احترام به تعهدات بين المللي، كه معمولاً به صورت قراردادهاي دو جانبه در مي آيد يكي از اركان عمده سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران مي باشد. ارتباطات، اساس و شالوده ديپلماسي را تشكيل مي دهد اين ارتباطات بايستي بين دولت هاي كشورها صورت بگيرد و اين فرآيند مي تواند به طور مستقيم بين روساي دولتها و نمايندگان آن و يا به طور غير مستقيم از طريق مكاتبات انجام شود.
بين كشورهای بزرگ و كشورهای همسايه، ديپلماسي در بالاترين سطح خود مي تواند به ساده ترين و منطقي ترين وجهي به وسيله روسا يا نمايندگان دولت ها از طريق ملاقات هاي رو در رو و از راه گفتگو صورت گيرد. مرزبانان جمهوري اسلامي ايران با اخذ استوارنامه از وزارت امور خارجه به عنوان نماينده رسمي دولت بر اساس قراردادهاي دو جانبه براي استيفاي حقوق دولت و اتباع مرزنشين با همتايان خود از كشورهاي همسايه در مرزها ملاقات مي نمايند. بخش هائي از قراردادهاي انتظامات مرزي ايران و كشورهاي همسايه در ارتباط با نحوه عمل مرزبانان در بررسي مشترك و حل و فصل مسائل مرزي بشرح زير مي باشد:
جمهوري اسلامي ايران و تركيه :قرارداد راجع به امنيت منطقه سرحدي و تصفيه حوادث مرزي و پروتكل ضميمه پانزده خرداد ۱۳۱۶ ( ۱۴ مارس ۱۹۳۷( شامل ۲۹ ماده كه بعضي از مواد مربوط به ملاقات كلانتران مرز بشرح زير مي باشد .
ماده ۴ : حوادث و اختلافات مذكوره در اين قرارداد از طرف مصادر امورسرحدي طرفين مورد رسيدگي قرارگرفته و تصفيه خواهند شد .
مصادر در امور مزبور به قرار ذيل هستند :
از طرف ايران :در درجه اول معاونين كلانتر مرز (مرزبان درجه۲) و در درجه دوم كلانتران مرز (مرزبان درجه يك)
از طرف تركيه :در درجه اول قائم مقام ها و در درجه دوم ولات
مصادر امور سرحدي در درجه اول مرتباً هر دو ماه يك بار جلسه اي خواهند داشت و جلسه فوق العاده آنها به فوريت و برحسب تقاضاي يكي از طرفين معاهده كه بايد در مراسله خود علت انعقاد جلسه را ذكر بكند، صورت خواهد گرفت .
مصادر امور درجه ۲ مرزبان درجه يك سالي دو بار اجلاس خواهند داشت و در صورت لزوم به فوريت تشكيل جلسه خواهند داد .براي تسهيل اجراي مقررات اين قرارداد و تامين حفظ روابط حسن همجواري در سرحدات مشتركه طرفين متعاهدين موافقت حاصل نمودند كه كميسيون عالي سرحدي كه داراي اعضاء متساوي از طرفين باشد تشكيل بدهند .
جمهوري اسلامي ايران و عراق: قانون موافقتنامه بين ايران و عراق راجع به كلانتران مرز :
قانون فوق مشتمل بر بيست ماده در تاريخ ۵ دي ماه ۱۳۵۴ (۲۶ دسامبر ۱۹۷۵) به تصويب رسيده است .هر يك از طرفين متعاهدين براي هريك از مناطق مرزي مشروحه زير يك كلانتر مرز تعيين خواهند نمود :
در عراق – در ايران (بصره – خرمشهر؛ عماره – سوسنگرد؛ علي غربي – دهلران؛ بدره – مهران؛ مندلي – سومار؛ خانقين – قصرشيرين؛ حلبچه – نوسود؛ پنجوين – مريوان؛ شهربازار – بانه؛ پشدار – سردشت؛ چومان – پيرانشهر)
تعداد و مقر كلانتري هاي مرزي فوق الذكر با توافق مشترك از طريق ديپلماتيك قابل تغيير مي باشد .هر كلانتر مرز حق دارد تعدادي معاون كه احتياج داشته باشد تعيين نموده و اسامي و عناوين و وظايف آنها را به كلانتر مرز طرف متعهد ديگر اعلام نمايد. كلانتران مرز تدابير لازم براي حل و فصل مسائلي كه در حيطه صلاحيت آنها است اتخاذ خواهند نمود. به هنگام بروز حوادث كلانتران مرز متفقاً به بررسي پرداخته و نتايج حاصله را در صورت جلسه اي درج خواهند نمود. مسائلي كه معاونين كلانتران مرز نسبت به آن به توافق نرسيده اند تابع تصميم كلانتران مرز خواهند بود. حوادثي كه نسبت به حل و فصل آنها كلانتران مرز به توافق نرسيده باشند توسط كميسيون دائمي حل و فصل خواهد شد. طرفين متعاهدين يك كميسيون دائمي متشكل از تعداد مساوي عضو براي هماهنگ نمودن وظايف كلانتران مرز تشكيل خواهند داد. اين كميسيون لااقل يك بار در سال به تناوب در ايران و عراق تشكيل جلسه خواهد داد و در هر موقع كه اوضاع و احوال ايجاب نمايد نيز مي توان آن را دعوت به اجلاس نمود. كميسيون دائمي سعي خواهد نمود مسائلي را كه نسبت به آن كلانتران مرز به توافق نرسيده اند از طريق دوستانه حل و فصل نمايند .
