سفر امروز «نورسلطان نظربایف» رییس جمهوری قزاقستان در صدر هیاتی بلندپایه به ایران، نشانگر اراده مقام های تهران و آستانه بر پی افكندن روابطی همگرایانه است. نظربایف از جمله مقام های ارشد خارجی است كه برای بار دوم در تهران به دیدار «حسن روحانی» رییس جمهوری می آید.
گسترش روابط با قزاقستان از جهت های گوناگون می تواند برای كشورمان اهمیت داشته باشد. قزاقستان از كشورهایی است كه بر تعاملات بین المللی با تمركز بر رویكرد تنش زدایی تاكید و به همین دلیل كمترین حاشیه های سیاسی را در داخل و خارجِ كشور دارد. قزاقستان قدرتمندترین جمهوری برجای مانده از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در آسیای میانه است و همین امر، اهمیت این كشور را در منطقه افزون می سازد.
دیدگاه مبتنی بر دوری از تنش آفرینی در عرصه بین الملل باعث شد تا قزاقستان در سال ۱۹۹۱ میلادی (۱۳۷۰ خورشیدی) پس از استقلال از شوروی در اقدامی منحصر به فرد، به صورت یكجانبه آزمایش های هسته ای را متوقف و زرادخانه هسته ای خود را نابود كند.
همچنین قزاقستان از همسایگان آبی ایران در كرانه دریای خزر است و تعامل نزدیك با این كشور كه مرزهای گسترده ای با این دریا و حتی روسیه به عنوان یك قدرت مهم جهانی دارد، می تواند گامی مهم در روند ثبات آفرینی و تعیین رژیم حقوقی مناسب و عادلانه برای این حوزه آبی باشد.
قزاقستان در دسامبر سال ۱۹۹۱ میلادی (آذر ۱۳۷۰ خورشیدی) از اتحاد جماهیر شوروی جدا شد و استقلال خود را اعلام كرد. در سال ۱۹۹۸ (۱۳۷۷ خورشیدی) نیز پایتخت جمهوری قزاقستان از شهر «آلماتی» به «آستانه» تغییر یافت. این كشور با بیشتر از ۲.۷ میلیون كیلومتر مربع مساحت از پهناورترین جمهوری های آسیای میانه است كه ۱۷ میلیون شهروند را در خود جای داده است.

***همكاری های اقتصادی ایران و قزاقستان
روابط اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان در طول سال های گذشته روند پر فراز و نشیبی داشته است. وسعت سرزمینی، منابع طبیعی موجود در قزاقستان و قرار گرفتن در كرانه دریای خزر زمینه های گسترش این همكاری های اقتصادی را بیشتر كرده است. حوزه هایی همچون كشاورزی، منابع طبیعی، استخراج معدن، همكاری های نفتی و گازی، حمل و نقل دریایی، سوآپ نفت خام و فرآورده‌ های نفتی می تواند موجب نزدیكی بیش از پیش ۲ كشور شود. افزون بر این، قزاقستان به عنوان بزرگترین صادركننده اورانیوم خام جهان می تواند شریك خوبی در همكاری های هسته ای (استخراج و بهره برداری از معادن اورانیوم) برای ایران باشد.
با این حال، وضعیت و میزان مبادله اقتصادی میان ۲ كشور چندان مطلوب نیست و حتی بر اساس آمار، ایران از این شریك عقب تر است و تاكنون موازنه تجاری به نفع قزاقستان بوده است. بر پایه گزارش «سازمان توسعه تجارت ایران» در یك دهه گذشته اوج مبادلات ایران و قزاقستان در سال ۲۰۰۷ به ۲.۵ میلیارد دلار رسید و پس از آن روند كاهشی پیدا كرد تا جایی كه در سال ۲۰۱۳ به كمتر از ۷۰۰ میلیون دلار رسید اما پس از آن روند روبه رشدی پیدا كرد. میزان مبادلات تجاری ۲ كشور درسال ۲۰۱۴ نیز نزدیك به ۹۸۷ میلیون دلار برآورد شد كـه از ایـن میزان، صادرات قزاقستان به ایران ۸۹۳ میلیون دلار و واردات قزاق ها از ایران كمتر از ۹۴ میلیون دلار بود. این ارقام نشان می دهد مبادلات ایران و قزاقستان سهمی ناچیز در مناسبات تجاری ۲ كشور داشته است.
تاكنون توافق های گوناگونی میان ۲ طرف در زمینه اقتصادی صورت گرفته است. قانون موافقتنامه حمل و نقل هوایی بین دولت ‌های جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان از جمله این توافق ها است كه در سال ۱۳۷۴ در مجلس شورای اسلامی تصویب و اجرایی شد. همچنین یادداشت تفاهم همكاری بین اتاق های بازرگانی، تفاهم نامه ایجاد كارخانه های متعدد، موافقتنامه همكاری در حوزه های معدنی، كشاورزی و صنعتی، برنامه های پنج ساله ترانزیتی و ایجاد كمیته های مشترك، تفاهم نامه هایی در حوزه های استاندارد، توسعه گردشگری، گسترش همكاری های نمایشگاهی، توسعه حمل و نقلِ تركیبی و تدوین نقشه راه مشترك در بخش ترانزیت از جمله توافق های صورت گرفته یا در حال رسیدن به نتیجه نهایی به شمار می روند.
افزون بر این، به صورت دوره ای، نشست گروه های كاری همكاری تجاری- اقتصـادی بـین جمهـوری اسـلامی ایـران و جمهوری قزاقستان برگزار می شود. در این نشست ها مقام ها و بازرگانان ۲ كشور بر ضرورت پشتیبانی متقابل از رشد روابط تجاری و اقتصادی و راهكارهای افزایش حجم مبادله تجاری تاكید دارند. همكاری صنعتی، معدنی، خدمات فنی و مهندسی، كشاورزی و ایجاد مجموعه های كشت و صنعت در كنار همكاری در زمینه حمل و نقل و پشتیبانی (دریایی، ریلی و جاده ای) از دیگر مصوبه های این نشست ها بوده است.

