عمق نوار مرز فاصله اي است از خط مرز با عرض معيني به داخل خاك دو كشور كه به موجب قراردادهاي دو جانبه تعيين مي شود. شرايط حاكم بر سكنه و مقررات ناظر بر نوار مرزي مذكور ضمن توافق هاي دو جانبه با دولت همسايه تعيين مي گردد. در بعضي از معاهدات عمق نوار مرزي محدوده عمل مرزبانان دو كشور را نيز شامل مي شود .
خط مبداء: خطي است كه از آن مناطق دريايي كشور ساحلي اندازه گيري مي شود. خط مبداء مناطق دريايي كشور جمهوری اسلامی ایران (خليج فارس و درياي عمان) با استفاده از روش خطوط مستقيم (به استثناء نقاط ۱۴ و ۱۵) كه از اتصال ۲۵ نقطه در جزيره هاي نزديك به ساحل و دماغه ها ترسيم گرديده به وجود آمده است.
محمد معین در فرهنگ فارسی رودخانه را به معنای جایی که رود عبور می کند و رود را نهری که از جویبارهای متعدد تشکیل می شود، تعریف نموده است. در ادبیات مرزی، رودخانه مرزی، رودخانه ای است که خط مرز با کشور همسایه را تشکیل می دهد. رودخانه مرزی، رودخانه ای است که تمام یا قسمتی از آن، مرز مشترک دو کشور را تشکیل می دهد.
اسناد جمع سند و سند عبارت است از مدرک، مستند، آنچه بدان اعتماد کنند، نوشته ای که قابل استناد باشد. در ادبیات مرزی، اسناد مرزی اوراقی هستند که بین مرزبانان مبادله می شوند و دارای اعتبار قانونی هستند.
منطقه حکومت، ناحیه حکمرانی، ملک و ناحیه. کلمه مرزی نیز عنوانی است که موارد مربوط به مرز را در بر می گیرد. با این توصیف، قلمرو مرزی ناحیه و محدوده مرز یک کشور را شامل می شود.
تعريف مرز :
- آخرين حد قلمرو زميني، هوائي و دريايي و تحت الارضي هر كشور را مرز آن كشور مي گويند .
- مرز مهمترين عامل تشخيص و جدائي سرزمين يك كشور از كشور همسايه است .
- خطوط مرزي خطوطي اعتباري و قراردادي است كه به منظور تحديد حدود يك كشور روي زمين و اسناد مرزي مشخص مي شود.
ویژگی مرز (Border feature):
ویژگی مرز در ادبیات مرزی موارد و عواملی است که مخصوص مرز می باشد. ویژگی مرز عبارت است از خصوصیات و عواملی که در تشکیل مرز نقش دارد. همچنین شامل عواملی است که بر تمامیت ارضی، حاکمیت ملی، امنیت ملی، امنیت داخلی، اوضاع اقتصادی، فرهنگی و نیروی نظامی یک کشور تأثیرگذار است. مناطق مرزی به دلیل تماس با محیط های گوناگون داخلی و خارجی، از ویژگی های خاصی برخوردار هستند که برخی از مهمترین این ویژگی ها عبارتند از:
- شکل هندسی مرزها و تأثیر آن در عملیات نظامی؛ وضعیت مرزها بر حسب اینکه طبیعی، مصنوعی و دریایی باشند و بر حسب اینکه پوششی برای حفاظت از مناطق حیاتی کشور تشکیل دهند.
- وجود بحران های سیاسی، اقتصادی و امنیتی؛
- ضعف حاکمیت دولتها در مرزها و مناطق مرزی مربوط؛
- وجود سوداگران، سودجویان و باندهای قاچاق مواد مخدر و کالا؛
- دوری از مرکز: این ویژگی از طبیعت مناطق مرزی ناشی می شود .
انزوای جغرافیایی: پدیده حاشیهای بودن، بیشتر دارای ماهیتی اقتصادی است و با پدیده جغرافیایی دوری از مرکز مشترکات فراوانی دارد.
ناپایداری سکونت: ناپایداری سکونت به دلیل توسعه نیافتگی و حاشیهای بودن مناطق مرزی و همچنین تفاوت سطح اقتصادی، فناوری، تولید صنعتی و کشاورزی در دو سوی مرز است.
تفاوت های فرهنگی: مناطق مرزی از تنوع قومی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار هستند.
تهدیدات خارجی: مرز حد فاصل امنیت و دفاع درونی با تهدید و ناامنی خارجی را با خود دارد.
تبادلات مرزی: در این زمینه مرزها دو وظیفه دارند:
الف- کنترل و هماهنگ کردن مبادلات یک کشور با کشورها و محیط مجاور؛
ب- محافظت کشور از تهاجمات امنیتی، نظامی، اقتصادی، فرهنگی و …
منبع: مرکز مطالعات خلیج فارس
به گزینی: محمدنقی دیده بان