کوه خواجه تنها عارضه طبیعی دشت سیستان است که در هنگام پر آبی تالاب بین المللی هامون به عنوان جزیره کوچکی در میان آبهای خروشان اوشیدا (هامون) خودنمایی می کند ،اینک در حسرت روزهای خوش پرآبی هامون روزگار می گذراند و با این وجود خیل گردشگران در نوروز را پذیرا است.
مرزنیوز به نقل از ایرنا، سرزمین سیستان با تاریخ چندین هزار ساله خود به عنوان نگینی درخشان در کویر شرق ایران و بهره بردن از آثار متعدد باستانی و تاریخی و فرهنگی هر چند با قهر طبیعت و خشکسالی رو به رو شده اما هر ساله به ویژه ایام نوروز پذیرای هزاران میهمان و مسافر نوروزی است.
سیستان قبل از خشکسالی ۱۸ ساله همواره میزبان بخش عمده ای از مردم مناطق مختلف استان و کشور را برای سیاحت از جاذبه های گردشگری و توریستی، آثار باستانی و طبیعت بکر و زیبا به خود جذب می کرد و هم اینک نیز با وجودی که بخش زیادی از سرسبزی آن به دلیل خشکسالی از رونق افتاده، اما جاذبه های تاریخی، فرهنگی و طبیعی به ویژه در ایام نوروز مسافران و گردشگران زیادی را به خود می خواند.
کوه خواجه و آثار و قلعه های تاریخی بنا شده در قله و کمرکش و دامنه آن یکی از جاذبه های طبیعی و تاریخی سیستان است که نوروزگاه شاهد پذیرای هزاران سیستانی و بلوچستانی و سایر هموطنان از سراسر کشور است.
با وجود زیبایی های طبیعی این کوه استوار و اسطوره ای اما نبود فضاهای اقامتی و رفاهی در حاشیه کوه خواجه برای اسکان گردشگران و فقدان مراکز پذیرایی، تجارتی و نبود امکانات اولیه بهداشتی در کنار این اثر تاریخی از جذابیت آن کاسته، هر چند گردشگرانی که برای دیدن مناظر زیبا به این مکان برای تفریح و سیاحت سفر می کنند با خود امکانات و چادر می آورند اما وجود اماکن تجاری و اقامتی می تواند بر گرمی بازار آن بیفزاید.
وجود تاریکی مطلق در محیط اطراف کوه خواجه در شب و نبود اطمینان از امنیت شبانه برای عبور و مرور در اطراف این اثر تاریخی و طبیعی از جمله مهمترین مشکلات پیش روی مشتاقان گردشگری است.
آثار تاریخی سیستان و بلوچستان شامل ۹۲۰ تپه و محوطه تاریخی، ۶۵۰بنا و تعدادی غار و درخت طبیعی است.
کوه خواجه دارای آثار تاریخی زیادی از جمله آرامگاه خواجه غلطان، زیارتگاه پیرگندم بریان، کهن دژ (قلعه کافران)، کک کهزاد، دره سوخته، کوشک یا کچک چهل دختران، تپه گچی و چاه کبوتران است.
**آرامگاه خواجه غلطان برفراز کوه خواجه
این بنا در راس کوه خواجه و در جبهه شمال شرقی به شکل مستطیل ساخت شده است و شامل سر در ورودی با طاق تیزه دار و یک اطاق گنبد دار است.
درون این اتاق قبر بزرگی به طول ۳ متر دیده می شود که در کتاب احیاء الملوک شاه حسین سیستانی، آرامگاه مذکور را متعلق به برادر دانیال نبی نسبت می دهد.
این آرامگاه متعلق به خواجه مهدی یکی از نوادگان محمدحنفیه است که به دست سارقین سمرقند شهید شده و مردم سیستان پس از به هلاکت رساندن سارقان برای دفن اجساد به طرف شمال کوه سیستان حرکت کردند و مرحوم خواجه و همراهان را بر فراز کوه سیستان دفن کردند که هم اینک زیارتگاه شده است.
