دکتر یوسف حسنزاده، استاد پیشکسوت گروه آب دانشکده مهندسی عمران دانشگاه تبریز : اشتباه یک نفر مهندس عمران در طراحی و یا اجرای یک پروژه عمرانی، ممکن است خسارت های جانی و مالی جبران ناپذیری به جامعه وارد شود و برعکس با مدیریت هوشمندانه و کارشناسانه مهندسان، جلوی رخداد بسیاری از فجایع گرفته می شود.
به گزارش مرزنیوز و به نقل از نشریه عمران پژوه؛ گفت و گوی حاضر حاصل تلاش دست اندرکاران نشریه عمرانپژوه با دکتر یوسف حسنزاده، استاد پیشکسوت گروه آب دانشکده مهندسی عمران دانشگاه تبریز است، که مشروح آن در پی می آید:
با عرض سلام و تشكر از اينكه وقت گرانبهاي خودتان را در اختيار ما قرار داديد، آقای دکتر در ابتدا لطفاً خلاصهای از سوابق علمی و اجرایی خودتان را بفرمایید.
من در اول بهمن سال ۱۳۲۶ در شهرستان خوی متولد شدم. دورههای تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در این شهرستان گذراندم و در سال ۱۳۴۶ وارد دانشگاه تبریز شدم. در سال ۱۳۵۰ با دانشنامه لیسانس مهندسی آب از دانشگاه تبریز فارغ التحصیل شدم. دوره سربازی را بین سالهای ۱۳۵۰-۱۳۵۲ به عنوان افسر سپاه ترویج و آبادانی در طرح سد زرینهرود وزارت نیرو گذراندم. پس از اخذ بورس تحصیلی در سال ۱۳۵۳ جهت ادامه تحصیل عازم فرانسه شدم. در سال تحصیلی ۱۳۵۳-۱۳۵۴ دوره عالی هیدرولیک را در پلیتکنیک تولوز با موفقیت گذراندم. جهت ادامه تحصیل در رشته مکانیک سیالات و هیدرولیک، در سال ۱۳۵۴ وارد دانشگاه پیر ماری کوری پاریس (دانشگاه پاریس VI) شدم. در سالهای ۱۳۵۵ و ۱۳۵۷ به ترتیب موفق به اخذ دانشنامههای کارشناسی ارشد (D.E.A) و دکترای مهندسی در رشته مکانیک سیالات از این دانشگاه شدم. پس از اتمام دورههای تحصیلات دانشگاهی، در سال ۱۳۵۷ به ایران مراجعت و در اول فروردین ماه سال ۱۳۵۸ به عنوان استادیار در دانشکده فنی دانشگاه تبریز مشغول به کار شدم. در سال تحصیلی ۱۳۶۷-۱۳۶۸ جهت گذراندن فرصت مطالعاتی و دوره فرا دکتری وارد دانشگاه پلیتکنیک مونترال کانادا شدم. پس از اتمام دوره به میهن مراجعت و در دانشکده فنی به امور آموزشی، پژوهشی و اجرایی ادامه دادم. در سال ۱۳۶۸ به مرتبه علمی دانشیاری در دانشگاه تبریز ارتقاء یافتم. همچنین، در سال تحصیلی ۱۳۷۸-۱۳۷۹ جهت گذراندن فرصت مطالعاتی و دوره فرا دکتری وارد دانشکده مهندسی کاردیف دانشگاه ولز انگلستان شدم. پس از اتمام این دوره نیز به ایران بازگشتم و در سال ۱۳۷۹ به مرتبه علمی استادی دانشگاه تبریز ارتقاء یافتم. در ۲۲ اسفند ماه سال ۱۳۹۶ با درخواست شخصی و با مرتبه علمی استاد پایه ۴۶ به کسوت بازنشستگی درآمدم. در این دوره نیز، به پاس فعالیتهای آموزشی، پژوهشی و اجرایی موثر در ارتقاء و اعتلای دانشکده فنی و مهندسی عمران دانشگاه تبریز موفق به کسب افتخارات و جوایز به شرح زیر نائل شده ام:
- دريافت جايزه و لوح تقدير از رياست محترم جمهوري اسلامي ايران به مناسبت برگزیده شدن به عنوان استاد نمونه کشوري در سال تحصیلی ۱۳۸۷-۱۳۸۸.
- دريافت جايزه و لوح تقدير از طرف دانشگاه تبريز به مناسبت برگزیده شدن به عنوان استاد نمونه کشوري در سال ۱۳۸۷-۱۳۸۸.
- دريافت جايزه و لوح تقدير از طرف انجمن هيدروليک ايران به مناسبت برگزیده شدن به عنوان پيشکسوت هيدروليک ايران در سال ۱۳۸۴-۱۳۸۵.