***همكاری های سیاسی و دیپلماتیك
پس از اعلام استقلال قزاقستان در آذرماه ۱۳۷۰، ایران از نخستین دولت هایی بود كه استقلال این كشور را به رسمیت شناخت و مدت زمان اندكی پس از آن، سفارت خود را در آلماتی گشود. ورود قزاقستان به عنوان یك دولت- ملت به عرصه بین المللی، فصل نوینی را در روابط ۲ كشور آغاز كرد و با گذشت بیش از ۲ دهه، روابط تهران و آستانه در حوزه های گوناگون روندی مناسب و روبه رشدی داشته است.
رایزنی ها و همكاری های تهران و آستانه در نشست های بین المللی و مجامع منطقه ای و بین المللی بر مبنای منافع مشترك از بارزترین مشخصه های مناسبات سیاسی ایران و قزاقستان به شمار می رود.
سفر سه روزه رییس جمهوری قزاقستان به كشورمان در اردیبهشت سال ۱۳۷۱ و ملاقات با رهبر انقلاب، سفر رییس‌ جمهوری وقت كشورمان در آبان سال ۱۳۷۲ به قزاقستان، سفر «محمود احمدی نژاد» رییس جمهوری پیشین به آستانه در سال ۱۳۹۰ برای شركت در اجلاس سران «سازمان همكاری شانگهای»، حضور نظربایف در مراسم تحلیف روحانی و اینك سفر دوباره رییس جمهوری قزاقستان به تهران را می توان نشانه ای از روابط گرم سیاسی ۲ طرف ارزیابی كرد.
افزون بر آنچه گفته شد وزیران خارجه ۲ كشور نیز سفرهایی را به مقصد پایتخت طرف های مقابل انجام دادند. به عنوان نمونه «یرژان كازیخانف» وزیرامور خارجه قزاقستان در یكی از نخستین سفرهای رسمی خود پس از انتخاب به این سِمت، مهرماه ۱۳۹۰ عازم تهران شد. «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه كشورمان نیز فروردین پارسال در سفر به آستانه با مقام های قزاقستان دیدار و گفت وگو كرد. همچنین «ارلان ادریس اف» وزیر امور خارجه قزاقستان آبان سال گذشته برای شركت در سومین اجلاس سران مجمع كشورهای صادركننده گاز به تهران سفر كرد و با مقام های كشورمان دیدار و گفت وگو داشت. در این میان، وزیران حوزه های گوناگون ۲ كشور نیز با یكدیگر دیدارهای بسیاری داشته اند.
از دیگر نقطه های عطف در روابط دیپلماتیك ۲ كشور، می توان به میزبانی شهر آلماتی از ۲ دور گفت وگوهای هسته ‌ای ایران و گروه ۱+۵ در سال های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ اشاره كرد.

