چاپ اول کتاب جغرافیای مرز (با تأکید بر مرزهای ایران) در سال ۱۳۸۸ به همت محمد اخباری و محمد حسن نامی توسط انتشارات سازمان جغرافیایی نیروی مسلح منتشر شد.
چاپ دوم این کتاب یک سال بعد یعنی در سال ۱۳۸۹ به تیراژ ۳۰۰۰ جلد در اختیار علاقمندان و مسئولین امر قرار گرفت.
در فصل اول کتاب به تاریخچه، مفهوم و تعریف سرحد و مرز پرداخته شده است، فصل دوم آن نیز به مرزهای ایران قبل از اسلام می پردازد و مرزهای ایران در دوران حکومت جمهوری اسلامی نیز از جمله مباحثی است که در این کتاب آمده است.
در بخشی از پیشگفتار کتاب حاضر آمده است: سرحدات و مرزها از جمله موضوعاتی در جغرافیای سیاسی هستند که از جایگاه برجسته و پراهمیتی در این رشته برخوردار می باشند. از آنجا که شناخت ماهیت، کارکردها و اشکال متفاوت مرز در شکل دهی مناسبات و تعاملات بین انسان ها، کشورها، ملت ها و… جایگاه برجسته دارد. شناخت این مسایل با توجه به تحولات صورت گرفته در جهان می تواند کمک شایانی در زمینه تعاملات مناسب و قاعده مند و به دور از کشمکش و درگیری در بین انسان ها، کشورها و… را سبب گردد.
از ابتدای خلقت تا کنون، انسان به طور فطری در طول حیات خود همواره در تلاش بوده است تا در حد توانایی اش، ضرر و زیان را از محدوده ی زندگی خویش دور سازد و از ثروت ها و منابع موجود، بیشترین بهره را ببرد. خوی سودطلبی افراد و محدود بودن منابع ثروت ها در بستر زمان، سبب برخورد منافع و بروز اختلاف ها و تنش های فردی و گروهی و وقوع جنگ های خونین و ویران گر شده است که این خود نیاز به مرزبندی و محدوده بندی را بین انسانها الزامی می کند.
انسان برای مشخص ساختن محیط پیرامون خود، به گونه ای که با گستره فعالیت همسایگان آن تداخل نداشته باشد، ناچار به تعیین خطوط قراردادی در بخش پایانی و پیرامونی محیط زیست یا قلمرو خود است. نوع گسترش یافته این مفهوم خط پیرامونی که گستره فعالیت یک ملت را مشخص می سازد و جنبه سیاسی پیدا می کند که «مرز» خوانده می شود. خطوط مرزی از نشانه های تفکیک دولت های جدید است که با خط باریک و نازکی دو دولت را از هم جدا می کند و قلمرو رسمی اعمال اراده سیاسی آنها را نشان می دهد.
«مرزها اهمیت بسیاری در گفتمان مربوط به حاکمیت دارند. مسأله صرفاً این نیست که مرزهای فیزیکی یک کشور مستقل را از کشور مستقل دیگر جدا می کنند، بلکه مسأله مهم مرزهای فرهنگی است که موافق را از مخالف جدا می کند و نیز مرزهای فکری که وطن را از بین المللی، وحدت را از هرج و مرج و عام را از خاص متمایز می کند.
به طور کلی تحولات دوران معاصر ماهیت مرزها را نتوانسته است، تحت تأثیر قرار بدهد. چون ماهیت مرز بر اساس تفاوت در جهان خلقت شکل گرفته است که این خود اساس خلقت جهان را نشان می دهد.
گفتنی است در بخش های پایانی کتاب نیز نقشه های متعددی از موقعیت های مختلف و قلمروهای حکومت های حاکم بر ایران به خوبی نشان داده شده است.
به گزینی: محمدنقی دیده بان