- دريافت جايزه و لوح تقدير از طرف دومين جشنواره مهندسي آب ايران به مناسبت برگزیده شدن به عنوان پيشکسوت مهندسي آب ايران در سال ۱۳۸۸.
- دریافت جایزه و لوح تقدیر از طرف چهارمین همایش ایز به مناسبت برگزیده شدن به عنوان تأثیرگذار در جامعه مهندسی در روز مهندس سال ۱۳۹۳.
- دريافت جايزه و لوح تقدير از طرف دانشگاه تبريز به مناسبت برگزیده شدن به عنوان پژوهشگر اول و پژوهشگر منتخب دانشکده عمران در سالهای ۱۳۸۲، ۱۳۸۵، ۱۳۹۱ و ۱۳۹۵.
- دريافت لوح سپاس و تنديس پنجاهمين سال تأسيس دانشکده فني از طرف کانون فارغ التحصيلان دانشکدههاي فني دانشگاه تبريز.
- دریافت لوح تقدير و نشان بزرگداشت هشتمين سده آموزش عالي در تبريز و هفتادمين سال تأسيس دانشگاه تبريز به پاس تلاشهاي بيوقفه در اعتلاء و ارتقاي دانشگاه تبريز در سال ۱۳۹۷.
- برگزیده شدن بهعنوان چهره ماندگار مهندسی آب و هیدرولیک ایران از طرف دبیرخانه نهمین همایش ملی سامانههای سطوح آبگیر باران ایران به پاس یک عمر فعالیتهای صادقانه در عرصه مهندسی آب و هیدرولیک ایران در سال ۱۳۹۹.
به موازات انجام فعالیت های آموزشی و پژوهشی، اهم فعالیت های اجرایی من نیز در دانشگاه تبریز به شرح زیر بوده اند:
- رئيس دانشكده فني و مهندسي عمران از سال ۱۳۸۲ لغايت ۱۳۸۴.
- معاون پژوهشی دانشکده فنی از سال ۱۳۷۱ لغايت ۱۳۷۳.
- معاون دانشکده تکنولوژی از سال ۱۳۵۸ لغايت ۱۳۶۲.
- مدير امور آموزشی و پژوهشی دانشکده فنی از سال ۱۳۶۲ لغايت ۱۳۶۷.
- مدير گروه عمران – آب از سال ۱۳۶۹ لغايت ۱۳۷۶ و از سال ۱۳۷۸ لغايت ۱۳۸۰ و از سال ۱۳۸۴ لغايت ۱۳۸۸.
- عضو هیئت ممیزه دانشگاه تبریز از سال ۱۳۸۴ لغایت ۱۳۹۰ و عضو و رئیس کمیسیون تخصصی گروه فنی مهندسی مکانیک، عمران و رشتههای مرتبط از سال ۱۳۸۴ لغایت ۱۳۹۲.
- عضو هیئت ممیزه دانشگاه صنعتی سهند تبریز از سال ۱۳۸۴ لغایت ۱۳۸۸.
- عضو هیئت ممیزه دانشگاه محقق اردبیلی از سال ۱۳۹۱ لغایت ۱۳۹۵.
آقای دکتر چرا دانشگاه تبریز و رشته مهندسی عمران را برای ادامه تحصیل انتخاب کردید؟
دانشگاه تبریز به عنوان دومین دانشگاه بزرگ کشور و نزدیکترین دانشگاه به محل زندگی من بود. لذا، برای من از اولویت اول و جذابیت بیشتری برخوردار بود. همچنین، با توجه به اینکه من علاقه زیادی به رشته مهندسی آب داشتم و این رشته نیز در دانشگاه تبریز وجود داشت، دانشگاه تبریز را برای ادامه تحصیل با میل و اشتیاق فراوان انتخاب کردم.
آقای دکتر شما از بنیانگذاران گروه آب در دانشکدههای مهندسی عمران و کشاورزی دانشگاه تبریز هستید، در ابتدا چه اهدافی برای این اقدام در نظر گرفته شده بود و به نظر جنابعالی اکنون چه میزان از این اهداف محقق شده است؟
من بنیانگذار رشته مهندسی عمران- آب در دانشکده فنی و مهندسی عمران دانشگاه تبریز بودم. این رشته را حدود ۴۰ سال پیش با دوره کارشناسی در دانشکده فنی دانشگاه تبریز آغاز کردیم و به مرور زمان دوره های مختلف کارشناسی ارشد و دکتری را نیز در گروه آب ایجاد و توسعه دادیم. همچنین، آزمایشگاه هیدرولیک و مدلهای هیدرولیکی را نیز در گروه آب تأسیس، تجهیز و راهاندازی کردیم که هم دروس آزمایشگاهی دورههای کارشناسی دانشکده مهندسی عمران را سرویس میدهد و هم آزمایشات لازم برای موضوعات پایاننامه های کارشناسی ارشد و رساله های دکتری در آنجا انجام می گیرد. اخیراً نیز به عنوان عضو هیئت موسس توانستیم مجوز تأسیس پژوهشکده محیطزیست و قطب علمی هیدروانفورماتیک را در دانشکده عمران دانشگاه تبریز از وزارت محترم علوم، تحقیقات و فناوری دریافت کنیم. به موازات انجام فعالیت های آموزشی، پژوهشی و اجرایی در دانشکده فنی و مهندسی عمران، من این افتخار را نیز داشتم که در ایجاد و توسعه رشتههای مختلف کارشناسی ارشد و دکتری در گروه آب دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز به عنوان عضو هیئت موسس فعالانه همکاری داشته باشم.