**زیارتگاه پیرگندم بریان
آنچه از گذشته های دور مرسوم بوده بر اساس اعتقادات و باورهای مردم سیستان که نسل به نسل منتقل شده از پیر گندم بریان به عنوان زیارتگاه یاد می شود.
رهگذران از این مسیر مقداری گندم بریان شده را روی زمین می ریزند و دیگران در هنگام عبور تعدادی از این گندمها را جمع کرده و بعنوان تبرک می خورند.
بیش از همه دختران دم بخت گندم ها را به تعداد هفت دانه از لابلای سنگها جمع کرده و میل می کنند تا بخت آنان برای ازدواج باز شود.
**کهن دژ یا قلعه کافران
مهمترین و بزرگترین بخش آثار باستانی کوه خواجه که در شیب جنوب شرقی این کوه قرار گرفته و دارای سه دیواره دفاعی، دروازه اصلی، راهروهای جانبی، حیاط مرکزی، آتشکده و غیره بوده قلعه کافرون است.
این قلعه مشتمل است بر یک قصر و یک معبد که می توان آن را به زمان پادشاه گندوفار نسبت داد.
اهالی منطقه سیستان آن را به قلعه رستم نسبت می دهند و در عصر حاضر این محله به قلعه کافران نیز مشهور است.
بنای قصر در قسمت مرتفع قلعه قرار دارد و با حیاط مرکزی وسیع و یک دروازه و چهار طاقی در بخش جنوبی آن و در دو ضلع غربی و شرقی آن، ایوانهای مسقف وسیعی قرار داشته که به طرف حیاط باز می شوند.
تزیینات معماری به کار رفته در این مکان، شباهت به شیوه یونانی دارد و سر ستون های به سبک درو یک با پیچ های طوماری است.
تزیینات دیگر مانند گل کوچک پرپر به صورت طرح نیلوفری ( لوتوس)، از هنر دوره هخامنشی است و بعضی از آنها به هنر بین النهرین نیز شباهت دارد.
**کک کهزاد
دومین مجموعه در بلندترین نقطه و مشرف بر قلعه کافرون ساخته شده کک کهزاد است که در باورهای اساطیره ای فرمانروای دیوسان در آن منطقه بوده است.
شواهدی از راه پله های سنگی منظمی که ارتباط قلعه کافرون را با کک کهزاد برقرار کرده هم اکنون دیده می شود.
**دره سوخته
در قسمت جنوب کوه خواجه یکی دیگر از شگفتی های این کوه، قدمگاه امام علی (ع) و دره سوخته ای است که به اعتقاد مردم محلی بر اثر پرتاب ذوالفقار آن حضرت به سوی کفار در کنار کوه خواجه به وجود آمده است.
گرچه سندیت این مطالب در هاله ای از ابهام است و بیشتر به داستان های اسطوره ای می ماند اما در میان مردم محلی این اعتقاد به دلیل محکمی برای مقدس دانستن منطقه تبدیل شده است.
این دره به عرض ۵۰ الی ۶۰ متر از پایین کوه آغاز و تا نوک قله ادامه دارد و در برخی مکانها با شیبی تند با مسافت تقریبی بیش از یک کیلومتر بصورت مارپیچ قرار دارد و مسیری آسان وراحت جهت صعود بحساب می آید.
در گذشته که صعود با پای پیاده و سایر مسیرها به سختی صورت می گرفت این دره بهترین مسیر برای رسیدن به زیارت خواجه با توجه به مسافت طولانی محسوب می شد.
در خصوص چگونگی ایجاد این دره که به نظر می رسد پدیده ای طبیعی در کوه خواجه است نقل قولهایی متفاوتی وجود دارد که قبول آن دشوار است اما از آن بعنوان جاذبه های زیبا کوه خواجه می توان یادکرد .
