رییس پژوهشکده مطالعات منطقهای دانشگاه شهید بهشتی با تاکید براینکه در شرایط کنونی کردها باید برای تثبیت وضعیت خود در عراق تلاش می کنند، گفت:برغم اشتباه استراتژیک بارزانی در برگزاری همهپرسی، وضعیت اقلیم کردستان عراق جز در مباحث داخلی اقلیم، تغییر چندانی نکرده است.
مرزنیوز به نقل از ایرنا:روابط ایران و اقلیم کردستان عراق در سال های اخیر روابطی پرفراز و نشیب بوده است؛ ظهور داعش درعراق و چالش های گسترده بغداد در مواجهه با این گروه تروریستی فرصت هایی فراهم کرد تا کردهای عراق بتوانند بخش هایی از مناطق مورد منازعه با بغداد را در اختیار بگیرند.
از زمان آغاز فروپاشی داعش و به ویژه آزاد سازی موصل، زمزمه برگزاری همه پرسی استقلال در کردستان عراق قوت گرفت. هشدارها و انذارهای تهران، آنکارا و بغداد به رهبران اقلیم کردستان برای خودداری از برگزاری این همه پرسی به جایی نرسید و در نهایت همه پرسی در موعد مقرر برگزار شد.
این اقدام اگرچه با عنایت به اصل «حق تعیین سرنوشت» سیاستی قابل دفاع از دید کردها بود، با این حال در برابر قاعده آمره دیگر حقوق بین الملل یعنی لزوم «حفظ تمامیت ارضی» قرار داشت و بغداد هم که از زیر آوار تروریسم داعش بیرون آمده بود به منظور حفظ تمامیت ارضی خود وارد عمل شد و با بازپس گیری کرکوک عملا رویاهای رهبران اقلیم را برباد داد.این سیاست دولت مرکزی عراق در عین حال با سکوت و یا همراهی تلویحی جامعه بین المللی مواجه شد.
از سوی دیگر طی ماه های اخیر شاهد تنش هایی در مناطق مرزی ایران و اقلیم کردستان عراق بوده ایم. در یکی از حملات در پاسگاه مرزی در مریوان در ۳۰تیرماه سال جاری ۱۱ تن از مرزبانان ایرانی شهید و ۸ نفر زخمی شدند. سپاه پاسداران در واکنش به این حملات در نهایت مقر حزب دموکرات کردستان ایران(حدکا) در اقلیم را با حملات موشکی درهم کوبید.
درباره سمت و سوی روابط روابط ایران و اقلیم کردستان و نحوه تعامل اربیل با بغداد با «داود غرایاق زندی» استاد دانشگاه و رییس پژوهشکده مطالعات منطقه ای دانشگاه شهید بهشتی گفت و گو کردیم. وی معتقد است به نفع اربیل نیست که در شرایط کنونی وارد دعوای کشورهای منطقهای شود و ضرورتی برای این کار و نفعی هم برای اقلیم متصور نیست.
استاد دانشگاه شهید بهشتی در مصاحبه ای که در روزهای منتهی به برگزاری همه پرسی عراق با ایرنا داشت گفت که «راه آینده تنها گام نهادن در راستای آرزوها نیست بلکه پاسداشت آرزوهاست». امروز نیز گفت و گو با وی را از همین نکته آغاز کردیم:
ایرنا: در مصاحبه قبلی با حضرتعالی که قبل از برگزاری همهپرسی برگزار شد، فرمودید:«هرچند خواست استقلال برای کردهای عراق، خواستی دیرینه است اما عدم توجه به پیامدهای آن ممکن است تبعات بیشتری برای خود کردها داشته باشد؛ چرا که را آینده تنها گام نهادن در راستای آرزوها نیست، بلکه پاسداشت دستاوردها نیز هست».امروز ارزیابی شما از دستاوردها و آرزوهای برباد رفته رهبران اقلیم چیست؟
زندی: آنچه آن زمان مطرح شد، امروز به آن بیشتر اعتقاد دارم. خواست استقلال کردستان عراق، خواستی عمومی است، اما تحقق آن در شرایط کنونی نه مقدور و نه مطلوب است.