همچنین، جهت ترویج و توسعه علوم و مهندسی آب و هیدرولیک در کشور نیز، همکاریهای نزدیک با سایر دانشگاهها و سازمانهای مرتبط داشتهام که به برخی از آنها در اینجا اشاره میکنم.
- عضو هیئت موسس انجمن هیدرولیک ایران از سال ۱۳۷۳.
- عضو هیئت موسس کمیته ملی سدهای بزرگ ایران، کمیته فنی هیدرولیک از سال۱۳۶۱.
- عضو کارگروه تخصصی سیل و مخاطرات رودخانههای استان آذربایجان شرقی، به عنوان نماینده دانشگاه تبریز منطقه ای.
به عنوان بنیانگذار و عضو هیئت علمی رشته مهندسی عمران- آب، در ابتدا اهداف من از یکسو ایجاد رشته آب با گرایش های مورد نیاز کشور جهت کنترل سیلاب، ذخیره، انتقال، تأمین و توزیع بهینه آب در بخش های مختلف صنعت، کشاوری و بهداشت بوده و از سوی دیگر، تربیت نیروی انسانی متخصص، متبحر و کارآمد برای مدیریت بهینه آب در بخشهای مذکور بوده است؛ بنابراین وقتی از دیدگاه تربیت نیروی انسانی متخصص از نظر کمی و کیفی به کارنامه خود نگاه می کنم، نتیجه مطلوب و افتخارآفرین بوده که مراتب از طرف مسئولین محترم دانشگاه، وزارت عتف و فارغ التحصیلان نیز مورد تأیید، تمجید و تحسین قرار گرفته است. ولی وقتی از دیدگاه میزان موفقیت در انتقال یافته های علمی و تجارب دانشگاهی به بخشهای کشاورزی و صنعت نگاه می کنیم، عملکرد در میدان عمل در بسیاری از موارد ناموفق، مأیوس و نگرانکننده است. در اینجا می توان به مواردی نظیر راندمان پایین آبیاری در بخش کشاورزی، مشکلات موجود در مدیریت سیلاب شهری، کاهش شدید تراز آبهای زیرزمینی و فرونشست زمین های زراعی، کاهش شدید تراز آب دریاچه ارومیه اشاره کرد. علل آن را نیز باید در ضعف وجود ارتباط دانشگاه با صنعت، عدم توجه به اثرات زیستمحیطی اجرای پروژه ها و طرح های عمرانی، عدم رعایت اصول و مبانی توسعه پایدار در بخش کشاورزی و نبود و یا ضعیف بودن آموزش همگانی در کشور جستجو کرد.
آقای دکتر جنابعالی بخش بیشتر تحصیلات خودتان را در دانشگاههای خارج از کشور گذراندید، لطفاً از تجربیات این دوران برای ما بفرمایید.
در کشورهای پیشرفته، امکانات آموزشی و پژوهشی در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی بسیار بالاست و اغلب پروژه های تحقیقات دانشگاهی مورد حمایت صنایع و سازمان ها هستند. در حالی که امکانات آموزشی و پژوهشی در کشور ما بسیار ضعیف است. به طوری که سهم پژوهش از لایحه بودجه کشور ما، در مقایسه با کشورهای پیشرفته بسیار کم است و اختصاص یک درصد بودجه دستگاهها به پروژه های پژوهشی نیز عملاً رعایت نمی شود. به عنوان مثال، بر اساس آخرین آمار موجود، سهم بودجه پژوهشی در برخی کشورها از تولید ناخالص ملی بدین شرح است: چین ۲ درصد، آمریکا ۸/۲ درصد، فرانسه ۳/۲ درصد، هند ۱ درصد، کره جنوبی ۶/۳ درصد، آلمان ۹/۲ درصد، ژاپن ۴/۳ درصد، روسیه ۵/۱ درصد و ایران ۵/۰ درصد.
برای دانشجویانی که به تازگی تحصیل در رشته مهندسی عمران را آغاز کردهاند، چه صحبتی دارید.
