ب) استفاده از رود و کانال برای تعیین خط مرزی در مقایسه با رشته کوه با توجه به مزیت های آن عبارت است از: ۱- وجود مسیر مشخص بر روی نقشه؛ ۲- پهنای کم در مقایسه با رشته کوه که به هنگام علامتگذاری بر روی زمین معمولاً مشکلات کمتری ایجاد می کند.
در مرحله تحدید حدود در معاهدات مرزی، معمولاً باید ذکر شود که خط مرزی از تالوگ رودخانه (قعر المیاه) یعنی عمیق ترین بخش بستر رودخانه عبور می کند، یا از خط میانه رودخانه (وسط المیاه) می گذرد. بهترین مرز در رودخانه های قابل کشتیرانی، خطی است که در امتداد تالوگ رود ترسیم شده باشد و در این صورت است که هر دو دولت مجاور می توانند بخشی از کانال قابل کشتیرانی را در خاک خود داشته باشند، در حالی که اگر خط مرز در چنین رودخانه ای از خط میان رود بگذرد، ممکن است تمامی کانال قابل کشتیرانی در طرف یک کشور باقی بماند و در نتیجه کشور دیگر بر بخش غیر قابل کشتیرانی حاکمیت داشته باشد. از اشکالاتی که ممکن است رودخانه، به عنوان یک مرز سیاسی بین دو کشور ایجاد کند، بر هم زدن اقتصاد یک حوضه طبیعی است. علاوه بر تمام این مشکلات، چون رودخانه یک عامل طبیعی و قابل تغییر است، مسلماً نمی تواند نقش یک خط ثابت را بخوبی ایفا کند. در نتیجه حرکت وضعی زمین و نیروی کوریولیس، حرکت آب در اغلب رودخانه ها به صورتی است که بر زمین های ساحل یک طرف می افزاید و از ساحل طرف مقابل کم می کند. برای مثال، می توان از رود ارس مرز بین ایران و آذربایجان در غرب دریای خزر نام برد. جریان آب رود ارس متمایل به ساحل راست است و بتدریج زمین های ایران به زیر آب رفته، بر زمین های ساحل متقابل افزوده می شود. در مقابل این گونه تغییر تدریجی مسیر، برخی رودها در نواحی خشک مسیر خود را ناگهان تغییر می دهند؛ اگر از چنین رودهایی به عنوان مرز استفاده شود، اشکالات زیادی به بار خواهد آمد. بهترین مثال رود هیرمند است که در مرز ایران و افغانستان جاری است. این رودخانه تا به حال چندین بار طغیان کرده و تغییر مسیر داده است. در نتیجه دو کشور مجبور شده اند بر سر مسیر جدید خط مرز با یکدیگر توافق کنند. در خصوص دریاچه ها، معمولاً خط منصف به عنوان مرز شناخته می شود. در تعیین این خط، بویژه در مرحله علامتگذاری باید دقت کافی را بعمل آورد؛ زیرا این موضوع در مسئولیت های دو دولت همسایه نسبت به غرق کشتی ها و نظارت بر امور ماهیگیری و غیره تأثیری فراوان می گذارد. دریاچه های پنجگانه نیز که قسمتی از مرز بین ایالات متحده و کانادا را تشکیل می هند، به همین ترتیب به دو بخش مساوی تقسیم شده اند.
ج) در مورد سایر عوارض طبیعی مانند جنگل، باتلاق، بایستی اشاره نمود که صحرای آفریقا مدتها در جدا کردن دو تمدن مشخص ساوانا و مدیترانه نقش مهمی داشته است. جنگل های شمال اروپا نیز نقش مشابهی در جدا کردن فندلاندی ها از روس ها و لیتوانی ها از مردم لهستان را داشته اند. باتلاق ها در مقایسه با جنگل ها و صحراها دارای وسعت کمتری هستند و در نتیجه، از نظر نظامی کمتر مورد توجهند.
منبع: کتاب جغرافیای مرز با تاکید بر مرزهای ایران
به گزینی: الناز قنبری
دانستنی های مرزی ۱۳انواع مرزهایی که با استفاده از عوارض طبیعی مشخص می شوند-۲