**کوشک یا کچک چهل دختران
کوشک چهل کنجه یا چهل دختران مشرف براین دره و در قسمت شرق آن بر روی نوک قله کوه بصورت دیواره و ارگ قرار دارد.
این بنا قبل از دوران اسلامی، مورد استفاده ساکنین محل بوده و بعنوان دژ نگهبانی و دیدبانی از آن استفاده می شد و تا قرون اولیه اسلامی نیز همچنان مورد استفاده بوده و پس از آن متروک شده است.
با توجه به نوع تکنیک های مورد استفاده در ساخت بنا و نحوه استفاده از مصالح در ساخت عناصر آن زمان بنای آن به دوره ساسانیان باز می گردد.
**تپه گچی
این تپه در قسمت جنوب کوه خواجه و کامل چسبیده به آن است و از دره سوخته به طول ۵۰۰ الی ۶۰۰ متر و تا نزدیکی سر سنگ امتداد یافته است .
در قسمتهایی از این تپه نوعی گچ وجود دارد که در گذشته ساکنان سرسنگ که اغلب دامداران منطقه و تعدادی از صیادان بودند جهت سفید کردن درون منازل از آن استفاده می کردند وبه جهت وجود همین گچ ها به تپه گچی معروف شده است.
**چاه کبوتران
این چاه در قسمت شرق کوه خواجه و در کوهپایه با فاصله حدودا ۵۰ متر یا بیشتر از سطح زمین واقع شده است.
نقل قول گذشتگان حکایت از عمق بیش از صد متری این چاه دارد و محلی مناسب برای زیست کبوتران کوهی بوده است.
در گذشته نه چندان دور و زمان پر آبی دریاچه هامون این چاه نیز دارای آب بوده است بطوریکه وقتی یک سنگ را از ابتدا رها می کردند ثانیه ها طول می کشید تا به انتها رسیده و از صدای برخورد آن مشخص بود .
درباره این چاه نقل قول های متفاوتی از گذشتگان وجود دارد که مهمترین آن این است که در انتها و قسمت پایین یک راه ارتباطی از شرق کوه خواجه به طرف غرب وجود داشته است.
در حال حاضر نیز وجود این چاه کاملا مشهود است که بر اثر نفوذ شن و ماسه از عمق آن کاسته شده و به جهت خشکسالی فاقد آب است .
عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: فراوانی آثار باستانی و تاریخی سیستان به اندازه ای است که بسیاری از دانشمندان و کارشناسان ایرانی و خارجی از آن به عنوان ‘سرزمین آفتاب’ یاد کرده و این منطقه را بهشت باستان شناسان معرفی کردند.
روح الله شیرازی اظهار داشت: سیستان با سابقه ای درخشان در تاریخ و تمدن ایران اسلامی هنوز نتوانسته از توانمندی خود برای رونق اقتصادی و توسعه گردشگری استفاده کند.
وی بیان کرد: کوه خواجه و بسیاری از مجموعه های تاریخی آن از جمله کاخ و معبد(قلعه رستم، قلعه کافران، قلعه سام)، قلعه کوک کهزاد، قلعه چهل دختر، قلعه سرسنگ، زیارتگاه خواجه غلتان، ساختمان پیرگندم بریان و خانه شیطان، ساختمانهای آرامگاهی قدیمی و قبور دوران اسلامی از جمله آثار تاریخی و کهن سیستان است.
وی افزود: کوه خواجه با توجه به قدمت تاریخی آن از جایگاه ویژه ای در میان آثار باستانی ایران برخوردار است و این اثر تاریخی می تواند در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سیستان نقش داشته و نتوانستیم به خوبی از این بنای کهن برای معرفی ارزشهای معنوی و فرهنگی خود به جهانیان استفاده کنیم.
مدیر سایت تاریخی-جهانی شهر سوخته ادامه داد: کوه خواجه در فاصله ۲۵ کیلومتری جنوب غربی زابل و در دل دریاچه هامون قرار دارد که به دلیل خشکسالی چندین ساله تالاب بین المللی گردشگران و توریست های کمتری به این منطقه سفر می کنند.