ايران و افغانستان :قرارداد كميساران سرحدي مصوب ۵ تير ماه ۱۳۳۵ مشتمل بر ۱۵ ماده مي باشد. دولت ايران و دولت افغانستان هر يك سه كميسار (مرزبان) در طول خط سرحدي به طريق ذيل تعيين مي نمايد .
ايران – افغانستان (زابل- چخانسور نيمروز؛ گزيك (يزدان)- كلاته نظر شيندند و تايباد- اسلام قلعه)
كميساران سرحد (مرزبانان) طرفين مي توانند برحسب احتياج يك يا دو معاون (مرزبان درجه۲ ) داشته باشند . هر يك از كميساران سرحدي مي توانند از طرف خود مامورين كوچكتري را وكالت دهند كه فقط راجع به حل قضاياي كوچك با اطلاع دادن به طرف ديگر و با اقدام فوري تدابير لازم اتخاذ نمايند. كميساران سرحدي موظف اند هر ماه يكدفعه در صورت لزوم مجلس رسمي تشكيل داده و پيش آمدهاي حدودي (مرزي) را مطرح و صورتمجلس تنظيم نمايند .
جمهوري اسلامي ايران و شوروي سابق (تركمنستان، آذربايجان، ارمنستان): قرارداد راجع به انتظامات مرزي ايران و شوروي سابق و ترتيب تصفيه اختلافات و حوادث در مرز مشتمل بر ۴۴ ماده در تاريخ ۲۴ ارديبهشت ۱۳۳۶ (۱۴ مه ۱۹۵۷) به تصويب طرفين رسيده است. مرزبانان جهت حل و فصل اختلافات و حوادثي كه در مرز پيش مي آيد و مربوط به وظائف آنان است اقدامات لازم را مي نمايند در اينگونه موارد مرزبانان پس از حصول موافقت نظر مشتركاً به اختلافات و حوادث رسيدگي و مراتب را در صورتجلسه قيد مي نمايند .
ايران- آذربايجان: كميسيون مشترك مرزي و ملاقات فرماندهان مرزباني دو كشور براساس يادداشت تفاهم (تشكيل كميسيون مشترك مرزي جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان كه در تاريخ ۱۱/۴/۱۳۷۳ (۲/۷/۱۹۹۴) بين وزراي امورخارجه دو كشور امضاء شده است .
ايران – تركمنستان: اجلاس كميسيون عالي مرزي- كنسولي ايران و تركمنستان علاوه بر ملاقات مرزي مرزبانان درجه يك به منظور حل و فصل مسائل و مشكلات مرزي برگزار مي شود .
ايران – پاكستان: قرارداد انتظامات مرزي ايران و پاكستان مشتمل بر ۳۱ ماده در ۳۰ مرداد ۱۳۳۹ (۲۱ اوت ۱۹۶۰ ) به تصويب رسيده است. نام و نام خانوادگي و تعداد حوزه عمليات و مقر دائمي نمايندگان طرفين و جانشينان و معاونين آنها از طريق سياسي به اطلاع طرف ديگر مي رسد. جانشينان از تمام اختياراتي كه به روساي آنان داده شده است، استفاده مي نمايند و در غياب روسا وظايف آنان را انجام مي دهند در هر حال تصميمات متخذه از طرف معاونين راجع به حوادث مرزي پس از تصويب روسا به موقع اجراء گذارده مي شود. اجلاس كميسيون مشترك مرزي ايران و پاكستان كه علاوه بر ملاقات مرزبانان درجه يك و دو به منظور رسيدگي به مسائل مرزي و تامين انتظام و امنيت سرحدي دو كشور برگزار مي شود .
منبع: مرکز مطالعات خلیج فارس
به گزینی: محمدنقی دیده بان