مقدور نیست زیرا تحولات پس از همهپرسی و تحرک نظامی بعدی دولت عراق در بازپسگیری کرکوک، نشان داد که این موضوع امکانپذیر نیست و یک اشتباه استراتژیک است. مطلوب هم نیست زیرا اگر کردهای در ساخت ملی کنونی امکان زیست انسانی را دارند، نیازی به ورود به فرایند پرچالش و پردردسر ساخت یک دولت ملی دیگر نیست.
این صحبت ممکن است برای کردها قابل قبول نباشد که رویای تشکیل یک دولت کردی مستقل دارند، اما واقعیت زیست انسانی، رویایی است که قابلیت پیگیری بیشتری دارد؛ زیرا هیچ تضمینی نیست که دنیای پس از استقلال کردها، دنیای بهتری برای زیست انسانی و محترمانه و آبرومندانه برای آنها باشد. گام نهادن در آینده جذاب اما نامشخص، حداقل در شرایط کنونی و در مرحله «تثبیت» دستاوردها، مطلوب نیست.
بر این اساس، باور من این است که علیرغم اشتباه استراتژیک بارزانی در برگزاری همهپرسی، وضعیت اقلیم کردستان عراق جز در مباحث داخلی اقلیم، تغییر چندانی نکرده است و انتخابات اخیر این کشور نیز روشنگر این موضوع است.
هنوز دستاوردهای کردها در عراق بهویژه در حوزه دریافت ویژه ۱۷ درصدی از درآمد نفت و ایجاد رشد و توسعه اقتصادی و تحکیم هویت کردی مشترک میان تمام طوایف و نیروهای جدیدِ جویای موقعیت در این کشور برای افزایش خواست استقلال، مهیا نیست.
ایرنا: در حال حاضر در اقلیم کردستان عراق تصمیمگیر اصلی کیست؟ بارزانی چه نقشی در تصمیمگیریها دارد؟
زندی: از نظر اداری هنوز دستهبندی قبلی در حال اجرا است. امور کلی و رسمی در اختیار حزب دموکرات کردستان به رهبری بارزانی است و در سطح ملی و رییسجمهوری همچنان که با انتخاب برهم صالح مشخص شد در اختیار اتحادیه میهنی قرار دارد. در عین حال موقعیت دو طرف در حوزه جغرافیایی زیست خود یعنی حزب دموکرات در اربیل و اتحادیه در سلیمانیه وضعیت غالب را دارند.
اما وضعیت کلی در اقلیم نشان میدهد که ضمن برخی اختلافات میان دو حزب اصلی کردستان پس از همهپرسی و تحرک نظامی دولت عراق، همچنان وضعیت غالب با حزب دموکرات است که با ۴۲ درصد در قبال اتحادیه با ۲۰ درصد جلو است. در عین حال بیش از ۶۰ درصد قدرت همچنان در اختیار این دو حزب است و احزاب و گروههای جدید نظیر گوران، نسل جدید و جماعت اسلامی همچنان در کنار این دو حزب اصلی و طایفگی فعالیت دارند و آینده وضعیت آنها تابع اقدامات دو حزب اصلی است.
ایرنا: نحوه حضور و فعالیت تأثیرگذاری احزاب کرد در فرایند تشکیل پارلمان و دولت عراق را چطور ارزیابی میکنید؟ آیا کردها میتوانند امیدی به مذاکراتی که قبل از همهپرسی با دولت عراق داشتند، داشته باشند؟
زندی: بله تصور میکنم کردها باید بر موضوعات کنونی و تثبیت وضعیت خود اقدام کنند. تجربه گذشته عراق در قبال داعش و همچنین برهمخوردن وضعیت داخلی این کشور که مجال بهرهگیری از این شرایط را برای کردها در همهپرسی فراهم کرد و اشتباهات مالکی در قبال کردها تماماً بایستی درس مناسبی برای تنظیم روابط دو طرف در آینده باشد.
آنچه در دوره پساصدام در عراق رخ داده با توجه به سابقه تاریخی این کشور، نیز قابل قبول نبود و لذا حداقل در راه آینده مسیر عقلانی در دستورکار قرار گیرد.