شیرازی ادامه داد:کوه خواجه در دوره میترایی و در دوره های زردتشتی به سبب وجود آتشکده، مرکزی برای عبادت بوده و در دوره های بعدی نیز همچنان احترام خود را حفظ کرده است.
وی تصریح کرد: این کوه نزد سه دین زرتشت، مسیحیت و اسلام مقدس بوده و به همین علت در میان ایرانیان باستان از جایگاه و ارزش والایی برخوردار است.
عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان گفت: سازندگان کوه خواجه هرگز در صدد برداشت سنگ و استفاده از مصالح آن در ساخت و سازهای خود نبوده و بیشتر از خشت استفاده کردند.
شیرازی تصریح کرد: بسیاری از کارشناسان، کوه خواجه را یک هنر یونانی، بودایی می دانند که معماری بودایی آسیای مرکزی و شرق دور را در یکدیگر درآمیخته است.
وی گفت: شش لایه متوالی سکونت و استقرار از عصر هخامنشی تا دوره اسلامی در کوه خواجه نشانگر تمدن بسیار غنی این منطقه است.
وی تصریح کرد:کوه خواجه در دوره ساسانی کمتر مشابهی در دیگر نقاط کشور داشته و تنها آتشکده تخت سلیمان از برخی جهات با دوره ساسانی کوه خواجه به ویژه آتشکده آن قابل مقایسه است.
مدیر سایت تاریخی-جهانی شهر سوخته اظهار داشت: احیای دوباره تالاب بین المللی هامون سبب رضایت مردم این منطقه می شود و این امر گردشگران و توریست های زیادی را به خود جلب می کند.
شیرازی بیان کرد: برنامه ریزی برای اجرای امکانات رفاهی و تفریحی سبب می شود گردشگران زیادی برای تفریح به کوه خواجه بیایند که این امر اشتغال را برای منطقه هامون سیستان فراهم می کند.
وی افزود: امکانات رفاهی کم و بیش در منطقه کوه خواجه وجود دارد که باید تقویت شود و سبب آرامش بیشتری برای گردشگران و توریست ها به وجود آید.
وی گفت: همه ساله در ایام نوروز مسافران زیادی برای تفریح و زیارت به این منطقه می آیند که برای جذب آن نیاز به امکانات بیشتر رفاهی است.
کوه خواجه (کوه اوشیدا) یا (کوه رستم)، تنها عارضه طبیعی در دشت سیستان است که در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر زابل قرار دارد. اوشیدا در زبان پارسی میانه به معنی ابدی است. این کوه ذوزنقه ای شکل که نزد سه دین اسلام، مسیحیت و زرتشت مقدس است، از سنگ های بازالت سیاه رنگ تشکیل شده و با ارتفاع ۶۰۹ متر از سطح دریا، مانند جزیره ای در میان دریاچه هامون قرار دارد.
در اطراف این کوه تعداد زیادی آثار باستانی از دوران ساسانیان، اشکانیان و بقایای اماکن اسلامی و معبد بودایی باقی مانده است که شامل مجموعه ی کاخها، قلعه کهک کهزاد، قلعه چهل دختر، قلعه سرسنگ، آرامگاه خواجه غلطان، ساختمان پیر گندم بریان، خانه شیطان، بناهای منفرد آرامگاهی و قبور اسلامی است.
آثار تاریخی پیش از اسلام محوطه تاریخی کوه خواجه شامل مجموعه کاخها، قلعه کک کهزادو قلعه چهل دختر است.
ارنست هرتسفلد در سالهای ۱۹۲۵ و ۱۹۲۹ میلادی با بررسی این مجموعه عنوان تخت جمشید خشتی را برای مجموعه کاخها برگزید.
لینک خبر:https://marznews.com/?p=95633