هم این اجازه را نمی‌دهیم که تجارت ما را با سایر کشورها زیر سوال ببرد یا آن را متاثر کند. راه‌های فراوانی برای ادامه روابط کشورها وجود دارد، مکانیسم‌هایی مانند اینستکس از جمله این راهکارهاست، به ویژه اینکه فراموش نکنیم کل دنیا با این تحریم‌ها مخالف است، امریکا در حال انجام اقدامی غیرقانونی است و به صورت غیرقانونی سیاست‌هایش را بر دنیا تحمیل می‌کند. اقدامات امریکا خلاف قطعنامه شورای امنیت است و حتما دنیا در برابر آن ایستادگی می‌کند، وگرنه دنیا باید منتظر این باشد که امریکایی‌ها در همه روابط اقتصادی دنیا به خاطر منافع خودشان مداخله کنند.»
«مولود چاووش اوغلو» وزیر خارجه ترکیه پس از دیدار با محمدجواد ظریف با انتشار پیامی در حساب کاربری شبکه اجتماعی توییتر خود در کنار تصویری از دیدارش با ظریف نوشت: «روابط ایران و ترکیه روز به روز مستحکم می‌شود و این روابط به صلح و ثبات در منطقه کمک می‌کند.» وی بار دیگر با اعلام مجدد مخالفت کشورش با تحریم‌های امریکا علیه ایران افزود: «ما تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران را نمی‌پذیریم. تحریم‌ها فقط به مردم ایران و همکاری‌های بین‌المللی صدمه وارد می‌کند.» مولود چاووش اوغلو تصریح کرد: «مشارکت‌های سازنده ایران مورد نیاز است نه انزوای این کشور.»
**امید به بهبود روابط کشورهای دوست ایران
ظریف همچنین در پاسخ به سوال یک خبرنگار ترک که آیا پیامی از سوی رییس‌جمهور سوریه برای رییس‌جمهور ترکیه به همراه آورده است، تاکید کرد: «من گفت‌وگوی طولانی با بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه داشتم؛ گزارشی از این گفت‌وگو را در اختیار جناب آقای رجب طیب اردوغان قرار خواهم داد. حتما ما به عنوان جمهوری اسلامی دوست داریم که همه کشورهای دوست ما در منطقه رابطه خوب و رو به جلو و آینده‌نگر با یکدیگر داشته باشند. هیچ وقت در امور داخلی کشورها و در روابط بین‌المللی کشورها دخالت نمی‌کنیم، اما تمایل خود را اعلام خواهیم کرد.»
وی با اشاره به ابتکار سه جانبه ایران، ترکیه و روسیه برای ایجاد فرآیند سیاسی آستانه و ضمانت آتش‌بس گفت: «ما با دوستان‌مان در ترکیه و همین طور در روسیه تلاش‌های‌مان را ادامه خواهیم داد، به‌ویژه برای گسترش و استمرار روند سیاسی در سوریه از طریق کمک به تشکیل کمیته قانون اساسی و همین طور کاستن آلام انسانی در سوریه از جمله از طریق بازگشت آوارگان به خانه‌های خودشان و همین‌طور تبادل زندانیان و اجساد کسانی که در اختیار دو طرف باقی مانده‌اند.» وی همچنین در پاسخ به سوال دیگر این خبرنگار در مورد میزان پیشرفت در تلاش‌ها برای نگارش قانون اساسی جدید در سوریه گفت: «در مورد کمیته قانون اساسی، ما، روسیه و ترکیه گفت‌وگوهای خوبی داشتیم، گفت‌وگوهایی را با سازمان ملل متحد داشتیم.
اطلاع پیدا کردم که طرف سوری هم گفت‌وگوهای بسیار خوبی را با آقای گر پترسون، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در این مورد داشته‌اند. امیدواریم دو موضوع که برای شروع کمیته قانون اساسی بسیار اهمیت دارد هر چه سریع‌تر حل و فصل شود. اولین موضوع ترکیب کلی کمیسیون است. دومین موضوع اصول کلی حاکم بر کار کمیسیون است، البته قطعا جزییات کار را خود این کمیسیون و مردم سوریه باید تصمیم بگیرند. جلسه آینده روند آستانه در طول روزهای آینده در شهر نورسلطان در قزاقستان برگزار خواهد شد.
ما امیدواریم که با همکاری شرکای ترکیه و روسیه خودمان و با مشارکت طرف‌های سوری و سازمان ملل، کار تشکیل کمیته قانون اساسی را یک گام به جلو ببریم.» وی همچنین در مورد موضع ترکیه در مورد دخالت نظامی در سوریه برای جلوگیری از نفوذ گروه‌های مسلح کرد تاکید کرد: «ما از نگرانی‌های دوستان‌مان در ترکیه نسبت به تهدیدات کاملا با خبر هستیم. همواره به دوستان در منطقه اعلام کرده‌ایم که بهترین راه برای حفظ امنیت همه کشورهای منطقه استقرار ارتش سوریه در مرزها در ترکیه و جلوگیری از نفوذ هرگونه اقدام تروریستی علیه مردم و دولت ترکیه است. حتما برای ما امنیت و آرامش مردم ترکیه بسیار مهم است و در این زمینه هم همکاری‌های بسیار خوبی در حوزه امنیتی میان دو کشور وجود دارد.»