در ابتدا عرض خیر مقدم و آرزوی سلامتی و موفقیت دارم به دانشجویان عزیز ورودی های جدید دانشکده مهندسی عمران، توصیه من به این عزیزان و همه دانشجویان معزز نیز این است که دروس و تکالیف آموزشی و پژوهشی خودشان را با عشق و علاقه و با امید فراوان به آینده کسب و تعقیب نمایند و به اهمیت نقش خود در عمران و آبادانی کشور خود واقف باشند و بدانند که با اشتباه یک نفر مهندس عمران در طراحی و یا اجرای یک پروژه عمرانی، ممکن است خسارت های جانی و مالی جبران ناپذیری به جامعه وارد شود و برعکس با مدیریت هوشمندانه و کارشناسانه مهندسان، جلوی رخداد بسیاری از فجایع گرفته می شود.
آقای دکتر ممنون میشویم اگر نظر خود را در خصوص همفکری و همکاری دانشگاه با پیشکسوتان بفرمایید. آیا تاکنون برنامهای از طرف دانشگاه برای این منظور در نظر گرفته شده است؟
آقای دکتر سرورالدین در زمان ریاست خود در دانشگاه تبریز، اساتیدی را به عنوان اعضای اتاق فکر دانشگاه تبریز انتخاب کردند و حکم انتصاب دادند. در مدت ریاست خود نیز چندین بار جلسه اتاق فکر را تشکیل دادند که من هم به عنوان عضو اتاق فکر در آن جلسات افتخار حضور داشتم. بعد از ایشان چنین جلساتی جهت استفاده از فکر و خرد جمعی پیشکسوتان تشکیل نشده است. و لاکن، در مناسبتهایی نظیر هفته پژوهش، روز معلم، بازدید عید نوروز و افطاری از پیشکسوتان نیز دعوت به عمل میآورند. همچنین، استادان پیشکسوت میتوانند در هر ترم ۱۰ واحد در دورههای تحصیلات تکمیلی تدریس داشته باشند. بنابراین، تعامل هیئت رئیسه محترم دانشگاه تبریز و دانشکده مهندسی عمران با اساتید پیشکسوت بسیار محترمانه و دوستانه است که جای تمجید، تقدیر و تشکر دارد.
چه توصیهای برای پیشرفت و توسعه دانشگاه در مسیر دانشگاه نسل سوم دارید؟
دانشگاههای مدرن از بدو تأسیس سه نسل مختلف را تجربه کردهاند. دانشگاههای مدرن نسل اول، عموماً آموزشی و مبتنی بر فعالیتهای تعلیمی، دانشگاههای نسل دوم، عموماً پژوهشی و مبتنی بر فعالیتهای تحقیقاتی بودند. پیشرفتهای علمی و فناوری رخ داده در دو سده گذشته، مرهون دانشگاههای نسل دوم بوده است که کشف کاستیها در دانش گذشته و ارائه ایدههای نو، موتور محرک این دانشگاه ها بوده است.
دانشگاههای نسل سوم نیز، عموماً کارآفرین و مبتنی بر کارآفرینی و حل مسائل جامعه با رویکرد علمی و نظامیافته در تعامل با محیط پیرامون هستند. بنابراین، یکی از اهداف مهم و کلیدی دانشگاه نسل سوم یا کارآفرین، توسعه مهارتهای شغلی، حرفهای و شایستگیها و توانمندسازی دانشجویان و استادان، همسو با فرآیند توسعه ملی و حل مسائل و معضلات جامعه به روش علمی است. دانشگاه نسل سوم، تنها به دنبال آموزش و پژوهش نیست و سعی دارد با سرمایهگذاری روی نوآوری و تجاریسازی ایدههای تولید شده در دانشگاه، به تولید ثروت و کارآفرینی بپردازد. در دانشگاههای نسل سوم، آموزش و پژوهش اهداف نوآوری و کارآفرینی را تعقیب میکنند و پژوهشهای تعریف شده در جهت جوابگویی به نیازهای جامعه، صنایع و کسب و کارها هستند.
با توجه به نقش مهم و درخشان دانشگاههای نسل دوم در توسعه علم و فناوری در دو سده گذشته، حفظ و تقویت این دانشگاهها به موازات دانشگاههای نسل سوم که دانشگاههای کارآفرین با محیط خلاق، نوآور و فرصتساز به شمار میروند، در کشور ما ضروری است. همچنین، توصیه میشود پژوهشهای دانشگاهی منطبق با نیازهای کشور انجام گیرند.
و اما کلام آخر
در پایان، از زحمات شما عزیزان و تیم همکاران نشریه عمرانپژوه تقدیر و تشکر میکنم. موفق باشید.
مصاحبه: مهران داداشزاده – ناردین جباریان پاکنژاد