ایرنا: سمتوسوی روابط اقلیم کردستان عراق با ایران طی این مدت چگونه بوده است آیا قول و قرارهای رهبران حزب دموکرات (آنطور که سردار باقری اشاره کردند) مبنی بر عدم اقدام نظامی گروههای مسلح از خاک اقلیم علیه ایران، منتفی شده است؟
زندی: واقعیت این است که پس از موضوع همهپرسی و همکاری ایران با دولت عراق در بازپسگیری کرکوک، نارضایتی زیادی در میان کردها پدیدار شد که آن را نوعی مقاومت کشورهای منطقهای و جهانی در قبال خواست مردم کرد دانستند. در این شرایط پیشبینی برخی تحرکات امری عادی است که ممکن است حتی تحت کنترل مقامات محلی هم نباشد.
لذا هیچ اقدام نظامی علیه خاک ایران صورت نگرفته، اما زمینه تحرک برخی نیروهای کردی ایرانی و همچنین با توجه به حمایت اسراییل از همهپرسی اقلیم، پیشبینیپذیر بود که نوع حمله موشکی ایران به آن نشان از آمادگی و هشیاری از قبل موجود داشت.
ایرنا: طی ماههای اخیر بعضاً برخی مقامات کشورمان به نقش اربیل در بیثباتسازی سیاسی و اقتصادی علیه ایران اشاره کردهاند، چرا شاهد چنین اظهاراتی از سوی مقامات ایران هستیم. نقش و سرمایهگذاری عوامل بیرونی در اتفاقات ماهها و یکی دو سال اخیر را چگونه می بینید؟ آیا امکان دارد به نوعی کنترل اوضاع از دست دوطرف (تهران و اربیل) خارج شود؟
زندی: نخست از قسمت آخر پرسش شما شروع میکنم، تصور اینکه درگیری بین ایران و اقلیم رخ دهد تقریباً تا زمان کوتاه مدت و قابل پیشبینی، منتفی است. اما ایران با کشورهای منطقه بهویژه عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی در مسایل منطقهای بهخصوص وضعیت سوریه در وضعیت اختلاف شدیدی قرار دارد که دولت آمریکا نیز در صف مقابل ایران و در پشت صحنه از کشورهای مخالف ایران حمایت میکنند.
در این شرایط موضوعات و مباحث بسیاری در دستورکار قرار دارد که همه آنها همزمان در حال پیگیری است؛ اهداف چندی از جمله در وجه حداقلی و خروج از سوریه گرفته تا به هم زدن اوضاع داخلی ایران در دستورکار است که به نظر میرسد تاکنون نتیجهبخش نبوده است.
اما آنچه در اینجا به بحث ما مرتبط است این است که به نفع اربیل نیست که در این شرایط وارد این دعوای جدی کشورهای منطقهای شود و ضرورتی برای این کار و نفعی هم برای اقلیم در این جریان در حال حاضر متصور نیست. هرنوع تحرکی در این زمینه، تنها باعث خواهد شد که بحران سوریه به اربیل منتقل شود که به نظرم خواست موردنظر ایران هم نیست و تلاش تهران در این شرایط ایجاد جو مناسب در این کشور برای استقرار نظم و تثبیت امور در راستا منافع ملی و تمامیت ارضی عراق است که این شرایط با منافع ملی ما نیز تطابق دارد.
ایرنا: با توجه به این مسایل، چشمانداز روابط سیاسی و بهویژه روابط اقتصادی تهران و اربیل را با توجه به در پیش بودن تحریمهای آمریکا علیه ایران چگونه میبینید؟
زندی: روابط سیاسی ایران و اقلیم چندان که باید جز در مواردی که در پرسش قبلی شما اشاره شد، مشکلاتی درپی نخواهد داشت و تصور میکنم که در این شرایط این روابط تأثیری نخواهد داشت. تنها موضوعی که برای ایران اهمیت دارد تعامل اقتصادی است که با توجه به صادرات بخشی از نفت کرکوک از طریق ایران، تداوم رابطه اقتصادی ایران و اربیل در آینده با استقبال مواجه باشد و چندان که باید امکان بهرهبرداری از آن برای فشار از ایران مقدور نباشد زیرا آنقدر در تراز خارجی ایران قابل توجه نیست و دیگر این که این رابطه بیشتر به نفع اقلیم است.
استاد دانشگاه شهید بهشتی:وضعیت اقلیم کردستان عراق تغییری نکرده است