*** فرهنگ؛ بستری برای همكاری های بیشتر
در بررسی روابط فرهنگی ۲ كشور نیز می توان شاهد اشتراك های زیادی بود و به تاثیرگذاری عمیق فرهنگ ایرانی بر فرهنگ قزاق ها اشاره داشت. به عبارت دیگر قزاقستان در دایره تمدنی جای می گیرد كه سرشار از اشتراك های تاریخی، زبانی، ادبی، مذهبی و هنری است.
معماری سنتی، نوروز و آداب آن در كنار سنت های مشترك، همجواری با جاده ابریشم، نزدیكی جغرافیایی به ویژه در مرزبندی های دوره صفویه، وجود واژه های فارسی در زبان قزاقی و نیز دست نوشته های فراوان فارسی در موزه های این كشور به همراه تدریس زبان فارسی در چند دانشگاه قزاقستان نشانگر پیوندهای فرهنگی ۲ كشور است.
همگونی های فرهنگی میان ایران و قزاقستان اگر چه در دوره شوروی كمتر خود را نشان می داد اما پس از استقلال قزاقستان در دهه ۱۹۹۰ میلادی بر پویایی ۲ كشور در همكاری های این حوزه افزود. امضای سند موافقتنامه فرهنگی ۲ كشور در سال ۱۹۹۳ را می توان نخستین گام جدی در گسترش تعامل در این حوزه دانست. پس از آن نیز سفر مقام های ایرانی و قزاق و تصویب چند سند و یادداشت تفاهم فرهنگی توانست روابط تهران- آستانه را محكمتر سازد. دفتر رایزنی فرهنگی كشورمان در شهر آلماتی در همان سال های نخست استقلال گشوده شد و پس از جابجایی پایتخت به آستانه، فعالیت هایش در این شهر دنبال می شود.
به گزارش تارنمای سفارت جمهوری اسلامی ایران در آستانه، روابط فرهنگی افزون بر دارا بودن سهم مهمی از مناسبات ایران و قزاقستان، نقش كامل كننده و هم افزا برای دیگر بخش ها دارد. به عبارت دیگر، رشد روابط اقتصادی و سیاسی نیازمند شناخت متقابل از آداب، رسوم و فرهنگ ۲ كشور است؛ امری كه از طریق افزایش تماس ها و مراودات علمی، هنری، دانشگاهی و … امكانپذیر خواهد بود. از این منظر، سخنرانی رییس جمهوری كشورمان در دانشگاه بین المللی نظربایف در سفر به قزاقستان در شهریور سال ۱۳۹۳ اهمیت خاصی دارد. رییس جمهوری در این سخنرانی با تاكید بر اهمیت روابط فرهنگی، از خدمات ارزشمند تمدن اسلامی در طول تاریخ به جامعه بشری سخن گفت و مشاهیری نظیر فارابی را میراث مشترك و عامل اتحاد ملت های منطقه از جمله ایران و قزاقستان نامید.

***بایسته های همكاری مشترك منطقه ای
همانطور كه پیش از این گفته شد قزاقستان دارای توانایی ها و امكانات سرزمینی مناسبی برای همكاری های اقتصادی و صنعتی با ایران است كه این ظرفیت در حوزه صنایع سنگین و فولاد، فلزات و معادن برجسته تر است. با این حال آسیای میانه و كشوری چون قزاقستان از منظری دیگر نیز در روابط خارجی تهران اهمیت می یابد.
جمهوری اسلامی ایران در دوره پسابرجام در زمینه همكاری های اقتصادی و مبادلات بازرگانی با شریكان خود به وبژه كشورهای غربی تاكید دارد نباید به ایران تنها به چشم بازاری ۸۰ میلیونی نگریسته شود بلكه ایران باید به مثابه دروازه ای برای ورود به بازار ۴۰۰ میلیونی منطقه خاورمیانه، آسیای میانه و حتی پس از آن شبه قاره هند پذیرفته شود.
قزاقستان به علت توانایی اقتصادی و برخورداری از جایگاه بی طرف در عرصه بین المللی، می تواند همكار خوبی برای ایران در تولید مشترك كالاهای مورد نظر شركت های خارجی باشد. با این رویكرد، هم می توان تردید شركت های غربی برای تعامل با ایران را رفع كرد و هم روابط درون منطقه ای با كشوری را كه دارای منافع بسیار با ما است محكم ساخت. در این شرایط زمینه برای همگرایی بیشتر كشورها در آینده منطقه آماده می شود. در برابر، قزاقستان نیز می تواند از مسیر خلیج فارس و با استفاده از شاهراه تعاملاتی ایران به بازارهای منطقه و جهان وارد شود و نقش پررنگ تری را ایفا كند.
بدون تردید دوره كنونی با اجرای برجام و برداشته شدن تحریم ها می تواند برای هر كشور علاقه مند به تعامل با ایران نویدبخش آینده ای بهتر باشد. در شرایطی كه بسیاری از كشورهای دور و نزدیك برای تعامل با ایران پیشقدم شده اند، كشورهای دوست و همسایه می توانند جایگاه بهتری را به عنوان شریك داشته باشند. قزاقستان كشوری است كه در حوزه های صنایع سنگین، فولاد، كشاورزی، معدن و هسته ای حرف های زیادی برای گفتن دارد.
گفته می شود در سفر دوروزه نظربایف به تهران ۹ سند همكاری میان وزارتخانه ها و دستگاه های دولتی، ۳۷ تفاهمنامه و قرارداد در بخش های خصوصی و ۲ تفاهمنامه میان بانك های مركزی و بانك های ملی ۲ كشور امضا خواهد شد.
از این رو گسترش روابط سیاسی- اقتصادی و استفاده از توانایی های ۲ طرف می تواند انگیزه خوبی در جهت افزایش تعامل و حركت به سمت آینده ای روشن برای آسیای مركزی و خاورمیانه باشد. در همین چارچوب در دوره پسابرجام با بازشدن راه های اقتصادی و دیپلماتیك به روی كشورمان، قزاقستان می تواند در هریك از حوزه های یادشده همكاری مناسب و پرسودی با كشورمان داشته باشد و ضمن تبدیل شدن به شریكی مهم به الگویی برای همگرایی منطقه ای تبدیل شود.

منبع: ایرنا

لینک خبر: https://marznews.com/?p=97873